14 Ekim 2022 tarihinde düzenlenen Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komitesi Sekizinci Toplantısı, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Katar Emiri Al Sani'nin katılımıyla İstanbul’da gerçekleşmiştir. 2014 yılında kurulmuş olan bu organizasyon, bölgesel işbirliği ve stratejik ortaklık için önemli bir yere sahip olmakla birlikte, her yıl üst düzey devlet yöneticilerinin katılımlarıyla gerçekleşmektedir.

 Türkiye-Katar ilişkilerinin her alanda derinleştirilmesi ve geliştirilmesi amacıyla oluşturulan üst düzey diyalog sekiz yıl içerisinde 30 zirve ve 80’i aşkın anlaşmaya imza atılmıştı. Bu yıl sekizincisi düzenlenen Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komitesi Toplantısında farklı alanlarda 11 iş birliği anlaşması düzenlenerek ortak bildiri imzalanmıştır. İmzalanan protokollerde ticaret, medya ve iletişim, kültür, insani yardımlar gibi farklı alanlarda iş birliğine karar verilmiştir.

Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komitesi Sekizinci Toplantısında İmzalanan Protokoller

Medya konusunda iş birliği için imzalanan protokoller: Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ile Katar'ın Ankara Büyükelçisi Muhammed bin Nasır Bin Jassim Al Sani, "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Katar Devleti Hükümeti Arasında Medya ve İletişim Alanlarında İş Birliği Protokolü" ve "Türkiye Radyo Televizyon Kurumu ile Qatar TV Arasında İş Birliği Protokolü"ne imza atmışlardır. Bir diğer anlaşma, Ticaret Bakanı Mehmet Muş ile Katar Kamu Sağlığı Bakanı Hannan bint Mohamed Al Kuwari, "Türkiye Cumhuriyeti Helal Akreditasyon Kurumu ile Katar Devleti Halk Sağlığı Bakanlığı Arasında Helal Kalite Altyapısı Alanında Mutabakat Zaptı" nı imzalamışlardır.

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ile Katar Ticaret ve Sanayi Bakanı Muhammed bin Hamad Al Sani tarafından "Türkiye Cumhuriyeti Türk Patent ve Marka Kurumu ve Katar Devleti Ticaret ve Sanayi Bakanlığı Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması Birimi Arasında Sınai Mülkiyet Haklarının Korunması Alanında İş birliğine Dair Mutabakat Zaptı" imzalanmıştır.

Ulaştırma Bakanı Adil Karaismailoğlu ve Katar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Muhammed bin Abdurrahman Al Sani "Türkiye Cumhuriyeti Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ile Katar Devleti Haberleşme Düzenleyici Kurumu Arasında Telsiz Tüzüğü Ek 30B Tarafından Düzenlenen Uydu Şebekelerinin Hizmet Alanlarının Karşılıklı Dahil Edilmesi Hakkında Anlaşma" yı imzalamışlardır. Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci ile Katar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Al Sani, "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Katar Devleti Hükümeti Arasında Gıda Güvenliği Alanında Mutabakat Zaptı" nı imzalamışlardır.

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ile Katar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Al Sani, "Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı ile Katar Kalkınma Fonu Arasında Afet ve Acil Durum Yönetimi ve İnsani Yardım Alanında Mutabakat Zaptı"nı imzalamışlardır. "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Katar Devleti Hükümeti Arasında Yapı İşleri Alanında Mutabakat Zaptı"nı Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum ile Katar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Al Sani imzalamışlardır.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Katar Kültür Bakanı Abdulrahman bin Hamad bin Jassim bin Hamad Al Sani, "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Katar Devleti Hükümeti Arasında Kültür Merkezlerinin Kuruluşu, İşleyişi ve Faaliyetleri Hakkında Anlaşma"yı imzalamışlardır. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Katar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Al Sani, "Yunus Emre Enstitüsü ile Qatar Museums Arasında İş Birliği Protokolü" nü imzalamışlardır. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile Katar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Al Sani, "Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ile Katar Devleti Dışişleri Bakanlığı Arasında Diplomatik Arşiv Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı" nı imzalamışlardır. (Bozdoğan, 2022)

