Türkiye-Cezayir İlişkileri Bağlamında Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Cezayir Ziyareti

Akdeniz bölgesinde yer alan ve 2,4 milyon kilometrekare alana sahip olan Cezayir, coğrafi konumu itibariyle Afrika’yı ve Arap coğrafyasını Avrupa’ya bağlayan önemli bir jeopolitiğe sahiptir. Cezayir ile Türkiye arasında köklü tarihi ilişkiler bulunmaktadır. Bu ilişkiler, Barbaros Hayrettin Paşa’nın 1516 yılında Cezayir’e gelişleriyle başlamış ve Cezayir halkı uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyeti altında varlığını sürdürmüştür.

1839 yılına gelindiğinde ise Cezayir, Fransızlar tarafından işgal edilmiş, uzun yıllar Fransız sömürgesi altında kalmıştır. Jeopolitik ve jeoekonomik açıdan önemli bir konuma sahip olan Cezayir, II. Dünya Savaşı’nda müttefik kuvvetleri tarafından karargâh olarak kullanılmıştır. 1944’e kadar Fransa hükümetinin geçici başşehiri olarak ilan edilmiştir. II. Dünya Savaşı sonrası Cezayir’de hürriyet ve bağımsızlık talepleri başlamış ve nihayetinde ülke 1962 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir. Cezayir Fransız dili ve kültürünün etkisi altında kalmasına rağmen, bağımsızlığını ilan ettikten sonra ülke Arap ve İslam mirasını yeniden kazanmaya çalışmıştır. [1]

Türkiye-Cezayir İlişkileri Derinleşiyor

Cezayir’in bağımsızlığını kazandığı 1962 yılından itibaren Türkiye-Cezayir resmi ilişkileri güçlü bir şekilde devam etmektedir. Türkiye, 1962’de bağımsızlığını ilan eden Cezayir’e 1963 yılında büyükelçilik açmıştır. Ancak iki ülke arasındaki önemli gelişmeler diplomasinin hızlandığı, siyasi, iktisadi ve kültürel alanlarda birçok ilerleme yaşanan 2000’li yıllarda görülmüştür. İki ülke arasında 2006 yılında ilişkileri geliştirmek adına "Dostluk ve İşbirliği Anlaşması" imzalanmıştır.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2020 yılında gerçekleştirmiş olduğu Cezayir ziyaretinde "Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi" kurulmasına ilişkin ortak bildiri imzalanmıştır. 10 Aralık 2022 tarihinde "Türkiye-Cezayir Ortak Planlama Grubu (OPG) Toplantısı"na katılmak için Cezayir’e giden eski Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Cezayir’deki Türk firmalarının sayısının 1400’ü geçtiğini ve toplam yatırım miktarının da 5 milyar doları aştığını belirtmiştir. Cezayir ve İstanbul'da karşılıklı kültür merkezleri açılması kararı alınmıştır. Bütün bu gelişmelerle birlikte en önemli adım, ortak petrol ve doğal gaz arama şirketi kurma kararı olmuştur. Ayrıca 6 Şubat’taki Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından Türkiye'ye 30 milyon dolarlık destekte bulunacağını duyurmuş, Türkiye'ye gönderilen 86 kişilik arama kurtarma ekibinin yanı sıra Cezayir Kızılay’ından bir tıbbi heyet ile 95 tonluk insani yardım malzemesi de Türkiye'deki deprem bölgesine ulaştırılmıştır.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2020 yılında gerçekleştirdiği ziyaretinde “Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi (YDİK)” kurulmasına ilişkin ortak bildiri imzalanmıştır. YDİK’in ilk toplantısı 16 Mayıs 2022’de tarihinde Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmejid Tebbun’un katılımıyla gerçekleşmiştir. Toplantıda, güvenlik, eğitim, enerji, madencilik, sosyal hizmetler, kültür, iletişim vb. alanlarda 15 anlaşma ve bir Ortak Bildiri imzalanmıştır.[2]

Cezayir ile İlişkiler Neden Önemli?

