Türkiye ve Mısır, coğrafi ve tarihi olarak birbirlerine oldukça yakın olup Orta Doğu'nun önemli ülkelerinden ikisidir. Ancak son yıllarda iki ülke arasında çeşitli siyasi ve diplomatik gerilimler yaşanmıştır. 2013 yılında Mısır'da gerçekleşen askeri darbeyle Mısır'ın demokratik yollarla seçilmiş ilk Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'nin devrilmesi ve yerine askeri lider Abdel Fattah al-Sisi’nin gelmesi, Türkiye ile Mısır arasında ilişkilerin bozulmasına neden olmuştur. Türkiye, Mısır'daki askeri darbeyi kınamış ve Mursi'nin yanında yer almıştır. Bu olayın ardından iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin düşmesiyle birlikte birçok alanda gerilim yaşanmıştır.

Türkiye'nin Mısır'daki Müslüman Kardeşler'e verdiği destek ve Mısır'daki askeri yönetimin Türkiye'yi "terörizmi desteklemekle" suçlaması, ilişkilerin daha da gerilmesine neden olmuştur. Özellikle Cumhurbaşkanı Sisi yönetimi altında Mısır'da yürütülen siyasi baskılar ve insan hakları ihlalleri, Türkiye ile Mısır arasındaki gerilimi artıran faktörlerden biri oldu.

İlişkilerin kopma noktasına gelmesi ile birlikte ekonomik ilişkiler zarar görmüştür. 2020 yılında Doğu Akdeniz'de gaz arama ve deniz sınırları konusundaki anlaşmazlıklarla diplomatik ilişkilerdeki makası iyice açmıştır. Tarihi olarak da kuvvetli bağlara sahip olan iki ülkenin ilişkilerinin bozuk ve gergin olması da gereğinden fazla uzun sürmesi sebebiyle birçok fırsat kaybedilmiştir. Ancak son dönemde, özellikle bölgesel dengelerin değişmesi ve ekonomik faydaların ön plana çıkmasıyla birlikte iki ülke arasında bazı yumuşama işaretleri görülmeye başlanmıştır. Özellikle Libya'daki krizdeki müdahaleler ve Orta Doğu'daki gelişmeler, Türkiye ve Mısır arasında dolaylı olarak bir iletişim kanalı açtığı görülmüştür. Ancak tam anlamıyla normalleşme süreci henüz tamamlanmış değil ve ilişkilerin seyri belirsizliğini korumaya devam etmiştir.

Doha'daki 2022 Dünya Kupası'nda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Mısırlı mevkidaşı Abdel Fattah al-Sisi'nin el sıkışması yeni bir sayfa açılabileceğinin habercisi olarak değerlendirilmişti. Bu olayı takiben 6 Şubat 2023 tarihinde Türkiye’de gerçekleşen depremlerle birlikte diyalog artmıştır. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 14 Şubat'ta Mısır'a gerçekleştirdiği ziyaret Ankara ve Kahire arasında 10 yıldır gergin olan ilişkilerin normalleşmesi için önemli bir fırsat olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu ziyaret neden önemli?

7 Ekim 2023 tarihi itibariyle süregelen Hamas-İsrail Savaşı’na tanıklık edildiği kritik döneme denk gelen bu ziyaret oldukça önemlidir. Lübnan, Suriye, Kuzey Irak ve Kızıldeniz'i kapsayan daha geniş bir bölgede hem bölgesel hem de küresel aktörlerin de dahil olduğu büyük çaplı krizlerin yaşanabileceği ve yayılabileceği atmosferde bölgesel güvenliği tesis etme adına iş birliği fırsatı sunabilecek önemli bir görüşme olmuştur. Hem Türkiye hem de Mısır, önemli bir askeri kapasiteye sahiptir. Dolayısıyla bölgesel açından muhtelif dengelerin sağlanmasında belirleyici olabilme potansiyeline sahip olmaları, muhtelif ihtilaflarda taraflar arası diyalog, insani yardım, arabuluculuk gibi birçok konuda ortak tutum sergilemeleri bölgesel birçok konuya katkı sağlayabilmelerini mümkün kılacaktır. Orta Doğu, Afrika, Kızıl Deniz, Doğu Akdeniz bölgelerinde bu yakınlaşma getireceği ortak politikalar bölgesel istikrar ve dengenin sağlanmasına katkıda bulunacaktır.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan: "Bölgemizde barış ve istikrarın tesisi için Mısır ile temaslarımızı her seviyede artırma kararlılığındayız."