Anlaşmalar sonrasında Katar Ticaret ve Sanayi Bakanı Muhammed bin Hamed bin Kasım Al Sani Katar resmi haber ajansı QNA'ya açıklamalarda bulunarak, Katar ve Türkiye’nin hem bölgesel hem de uluslararası konulardaki ortak vizyona sahip olmalarının, ticaret hacmine ve ekonomik ilişkilere olumlu yansıdığını belirtmiştir. Türkiye ile iş birliğinin önemini vurgulama amacıyla Bakan Al Sani, Katar'ın Türkiye'ye yaptığı başlıca ihracatının işlenmemiş alüminyum, sıvılaştırılmış gaz ve plastik ürünler, Türkiye'den en önemli ithalatın ise yapı malzemeleri, elektrik ve elektronik aletler, mobilya, halı, inşaat malzemeleri, süt ve ürünleri ile mücevher olduğunu aktarmıştır. (Bıtmez, vd., 2022)

Türkiye-Katar İlişkileri Nasıl Başladı?

Katar, 1 Eylül 1971 yılında bağımsızlığını kazanmıştır. Katar’ın bağımsızlığını ilan edişinden dokuz yıl sonra, 1980 yılında, Katar’ın başkenti Doha’da Türk Büyükelçiliği açılmıştır. İki devlet arasındaki diplomatik ve ekonomik ilişkilerin çok fazla olmadığı bu dönemlerde, 3 Haziran 1985 yılında Türkiye ve Katar arasında yakın ilişki kurmak amacıyla Ankara’da “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Katar Devleti Hükümeti Arasında Kültürel İş Birliği Anlaşması” imzalanmıştır. 20 Mayıs 1991 yılında ticaret, bankacılık, ulaşım, haberleşme ve tarım gibi çeşitli alanları kapsayan “Türkiye-Katar Ekonomik ve Teknik İş Birliği Karma Komisyonu Birinci Dönem Toplantı Tutanağı” imzalanmıştır. (Kayaoğlu, 2020)

2000’li yıllarda Türkiye ile Katar arasındaki diplomatik ilişkiler daha önceki yıllara nazaran gelişerek, çok kulvarlı işbirlikleri ve bölgesel stratejik ortaklıklar çerçevesinde şekillenmeye başlamıştır. Bu bağlamda iki devlet arasında yapılan çeşitli anlaşmalar ve Arap Baharı sürecindeki bölgesel gelişmelere karşı nerdeyse benzer bir tutum içeren dış politikayla birlikte aynı eksende ilerleniyor olunması Katar-Türkiye yakınlaşmasını beraberinde getirmiştir. 

Arap Baharı ve sonrasında yaşananlar Türkiye ile Katar’ı daha da yakınlaştırmış, diplomatik diyalogların dostane bir biçime dönüşmesine olanak sağlamıştır. 2010 yılında Tunus’ta başlayan halk hareketleri, Mısır, Libya, Bahreyn, Suriye, Yemen’i de içine alarak Arap coğrafyasına yayılmıştır. Arap Baharı olarak adlandırılan bu süreçte Katar halk hareketlerine destek vermiş, Katar’a ait uluslararası bir kanal olan El Cezire halk hareketlerini gündemde tutan yayınlar yapmıştır.

Ortak Politik Yaklaşım, Bölgesel İş Birliği

Katar, Arap Baharı sürecinde konu bölgelerdeki halk hareketlerine destek vermiş olması sebebiyle Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ile diplomatik kriz yaşamıştır. Bunun yanı sıra Suriye ve Yemen’deki halk hareketlerine destek vermesi de İran’la bölgedeki politikalar açısından ters düşmesine neden olmuştur. (Yıldırım, 2021) Türkiye ve Katar’ın Arap coğrafyasındaki halk hareketlerine yönelik sahip olduğu politik yaklaşımın örtüşüyor olması iki devleti yakınlaştıran önemli basamaklardan biri olmuştur. Türkiye ve Katar’ın bu süreç yaşananlara yönelik yaklaşımlarının örtüşmesi bölgesel iş birliğini de beraberinde getirmiştir.

