Teatrallik ve aldatma ile rakibinizin zihninde olduğunuzdan daha güçlü bir iz bırakmanız mümkündür. Bir Rus atasözü der ki: “kar yoksa iz de yoktur.” İşte tam da bu noktaya evrilmeye başlayan dünya ile değişen savaş olgusu, buna bağlı olarak özel askeri ve güvenlik şirketlerinin gelişmesine sebep olmuştur. Yaşanan bu köklü değişim sonucu son on yılda özel askeri ve güvenlik şirketleri modern savaş için bir araç haline gelmiştir. Rusya dahil birçok devlet, ülkelerin iç siyasetine müdahil olabilmek ve güç dengelerini değiştirebilmek için özel askeri ve güvenlik şirketlerini etkin bir silah olarak kullanmaktadır.

Rusya için yarı devlet güçlerini kullanmak savaş tarihi kadar eski bir olgudur. Rusya’nın “maskirovka”[1] stratejisini benimseyen Rus özel ve askeri şirketleri, Afrika kıtası, Orta Doğu ve çevresinde aktif faaliyet göstermekte olup, bölgede önemli rol oynamaktadır. Suriye, Ukrayna, Libya dahil olmak üzere birçok ülkede istihbarat, lojistik destek, eğitim, güvenlik gibi hizmetler sağlamaktadır. Rus özel ve askeri şirketleri, Rusya tarafından gerçek ya da hayalet olarak nitelendirilmekte olup, Rusya’nın stratejilerinde, müttefik ve düşmanlarla olan ilişkilerinde önemli rollere sahiptir.

Özel askeri ve güvenlik şirketlerini bir araç olarak kullanan Rusya’nın en gizli ve fakat en etkili müdahale aracı Wagner Grup’tur. Kremlin’e bağlı ve sadık, ‘’Putin’in aşçısı’’ olarak bilinen Yevgeny Prigozhin’in[2] kontrol ettiği, liderliğini Dmitry Valeriyeviç Utkin’in[3] üstlendiği paralı askerlerden oluşan Wagner Grup’un varlığını sıradan özel ve askeri şirketlerden ayıran temel fark ise silahlı çatışmalarda yer almış fakat savaş faaliyetlerine karışmamış olmasıdır.[4] Rusya’nın vekil rolünü üstlenen Wagner Grup, ilk olarak 2014 yılında yaşanan Ukrayna krizi ile kamuoyunun dikkatini çekmiştir. Ukrayna’da Rus yanlısı Viktor Yanukoviç iktidarının Avrupa Birliği (AB) Ortaklık Anlaşması'nı askıya aldığını açıklamasının ardından başlayan derin kriz, Rus askeri birliklerinin Kırım’ı işgali ve ilhakıyla sonuçlanmıştır. Wagner Grup ise Kırım’ın ilhak edilmesinden sonra Ukrayna askeri tesislerinin silahsızlandırılmasını desteklemek amacıyla bölgede etkin faaliyet göstermiştir.[5]

Rus Askeri İstihbarat Servisi’nde (GRU) Teğmen, Yarbay, Albay ve Tugay Komutanı olarak görev yapmış emekli Rus askeri Dmitry Utkin tarafından kurulan ve tahmini 6.000[6] üyeye sahip olduğu düşünülen Wagner Grup, 2015 yılında Suriye’de Beşar Esad, 2019 yılında Libya’da General Halife Hafter yanlısı operasyonlar yürütmüştür. Libya’da Libyalı yandaşlarının “petrol, demiryolları ve otoyollar” vaat etmesi karşılığında çatışmalara büyük destek sağlayan Wagner Grup’un, Libya’daki faaliyetleri için para yardımını Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan’ın karşıladığı iddia edilmektedir. “The Wall Street Journal” adlı gazete, Haziran 2020'de Wagner paralı askerlerinin Libya'nın en büyük iki petrol tesisinin kontrolünü ele geçirdiğini bildirmiştir. Ardından Rusya'nın Suriye politikası konusunda uzman olan Anna Borshchevskaya, "Rusya'nın Libya ile birlikte Suriye'ye erişimi varsa, bu, Rusya'nın Afrika'ya genişlemesine ve güney kanadından da Avrupa'ya genişlemesine izin veren stratejik bir yay oluşturur"[7] sözleriyle Rusya’nın gölgeli savaşçılarını kullanarak nüfuz elde etmeye çalıştığını kanıtlayan ifadelerde bulunmuştur.