Recep Tayyip Erdoğan’ın 14 Şubat 2024 tarihinde gerçekleştirdiği Kahire ziyaretinde Mısırlı mevkidaşı Abdel Fattah al-Sisi görüşme sonrası yapmış oldukları basın açıklamasında iki devlet ilişkilerinin geleceğine dair çok önem mesajlar vermiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Mısır ile bin yılı aşan, iç içe geçmiş ortak bir tarih ve kültüre sahip olduklarını, bu köklü mirastan aldıkları güçle, Türkiye-Mısır ilişkilerini hak ettiği seviyeye çıkartma gayretinde olduklarını belirtmiştir. Erdoğan, aynı güçlü iradenin Mısır tarafında da bulunduğunu ifade etmesi ilişkilerin normal seviyeye çekilmesine ilişkin motivasyonun karşılıklı olduğunun belirtisidir.

Bu görüşmenin en önemli gelişmelerinden biri Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi'nin cumhurbaşkanları seviyesine taşınması olmuştur. Bu kayda değer gelişme daha önce yaşanan gerilimler göz önünde bulundurulduğunda, diyalogun liderler seviyesine çekilmesi için atılan kritik bir olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte Erdoğan’ın Mısırlı mevkidaşı Abdel Fattah al-Sisi’yi Ankara’ya davet etmesi iş birliği fırsatlarının geliştirilmesine yönelik oldukça önemli bir adım olmuştur. Mısır Cumhurbaşkanı Sisi, Erdoğan'ın ülkesini on yılı aşkın bir süre sonra ziyaret etmesinden duyduğu memnuniyeti dile getirerek, "İki ülke arasında yeni bir sayfa açıyoruz." ifadelerini kullanarak iş birliğine açık bir politik pozisyonda yer almıştır.[1]

 "Gazze'de akan kanın durması için Mısırlı kardeşlerimizle iş birliğine devam"

İkili görüşmedeki temel gündem maddelerinden biri kuşkusuz ki Gazze’de yaşanan insani dram olmuştur. İsrail’in revizyonist politik çizgisine, hukuk dışı ve insanlık dışı girişimlerine, Gazze’yi insansızlaştırma politikasına karşı ortak paydada olmak oldukça kıymetli bir iş birliği olacaktır. Türkiye’den Gazze’ye giden insani yardımlar Mısır üzerinden sağlanmaktadır. Bu da iki ülke arasındaki diplomatik diyaloğun tekrar sağlanması için motive eden dinamiklerden biri olmuştur. Yardım konusuna değinen Erdoğan, ateşkesin bir an evvel tesisi ve insani yardımların engelsiz bir şekilde Gazze'ye sevkinin Türkiye'nin öncelikleri arasında olduğunu vurgulayarak, "Ülkemizden bugüne kadar uçak ve gemilerle 34 bin tonun üzerinde yardım malzemesini bölgeye sevk ettik. Yardımların ulaştırılmasında Mısır makamlarının desteğini burada özellikle ifade etmek istiyorum. Mısır Kızılay'ına, Mısır Sağlık ve Nüfus Bakanlığına ve ilgili tüm Mısır kurumlarına teşekkür ediyorum." demiştir.[2] Cumhurbaşkanı Abdel Fattah al-Sisi’nin de Gazze konusunda benzer politik çizgide olduğunu "Mısır ve Türkiye el ele vererek Gazze konusunda da çok iyi sonuçlar elde edebilecek." ifadelerini kullanarak açıklamıştır. Sisi, yaptığı açıklamada ateşkes çağrısında bulunarak Batı Şeria'daki gerilimin yatıştırılması konusunda Cumhurbaşkanı Erdoğan ile aynı fikirde olduğunu belirtmiştir.[3]

Görüşmede bölgesel konular çerçevesinde Libya, Sudan ve Somali'deki meseleler hakkında da değerlendirilmelerde bulunulmuştur. Üç ülkenin birliğine, beraberliğine, toprak bütünlüğüne ve huzuruna desteğini vurgulayan Erdoğan bu meseleler hakkında Mısır'la temasların her seviyede artırma kararlılığında olduklarını belirtmiştir.