Katar ve Türkiye’nin büyük oranda ortak paydada buluştuğu noktalar, Mısır, Suriye ve Arap coğrafyasındaki anti-demokratik yönetimlere karşı yaklaşımları olmuştur. İki devletin ortak politik yaklaşımına, Mısır’da yaşanan olaylar örnek verilebilir. Mısır’da 30 yıllık Mübarek iktidarının devrilmesi ardından, 2012’de ilk Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılmış, Muhammed Mursi cumhurbaşkanı seçilmişti. Fakat 3 Temmuz 2013’te Sisi önderliğinde askeri bir darbe ile Mursi’nin cumhurbaşkanlığı görevine son verilmiştir. Türkiye, Mursi’ye yapılan darbeyi ve darbe sonrasında yaşananları kınamış, Katar da darbeyi kınayarak, Müslüman kardeşlere ekonomik ve diplomatik destekte bulunmuştur. Suriye’de de aynı politik yaklaşıma sahip olan Türkiye ve Katar, Esad rejimine karşı diplomatik bir süreç yürütmüştür. 

Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komitesi

Türkiye-Katar ilişkileri açısından bir diğer önemli evre, 19 Aralık 2014’te Ankara’da Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Katar Emiri Şeyh Tamim tarafından imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ile Katar Devleti Arasında Yüksek Stratejik Komite Kurulmasına İlişkin Ortak Mutabakat” anlaşması gereği Yüksek Stratejik Komite’nin kurulması olmuştur. Bu komite kapsamında ilki 2015’te gerçekleştirilmek üzere 2022 yılı itibariyle sekiz toplantı gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda iki ülke arasındaki ilişkiler çeşitli alanlarda çok kapsamlı işbirliği derinleşmiş ve gelişmiştir. (Kınık, 2022) Askeri-savunma iş birliğinin güçlendirilmesinin de yolunu açmıştır. 

2015 yılında Bölgesel istikrarın sağlanması amacıyla ve olası kriz durumlarına karşı sembolik sayıda Türk askeri Tarık bin Ziyad askeri üssüne konuşlandırılmıştır. Katar askerinin eğitimi, terörle mücadeleye ve bölgesel güvenliğe katkısı olması hedeflenmiştir. Böylece Körfez-Anadolu hattında hem iktisadi hem de askeri-savunma alanlarındaki ortaklığı güçlendirmeye yönelik adımlar atılmıştır. Askeri alandaki teşebbüsler savunma alanına da kendiri göstererek yeni iş birliklerine imza atılmıştır.

Katar’da gerçekleştirilen Doha Uluslararası Deniz Savunma Fuarı ve Konferansı’nda, Türkiye'nin öncü tersaneleri tarafından kurulan TAIS’i oluşturan 5 tersaneden biri olan Anadolu Tersanesi, Katar Deniz Kuvvetleri için 2 silahlı savaş eğitim gemisi inşa edeceğine ilişkin anlaşma imzalamıştır. (Yıldırım, 2018) Savunma alanında yapılan işbirlikleri daha fazla ivme kazanmış, 12-14 Mart 2018 tarihlerinde arasında Katar’da gerçekleştirilen Doha Uluslararası Deniz Savunma Fuarı ve Konferansı’nda Türkiye ve Katar arasında askerî-savunma alanında işbirliğini derinleştirecek anlaşmalara imza atılmıştır. (Kınık, 2022)

‘Kara Gün Dostu Katar’

Türkiye’nin Katar ile ilişkilerinin derinleşmesine olanak sağlayan bir başka husus 15 Temmuz Darbe Girişimi olmuştur. 2016’da gerçekleşen darbe girişimi sonrasında Katar Emirinin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı arayarak dayanışma içerisinde olduklarını ifade etmiştir. Böylelikle Katar darbeyi kınayan ilk Arap ülkesi olmuştur. 15 Temmuz Darbe Girişimi’nden iki hafta sonra Katar Dışişleri Bakanı Muhammed Abdurrahman Al Sani Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Katar ziyareti esnasında El-Arab gazetesine ile yaptığı mülakatta şu ifadelerde bulunmuştu: "Katar'ın 15 Temmuz darbe girişimi sırasında ve sonrasında sergilediği dayanışmayı, desteği unutamayız. Katar kara gün dostu olduğunu gösterdi. Kardeşim Şeyh Temim ile el ele vererek bölgemizin huzur ve sükuna kavuşması için daha nice yeni çalışmalar yapabileceğimize inanıyorum." (Geldi, vd., 2017)

Türkiye-ABD Geriliminde Katar’dan Türkiye’ye Destek

2018 yılında Türkiye ile ABD arasındaki siyasi ilişkilerin gerilmesi ile birlikte Türk Lirası sert bir şekilde değer kaybına uğramıştır. Türk ekonomisine olumsuz yansıyan bu süreçte, Türkiye’ye destek olmak amacıyla 15 Ağustos 2018 tarihinde Ankara'ya gelen Katar Emiri El Sani, Türkiye’ye 15 milyar dolar tutarında doğrudan yatırım yapacaklarını açıklamıştı.