Öte yandan, bazı medya kuruluşlarının Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti'ne destek vermek amacıyla bölgede varlığını sürdüren Türk kuvvetleri ile darbeci General Halife Hafter’e destek vermek için bölgede Rusya’nın vekilliğini üstlenen Wagner paralı askerlerini karşılaştırması tepkilere sebep olmuştur. Bölgesel istikrarın sağlanmasında ciddi bir tehdit oluşturan Wagner üyelerinin aksine BM tarafından tanınan Libya hükümetinin resmi daveti ile bölgede meşru olarak bulunan Türkiye, Nisan 2019'da Hafter rejiminin başkent Trablus’u ele geçirmek için başlattığı saldırıda BM destekli hükümete askeri destek sağlayarak Trablus’un düşmesini önlemiştir.[8]  

Yerel makamlar ile koordineli olarak Libya uçuşları gerçekleştiren ve COVID-19 sağlık ekipmanlarının yanı sıra temel bakım ve onarım parçaları da dahil olmak üzere eğitim, sağlık ve insani yardım desteği kapsamında bölgede faaliyet gösteren Türk kuvvetleri ile operasyon yürüttüğü ülkelerin kırılgan siyasetlerinden faydalanarak bunu kendine kaldıraç olarak kullanan Wagner Grup’un amacı kıyas kabul etmez derecede farklıdır. Wagner paralı askerlerinin petrol tesisleri etrafında konuşlanması ise kafamızda soru işareti bırakmayacak biçimde Rusya’nın asıl amacını ortaya koymuştur.

Suriye’de Palmira, Deyrizor ve İdlib olmak üzere üç kilit bölgede faaliyet gösteren Wagner Grup, Moskova’nın Beşar Esad'ı bölgede tutarak, Lazkiye'nin batı eyaletinde önemli bir askeri hava üssü ve liman kenti Tartus’ta bir deniz üssü koruyarak Orta Doğu'daki etkisini koruma amacına hizmet etmiştir.[9] Foreign Policy tarafından sağlanan verilere göre ise yakın zamanda Suriye hükümetiyle açık deniz petrol ve gaz arama anlaşması yapan Rus şirketi Kapital’in, Wagner Grup ile bağlantısı olduğu iddia edilmiştir.

Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad tarafından Mart ayında onaylanan anlaşma teorik olarak Rus şirketinin güney Suriye kıyılarında 2.250 kilometrekarelik bir alanda petrol ve gaz aramasına olanak sağlamaktadır. Moskova’nın Doğu Akdeniz’deki varlığını yeniden tesis etme ve Suriye’de güçlü bir zeminde varlığını kanıtlama amacı güden bu anlaşma, siyasi çöküş yaşayan devletlerdeki doğal kaynak rezervlerinden yararlanan Wagner Grup’un petrol üzerinde hak iddia etmesine olanak sağlamaktadır.[10] Doğudaki önemli petrol sahalarının ABD tarafından desteklenen Kürtlerin kontrolünde olması nedeniyle, Wagner’in Suriye’deki varlığı hafife alınsa da Rusya’nın Suriye ile askeri ve ekonomik anlaşmalar yoluyla bölgede etkinliğini arttırmaya çalıştığı bir gerçektir.

Savaşın parçaladığı Suriye ve Libya’da Wagner üyeleri ile ayak izini belli eden Rusya, 2017 Aralık ayı başlarında Orta Afrika Cumhuriyeti silah ambargosundan BM muafiyeti almasının ardından bölgeye hafif silahlar sokmaya başlamış, hem hükümeti hem de madencilik tesislerini korumak için görevlendirilen Wagner paralı askerlerini bölgeye yerleştirmiştir. Temmuz 2018’de üç gazetecinin Wagner’in Afrika’daki varlığını araştırırken öldürülmesiyle başlayan medya saldırıları nedeniyle de Wagner paralı askerleri bölgede dikkat çekmeye başlamış, Rusya’nın Afrika kıtasında genişleme çabalarına katkı sağlamıştır. Orta Afrika Cumhuriyeti’nde seçim arifesi yaklaşırken, Wagner Grubu üyeleri  “Amerikalılar demokrasi için savaştıklarını söylüyorlar. Ruslar adalet için savaşıyor” temalı bir propaganda filmi yayınlamıştır. Wagner üyeleri tarafından finanse edilen ve üyelerinin başrolde oynadığı “Turist” adlı bu film, Orta Afrika Cumhuriyeti'ne gönderilen bir grup genç Rus askeri danışmanının (Wagner paralı askerleri) hikayesini anlatmaktadır.