Görüşülen konularda öne çıkan başlıklardan bir diğeri ticari iş birliği politikaları olmuştur. Savunma sektörü, LNG, nükleer ve yenilenebilir enerji alanında iş birliği görüşülerek yeni yatırımların yapılacağı belirtilmiştir. Türkiye-Mısır ilişkilerine değinen Sisi, "Yakın zaman içerisinde (Türkiye ile) 15 milyar dolarlık ticaret hedefini gerçekleştirmeyi amaçlıyoruz." ifadelerini kullanmıştır. Mısır Cumhurbaşkanı Sisi, “Mısır, Türkiye'nin Afrika'daki bir numaralı ticaret ortağı, Türkiye de Mısır ihracatının en önemli destinasyonlarından biridir.” demiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’la Afrika’daki durumu da ele aldıklarına dikkati çeken Sisi, istikrar ve refahın sağlanması için Afrika’da iş birliğine önem verdiklerini belirtmiştir.[4]

Türkiye ve Mısır arasında işbirliği kapsamında imzalanan ortak bildiriler[5]

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, iki ülke arasında, Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi Toplantılarının Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Ortak Bildiriyi imzaladı.

Buna göre, iki ülkenin cumhurbaşkanı, bundan sonraki Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi toplantılarına eş başkanlık edecek. Konsey, 2 yılda bir dönüşümlü olarak Türkiye ve Mısır'da toplanacak. Çalışmaların eş güdümü ve her toplantı için gündemin hazırlanması, iki ülkenin dışişleri bakanlarınca üstlenilecek.

Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi'ne hazırlık amacıyla, iki ülke dışişleri bakanlarının eş başkanlığında, diğer ilgili bakanlıklar ve kurumların üst düzey yetkililerinin bir araya geleceği Ortak Planlama Grubu toplantıları düzenlenecek.

Türkiye ve Mısır arasındaki mutabakat kapsamında, "siyasi ve diplomatik, ekonomi, ticaret, bankacılık ve mali hizmetler, yatırımlar, ulaştırma, havacılık, denizcilik, turizm, sağlık ve çalışma, güvenlik, askeri ve savunma sanayi, her türlü organize suç ve terörle mücadele, kültür, eğitim, bilim ve teknoloji, enerji, madencilik, tarım, çevre, ormancılık, konutsal ve kentsel dönüşüm ile iklim değişikliği, iletişim ve enformasyon, konsolosluk işleri" alanlarında iş birliği yapılacak.

Bu alanlarda işbirliğini etkinleştirmek amacıyla, her iki ülkenin dışişleri bakanları ile diğer ilgili bakanları, eş güdüm halinde, gerekli Mutabakat Muhtıralarını ve Anlaşmaları hazırlamak için gerekli tüm önlemleri almak, onaylanmalarını ve yürürlüğe konulmalarını sağlamak adına gerekli iç işlemlerin tamamlanmasıyla görevlendirildi.

Sonuç olarak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kahire ziyareti sonrası imzalanan bu iş birliği anlaşmaları ekonomik bağların yeniden inşa edilmesi için iyi bir fırsat olmuştur. Mısır'daki Türk yatırımları yaklaşık 2 milyar dolar seviyesindedir. Bu yatırımların arttırılması ve çeşitlendirilmesi; ulaştırma, bilim teknoloji, savunma, madencilik, enerji gibi yukarıda belirtilen muhtelif alanlarında projeler oluşturulması ekonomik iş birliğini geliştirecektir. Bu yatırımlar sayesinde ortak güvenlik kaygısı ve iş birliği oluşturacak, turizm ve kültürel gibi alanlara da katkı sağlayacaktır. Türkiye-Mısır ilişkileri için normalleşmeye olanak sağlayacak bu gelişmeler, bahsedilen alanlarla sınırlı kalmayacak ve bunun ötesine geçerek bölgesel güvenlik ve istikrarsızlık ortamına yapıcı olabilme açısından katkı sağlayacak sonuçlar doğuracaktır. Bu ikili diyalog ve senkronizasyon Cumhurbaşkanı Sisi’nin Nisan ayında Türkiye’ye gelmesi ile daha da pekişecektir.

[1] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/misir-cumhurbaskani-sisi-misir-ve-turkiye-el-ele-vererek-gazze-konusunda-da-cok-iyi-sonuclar-elde-edebilecek/3137461

[2] https://www.aa.com.tr/tr/gundem/cumhurbaskani-erdogan-gazzede-akan-kanin-durmasi-icin-misirli-kardeslerimizle-dayanisma-halinde-olmaya-devam-edecegiz/3137361

[3] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/misir-cumhurbaskani-sisi-misir-ve-turkiye-el-ele-vererek-gazze-konusunda-da-cok-iyi-sonuclar-elde-edebilecek/3137461

[4] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/misir-cumhurbaskani-sisi-misir-ve-turkiye-el-ele-vererek-gazze-konusunda-da-cok-iyi-sonuclar-elde-edebilecek/3137461

[5] https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-ve-misir-arasinda-isbirligi-kapsaminda-ortak-bildiri-imzalandi/3137435