Katar Ablukası ve Türkiye’nin Desteği

5 Haziran 2017 tarihinde, Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır tarafından ‘terör gruplarını desteklediği’ suçlamasıyla Katar’a ambargo uygulanmıştır. Bu ülkeler Katar ile tüm diplomatik ilişkileri kesilmiş ve ülkeye ekonomik ambargo uygulanmaya başlanmıştır.

Söz konusu ülkeler ambargonun kalkması için Katar’a bazı şartlar sunmuş, bunlardan biri Doha’daki Türk askeri üssünün kapatılması olmuştur. Buna karşılık, cevaben Türkiye Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Türkiye'nin Katar'daki üssünü kapatmayacağını söylemiştir. Akabinde, 7 Haziran 2017'de Katar'da Türk askerinin konuşlanmasının önünü açan kanun tasarısı kabul edilmiştir. Türkiye’nin Katar’a desteği askeri iş birliği ile sınırlı kalmayıp, adı geçen ülkelerce deniz ve kara yolu ambargosu uygulanan Katar’a, hava ve deniz yoluyla gıda, su, ilaç ulaştırılmıştır. (Bıtmez, vd., 2021) Katar’ın tek kara sınırı olan Suudi Arabistan’ın sınırını kapatması sonucu, gıda ihtiyacı dolayısıyla insani bir kriz çıkma ihtimalini önlemek amacıyla Türkiye tarafından Katar’a 71 uçakla 5.000 ton gıda yardımı ulaştırılmıştır. (Kınık, 2022)

TBMM Genel Kurulu’nda onaylanan Türk askerinin Katar’da konuşlanmasına olanak sağlayan kanun kapsamında: ‘‘22 Haziran 2017’de Doha’daki Türk üssüne 23 asker ve 5 zırhlı araç gönderilirken 11 Temmuz 2017 tarihinde 45 Türk komandosu; 18 Temmuz 2017’de 171 asker ve 2 fırtına obüsü ve var olan birliğe ek olarak 19 Temmuz 2017’de ise 28 topçu asker daha Katar’a sevk edilmiştir. 3.000 kişilik askerî kapasitesi bulunan Türkiye’nin Ortadoğu’daki ilk askerî üssü, Aralık 2017’de “Katar-Türk Birleşik Müşterek Kuvvet Komutanlığı” adını almıştır. Üssün büyütülmesine yönelik çalışmalar çerçevesinde 2019 yılında kışlanın hemen yanına inşa edilen 5.000 kişilik ikinci bir askerî üsse “Halid Bin Velid Kışlası” adı verilmiştir’’. (Kınık, 2022)

El-Ula Uzlaşısı

5 Ocak 2021’de Suudi Arabistan’ın El-Ula kentinde gerçekleştirilen 41.Körfez İş Birliği Konseyi Zirvesi’nde Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır ile Katar arasında yaşanan 3,5 devam eden kriz sonlandırılmıştı. El-Ula Uzlaşısı ile birlikte sınırlar açılmış ve ambargolar kaldırılmıştı. (Kınık, 2022) Katar’a karşı uygulanan ambargolar kaldırılsa dahi anlaşmazlıklar yaratan bazı sorunların çözülmüyor olması El-Ula Uzlaşısı’na dair soru işaretleri yaratmıştı. BBC muhabirlerinden Ece Göksedef’in Oxford Üniversitesi'nde doktora çalışmalarına devam eden Araştırmacı Galip Dalay ile konuya ilişkin yapmış olduğu röportajda, Dalay şu ifadelerde bulundu: "Her iki taraf da kendi dış politikasına dramatik bir format çekmediği sürece krizi var eden ana siyasal gerekçe yerinde duruyor olacak. Son mutabakat, tüm bu ülkeler arasındaki krizin çözülmesi manasına gelmiyor; krizi daha yönetilebilir bir eksene kaydırıyorlar diyebiliriz." (Göksedef, 2021) Ambargonun kaldırılması ve uzlaşı sağlanması için Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ilgili taraflarla görüşmeler yaparak diplomatik zeminde mevcut sorunlara ortak çözüm arayışı için çağrıda bulunması, sürecin çözüm yoluna evrilmesine katkıda bulunmuştur.