Kuzey Afrika’nın merkezi konumunda olan Cezayir, ekonomi, strateji, enerji kaynakları, güvenlik, göç gibi Avrupa ile de ilişkili birçok konunun odağındadır. Cezayir'in iç kesimlerinde petrol, doğal gaz ve diğer maden yataklarının bulunması nedeniyle 21. yüzyılın başlarından beri Cezayir'in ekonomisi Afrika'nın en büyükleri arasındadır.[3] Avrupa ülkeleri başta olmak üzere diğer ülkeleri de etkileyen önemli dinamiklere sahiptir. Cezayir’in, gaz ve petrol yataklarının bulunması, Akdeniz’deki enerji kaynaklarına yakınlığı ve Avrupa'ya ulaşım rotalarında merkezi konumda olması gibi özellikleri barındırması ülkeyi bölgede ticari merkez aktörü haline getirmiştir. Böylece Cezayir, Rusya- Ukrayna Savaşı sonrası patlayan enerji kriziyle alternatif enerji kaynağı arayan Avrupalı ülkelerin krize çözüm ortağı haline gelmiştir. Özellikle Fransa ve İtalya’nın yoğun diplomatik ziyaretlerde bulunduğu ve iş birliğini geliştirmek için çeşitli anlaşmalar yaptığı görülmüştür. İtalya, Cezayir ile ilişkilerini yakın tutmuş, tedarik ettiği doğal gazın kapasitesini arttırmıştır. İspanya’nın doğal gaz ihtiyacının yüzde 43’ünü Cezayir’den karşılamaktadır. Enerji tedariğinin dışında, Akdeniz’de çok fazla göçe maruz kalan İtalya ve İspanya ile de göçmenler konusunda da iş birliği içerisindedir.

Zengin doğalgaz, petrol ve kaya gazı rezervlerine sahip olan Cezayir, aynı zamanda OPEC üyesidir. Dünyanın önemli doğalgaz (LNG) ve petrol ihracatçılarından biri olan Cezayir, Rusya ve Norveç’in ardından Avrupa Birliği’nin en büyük üçüncü gaz tedarikçisi; doğalgaz özelinde ise en fazla gaz ihraç eden 10 ülke arasında yer almaktadır. Türkiye’nin mevcut ve gelecek projeksiyonları için enerji arzını çeşitlendirmek istemesi bağlamında Cezayir, ‘stratejik ortaklık’ çerçevesinde bir aktör olarak değerlendirilmektedir. Rusya, İran ve Azerbaycan’dan sonra Türkiye’nin dördüncü doğal gaz tedarikçisi olan Cezayir yılda yaklaşık 5,4 milyar metreküp doğalgazı Türkiye’ye ihraç etmektedir.[4] Gelinen noktada Cezayir ile stratejik ilişkiler tesis etmenin önemi açıktır.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Cezayir Ziyareti

‘Türkiye-Cezayir Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi İkinci Toplantısı’ vesilesiyle Cumhurbaşkanı Erdoğan 21 Kasım 2023 tarihinde Cezayir’e gitti. Toplantıya katılan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Türkiye'nin, Cezayir ile mevcut sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatı anlaşmasının 3 yıl daha uzatıldığını açıkladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun, "Türkiye Cumhuriyeti ve Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Arasındaki Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi İkinci Toplantısı Ortak Bildirisi “ne imza atarken, 12 işbirliği anlaşması da imzalandığı açıklandı.

Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığının yapmış olduğu açıklamaya göre:

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile Cezayir Dışişleri ve Yurtdışındaki Ulusal Topluluk Bakanı Ahmed Attaf, "Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ve Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Dışişleri ve Yurtdışındaki Ulusal Topluluk Bakanlığı Arasında Protokol Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı", "Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Yükseköğretim ve Bilimsel Araştırmalar Bakanlığı Arasında Yükseköğretim Bursları Alanında İşbirliği Protokolü" ve "Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Milli Kütüphanesi ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Kültür ve Sanat Bakanlığı Cezayir Milli Kütüphanesi Arasında Mutabakat Zaptı"nı imzaladı. Ayrıca Fidan ile Attaf, "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Sinematografik Ortak Yapıma Dair Anlaşma" ve "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Çevre Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı"na da imza attı.

Ticaret Bakanı Ömer Bolat ile Cezayir Ticaret ve İhracatı Teşvik Bakanı Tayeb Zitouni, "Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Hükûmeti Arasında Tüketicinin Korunması, Piyasa Gözetimi ve Denetimi ile Ürün ve Hizmetlerin Kalite Kontrolü Alanlarında İş Birliğine İlişkin Anlaşma" ve "Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Hükûmeti Arasında Tercihli Ticaret Anlaşması İmzalanması Niyetine İlişkin Bakanlar Ortak Bildirisi"ni imzaladı.