Wagner üyelerinin, şiddetli bir isyanın ardından, yerel halkı cani isyancı gruplarına karşı savunarak kahraman gibi gösterildiği filmin aksine bir grup bağımsız BM uzmanı tarafından Mart ayında Wagner paralı askerlerinin, hükümet güçlerinin yanında savaşırken Orta Afrika Cumhuriyeti’nde insan hakları ihlalleri gerçekleştirdiğine dair bir rapor yayınlanmıştır.[11]  İddia edilen insan hakları ihlalleri arasında toplu yargısız infazlar, keyfi gözaltılar, sorgulama sırasında işkence ve yaklaşık 240.000'i son haftalarda çatışmalar nedeniyle evlerini terk eden sivil nüfusun zorla yerinden edilmesi yer almaktadır. Radio France Internationale (RFI) ise Wagner paralı askerlerinin Orta Afrika Cumhuriyeti faaliyetleri hakkında BM belgelerine dayalı büyük bir soruşturma yayınladı. Gazeteciler, “Rus askeri eğitmenlerinin” yargısız infaz, toplu tecavüz ve yağma gerçekleştirdiğini bildirmiştir.[12]

Wagner paralı askerleri, Ocak 2018’de altın, uranyum ve elmas madenlerini korumak için Sudan'a gönderilmiş, Sudan Cumhurbaşkanı Omar Beşir’in, “Ülkemizde çok sayıda Rus uzman çalışıyor, Sudan askeri personelinin eğitilmesinde Rusya’nın oynadığı rolü çok benimsiyoruz” sözleriyle bölgedeki varlığı kanıtlanmıştır. Sudan'da yüksek yakıt ve gıda fiyatları ile ilgili hükümet karşıtı protestoların başlamasının ardından protestocular, yerel istihbarat teşkilatlarının (NISS) gösterileri bastırmak için göz yaşartıcı gaz ve askeri silahlar kullanarak düzinelerce insanı öldürdüğünü iddia etmiştir. Sudan yerel basını ise, Wagner paralı askerlerinin protestoların bastırılması konusunda yerel NISS istihbarat teşkilatının temsilcilerini eğittiğini ve Sudan askeri ve istihbarat teşkilatlarıyla çalıştığını belirtmiştir.  

2019’da Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro'ya muhalif siyasetçi Juan Guaido’nun, destekçileri ile meydanlara çıkarak kendisini ülkenin "geçici devlet başkanı" ilan etmesinin ardından, Maduro’yu destekleme kararı alan Rusya, bölgeye yaklaşık 400 Wagner paralı askerini göndererek ülkenin iç siyasetine doğrudan müdahil olmuştur. Rusya’nın hırsları ve Prigozhin’in kişisel kar amaçlarına hizmet eden Wagner Grup, Mozambik ve Madagaskar’da da Kremlin adına özel operasyonlar gerçekleştirmiştir.

29 Temmuz 2020’de ise yaklaşık 10 milyon nüfusa sahip olan Belarus'ta genel seçimlere iki hafta kala 33 Wagner üyesi “terör saldırısı” hazırlığında oldukları iddiasıyla gözaltına alınmıştır. 1994’ten beri iktidarı elinde bulunduran Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, Wagner üyelerinin Beyaz Rusya’ya hükümet karşıtı kitlesel provokasyonlara destek vermek için gönderildiklerini iddia etmiştir. Ardından 31 Temmuz'da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, konuyu görüşmek üzere Rusya Ulusal Güvenlik Konseyi'ni özel olarak toplamış, Lukaşenko ile ikili telefon görüşmeleri gerçekleştirmiştir. Görüşmelerden çok kısa bir süre sonra ise tutuklanan Wagner üyeleri serbest bırakılmıştır.

Belarus’ta cumhurbaşkanlığı seçimlerine çok az bir süre kala Rusya ile yaşanan bu gerilim ve Putin’in tutuklanan Wagner üyelerinin akıbeti için doğrudan Lukeşenko ile iletişime geçmesi gözden kaçmayacak detaylar saklamaktadır. Yaşanan bu gerilim bize Wagner üyelerinin Kremlin için son derece önemli olduğunu ve Wagner’in Rus devletine bağlı olmamasının pek mümkün olmadığını göstermektedir.

Değerlendirme ve Politika Önerileri

Moskova rejimi, Vladimir Putin’e yakın ve Kremlin’le bağlantılı bir paramiliter[13] grup olan Wagner’i reddetmektedir. Rus bir oligark ve Cumhurbaşkanı Vladimir Putin'in yakın ortağı Yevgeny Prigozhin ile bağlantılı Rus paramiliter bir örgüt olan Wagner Grup, Rusya destekli ayrılıkçı grupları desteklemeye ve gittikleri ülkelerdeki çatışmalara aktif katılım sağlamaya devam edecektir. Kremlin, Wagner’in saldırıları hakkındaki bilgileri de  reddetmekte  ve saldırıların gerçek boyutlarının bilinmemesi için algı operasyonlarına başvurmaktadır. 