Değerlendirme ve Politika Önerileri

Türkiye’nin son dönemlerde uyguladığı denge eksenli ve çok boyutlu dış politikası bağlamında Katar ile ilişkileri, 2000’li yıllardan bu yana bilhassa bölgesel ve ideolojik kutuplaşmalar karşısında dayanışma ve olabildiğince ortak vizyon çerçevesinde ilerlemiştir. İki ülkenin kriz anlarında birbirlerine göstermiş olduğu destek ile küresel ve bölgesel olaylara karşı politik refleksleri, birbirlerini destekleyen pragmatist politikalar çerçevesinde ortak bir zeminde istişareli olarak devam etmektedir. Bu durum iki devlet arasında güven ekseninde kurulan sıkı bir diplomatik ilişkinin göstergesidir. 

Türkiye-Katar ilişkileri çok çeşitli iş birliği ve üst düzey diyaloglarla ilerlemektedir. Bu diyaloğun Yüksek Stratejik Komite’nin tesisi ile geliştirilmesi, iki ülke arasındaki kurumsal düzeydeki iletişimi de kuvvetlenmiştir. Yüksek Strateji Komitesi, Anadolu-Körfez hattını birbirine bağlayan çok önemli bir organizasyon olup, bölgesel olarak bu iki ülkenin nüfuz ağını genişletirken, bölgesel tehditlere karşı kuvvetli bir cephe oluşmasına olanak sağlamıştır. Türkiye ve Katar’ın jeopolitik olarak stratejik konuma sahip olması, her geçen yıl önemle geliştirilmesi amaçlanan üst düzey diyalog ve işbirliği, bölgesel ve küresel krizleri çözebilme ve yönetebilme açısından iki ülke diyaloğunu bugün de gelecekte de önemli kılacaktır. 

Kaynakça

Bozdoğan, K. (2022), ‘‘Türkiye ile Katar arasında 11 anlaşma imzalandı’’, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-ile-katar-arasinda-11-anlasma-imzalandi/2712042 , 26 Ekim 2022

Bıtmez, S. ,Uçar, N. U. (2022), ‘‘Katar Ticaret Bakanı'ndan Türkiye ile ortak vizyona övgü’’, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/katar-ticaret-bakanindan-turkiye-ile-ortak-vizyona-ovgu/2712593 , 26 Ekim 2022

Bıtmez, S., Başer, H., Uçar, M. N., Geldi, M., Karyağdı Duran, Z. H. (2021), ‘‘Türkiye-Katar İlişkileri Son 20 Yılda Büyük Gelişme Gösterdi’’, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-katar-iliskileri-son-20-yilda-buyuk-gelisme-gosterdi/2439884 , 26 Ekim 2022

Kayaoğlu, B. (2020), ‘‘Ortadoğu Politikası Doğrultusunda Türkiye ve Katar İlişkileri: Ekonomik ve Ticari Temaslar’’, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(2), ss. 464-475. 

Kınık, H. (2022), ‘‘Türkiye’nin Çok Boyutlu Dış Politikasına Bir Örnek: Türkiye Katar İlişkilerinin Gelişi’’, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 10(2), ss. 27-46.

Geldi, M., Karabacak, S. (2017), ‘‘Cumhurbaşkanı Erdoğan Katar'ın El-Arab Gazetesine Konuştu’’, https://www.aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/cumhurbaskani-erdogan-katarin-el-arab-gazetesine-konustu/751067 , 26 Ekim 2022

Göksedef, E. (2021), ‘‘Katar'a Uygulanan Ablukanın Kalkması Orta Doğu ve Türkiye İçin Ne Anlama Geliyor?’’, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55543576 , 26 Ekim 2022

Türkiye Cumhuriyeti Doha Büyükelçiliği, http://doha.be.mfa.gov.tr/Mission/About , 26 Ekim 2022 

Yıldırım, F. (2021), ‘‘Osmanlı’dan Günümüze Katar-Türkiye İlişkileri’’, İslam Medeniyeti Dergisi, 7(47), ss. 1-21.

Yıldırım, G. (2018), ‘‘Katar donanmasına Türkiye'den 2 Savaş Eğitim Gemisi’’, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/katar-donanmasina-turkiyeden-2-savas-egitim-gemisi/1087622 , 26 Ekim 2022