Sağlık Bakan Yardımcısı Tolga Tolunay ile Cezayir Sağlık Bakanlığı Genel Sekreteri Mohamed Talhi tarafından "Türkiye Cumhuriyeti Başakşehir Çam ve Sakura Şehir Hastanesi ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Zeralda'daki 'Ciddi Yanıklar' Uzman Hastane Kurumu Arasında Kardeş Hastane Anlaşması" imzalandı.

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanı Uğur Ünal ile Cezayir Arşivler Genel Müdür Vekili Sami Athmani-Merabout, "Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Ulusal Arşivler Genel Müdürlüğü Arasında İş Birliği Protokolü “ne imza attı.

BOTAŞ Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Abdulvahit Fidan ile Sonatrach Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Rachid Hachichi tarafından "BOTAŞ ve Sonatrach Arasında 14 Nisan 1988 tarihli Doğal Gaz Alış Satış Sözleşmesi Kapsamında Ticari Anlaşması" imzalandı.

Türkiye Uzay Ajansı Başkanı Yusuf Kıraç ile Cezayir Uzay Ajansı Başkanı Azzeddine Oussedik, "Türkiye Uzay Ajansı ile Cezayir Uzay Ajansı Arasında Uzayın Barışçıl Amaçlarla Kullanımı, Uzay Bilimleri, Teknolojileri ve Uygulamaları Alanında İş Birliği Mutabakat Zaptı"nı imzaladı.

Anadolu Ajansı (AA) Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Serdar Karagöz ile Cezayir Haber Ajansı Genel Müdürü Samir Gaid tarafından "Anadolu Ajansı ve Cezayir Haber Ajansı Arasında İş Birliği Anlaşması" imzalandı.

Anlaşmaların imzalanmasının ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Cezayir Cumhurbaşkanı Tebbun da "Türkiye Cumhuriyeti ve Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Arasındaki Yüksek Düzeyli İş Birliği Konseyi İkinci Toplantısı Ortak Bildirisi “ne imza attı.[5]

İki ülke arasındaki güçlü iş birliği imkanlarının değerlendirilmesine yönelik atılan bu adımlar oldukça önemlidir. Birçok alanda 12 anlaşma imzalanması iki ülke ilişkilerini pekiştirmekte ve yakınlaştırmaktadır. Bununla birlikte bu yakınlaşmanın gelecek yıllarda daha fazla artacağını da göstermektedir. Cezayir-Türkiye ilişkileri Akdeniz’in ve Cezayir’in jeopolitiği bağlamında değerlendirildiğinde, bu ilişkilerin sürekliliği stratejik bir önem taşımaktadır. Türkiye yürütmüş olduğu Afrika diplomasisi çerçevesinde Cezayir'e özel önem vermektedir. Ortak iş birlikleri sayesinde hem küresel hem de bölgesel kalkınmada önemli rol oynamakta ve Akdeniz bölgesinde birçok müşterek faaliyeti koordine edilebilecek anlaşmalar sağlanmaktadır. Gerek tarihi bağlamda gerekse de güncel politikalar zemininde ortak perspektife sahip olma potansiyeli bulunan bu iki ülke, ekonomik, askeri gibi birçok alanda işbirliği olanakları sayesinde gelecek için bölgesel olarak kritik bir rol oynayacaktır.

[1] Algeria (2023, 22 Kasım). Erişim Adresi:  https://www.britannica.com/place/Algeria

[2] Türkiye - Cezayir Siyasi İlişkileri  (2023, 22 Kasım). Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/turkiye-cezayir-siyasi-iliskileri.tr.mfa

[3] Algeria (2023, 22 Kasım). Erişim Adresi:  https://www.britannica.com/place/Algeria

[4] Güncel Sorunlar Çerçevesinde Akdeniz Politikaları: Cezayir- Türkiye İlişkileri (2023, 22 Kasım). Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2167394 sayfa 857

[5] Türkiye ile Cezayir Arasında 12 Anlaşma İmzalandı (2023, Kasım 22). Erişim Adresi: https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/turkiye-ile-cezayir-arasinda-12-anlasma-imzalandi