Saldırılardaki rolünü gizlemeye çalışan Rusya, paralı askerlerinin sayısını ve çatışmalarda öldürülen Rus paralı askerlerinin sayısını gizlemektedir. Kremlin’in bunu yapma amacı faaliyetlerinin inkar edilebilirliğini korumak ve yurtdışındaki saldırgan eylemlerinin hesap verilebilirliğini düşürmektir.[14] Wagner Grup, çok kutuplu bir dünya düzeni için Rusya’nın strateji ajanlarıdır. Kremlin, yasal tanımlamalardan ötürü özel askeri ve güvenlik şirketleri üzerindekini kontrolünü gizlese de Wagner’in operasyonları Rusya’nın hibrit savaş anlayışını biçimlendirmektedir.

[1] Kamuflaj, gizleme ve aldatma.

[2] Putin'in memleketi Leningrad'da büyüyen Yevgeny Prigozhin Sovyet bir soygun mahkemesi ve diğer suçlar tarafından mahkum edildikten sonra dokuz yıl hapis yattı. Hapisten çıktıktan sonra seçkin bir restoran kurmaya karar verdi. 2000'li yılların ortalarından bu yana milyar dolarlık askeri ve devlet okulu yiyecek içecek ve inşaat sözleşmeleriyle yüce bağlantılarını kullanarak “Putin'in şefi” lakabını kazandı. Daha sonra ise Wagner Grubu'nun sponsoru işadamı olarak tanınmaya başladı.

[3] Dmitry Utkin 1970 yılında Ukrayna'da doğmuştur. Sovyet döneminde orduya girmiş ve kariyerini Rus ordusunda yapmıştır. Teğmen Albay rütbesine ulaştıktan sonra 2013 yılında emekli olmuştur. Pechory'de (Pskov Oblast) konuşlanmış 75143 numaralı askeri birimin komutanlığı görevini bırakmıştır (yani, GRU 2. Bağımsız Tugayı'nın 700. Bağımsız Özel Kuvvetler Müfrezesi). Deniz güvenliği operasyonlarına katılan Moran (Rusya’ya ait PMC) tarafından işe alınmıştır ​​ve Suriye'ye kötü niyetli Slav Kolordu seferi katılımcılarından biri olarak görev yapmıştır. Moskova'ya döndükten sonra birkaç ay sonra ise Donbass Bölgesi’nde cepheye çıktığı bilinmektedir.

[4]  Emmanuel Dreyfus, Russian Military Companies. Wagner, How Many Divisions?, 24 Nisan 2020.

https://orientxxi.info/magazine/russian-military-companies-wagner-how-many-divisions,3828 (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[5] Aruuke Urankyzy, The Wagner Group: a private military company that's not exactly 'private', 10 Haziran 2020. https://www.trtworld.com/opinion/the-wagner-group-a-private-military-company-that-s-not-exactly-private-32840 (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[6] Leonid Bershidsky, Putin Wants to Win, But Not at All Costs, Aralık 2017.

https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2017-12-06/putin-wants-to-win-but-not-at-all-costs (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[7] Amy Mackinnon, Putin’s Shadow Warriors Stake Claim to Syria’s Oil. 17 Mayıs 2021. https://foreignpolicy.com/2021/05/17/putin-shadow-warriors-stake-claim-syria-oil-energy-wagner-prigozhin-libya-middle-east/ (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[8] Dilara Aslan, ‘Turkish forces, Wagner Group in Libya cannot be considered equal’,18 Mayıs 2021. https://www.dailysabah.com/world/africa/turkish-forces-wagner-group-in-libya-cannot-be-considered-equal

(Erişim Tarihi): 15 Haziran 2021.

[9] Bakınız: What foreign powers want from the Syrian war, https://www.dw.com/en/what-foreign-powers-want-from-the-syrian-war/a-42686306 (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[10] Mackinnon, https://foreignpolicy.com/2021/05/17/putin-shadow-warriors-stake-claim-syria-oil-energy-wagner-prigozhin-libya-middle-east/ (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[11] Bakınız: https://www.ohchr.org/SP/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26961&LangID=E

(Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[12] Steve Balestrieri, WHITEWASHING WAGNER: NEW FILM PAINTS THE RUSSIAN MERCENARY GROUP AS SAVIORS, 2 Haziran 2021. https://sofrep.com/news/whitewashing-wagner-new-film-paints-the-russian-mercenary-group-as-saviors/  (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

[13] Yardımcı asker.

[14] Bradley Hanlon,  Weak U.S. Response to Russian Proxies Undermines Deterrence in Middle East and Eastern Europe, 16 Şubat 2018, http://iswresearch.blogspot.com/2018/02/weak-us-response-to-russian-proxies.html (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.