Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Adalet Bakanlığı’nda yaptığı açıklamada, Ermenistan’ın yeni bir Anayasaya ihtiyacı olduğunu belirterek, Anayasada reform yapılmasını değil, tamamen yeni bir Anayasanın kabul edilmesinin gerekli olduğunu vurguladı. Başbakana göre yeni anayasa ihtiyaç duyulmasının nedeni ‘‘Ermenistan’ın devlet çıkarları doğrultusunda yönetilmesi gereken bölgede ve dünyada meydana gelen değişikliklerdir.’’

27 Eylül 2020 tarihinde başlayan ve 44 gün süren II. Karabağ Savaşı’nda Azerbaycan’a karşı yenilen Ermenistan bölgesel otonomisini kuvvetlendirmeye çalışırken bir taraftan da iç sorunlar ile uğraşmaktadır. 10 Kasım 2020 tarihinde Moskova’da Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan üçlü mutabakat sonucunda Ermenistan, Azerbaycan karşısında yenilgiye uğramasının ardından bazı tavizler vermeyi kabul etmiştir. Aradan geçen üç yıllık zaman diliminde kalıcı barış adına somut çözümler atmayan Ermenistan’a karşı Azerbaycan 19 Eylül 2023 tarihinde başlatmış olduğu anti-terör operasyonu ile II. Karabağ Savaşı’ndan sonra Güney Kafkasya’da başarısını arttırmıştır ve 24 saat gibi kısa bir sürede Karabağ’da işgal altındaki yerlerden Ermeni terör unsurlarını temizleyerek bölgede tam hakimiyetini sağlamıştır. Ermenistan’da Azerbaycan ile savaşın sürmesi gerektiğini ve Karabağ’ın yeniden alınması gerektiğini söyleyen Taşnak gruplarının aksine Paşinyan yönetimi bölge ülkeleri ile ilişkilerin normalleşmesi adına Anayasa değişikliğine gidilmesi gerektiğini vurgulamıştır.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Anayasa değişikliği için ‘‘Bu bağlamda, Adalet Bakanı ile yaptığım bir veya iki çalışma görüşmesinde hem benim hem de bazı meslektaşlarımın görüşünü kaydettim ve daha geniş bir tartışma konusu olması için bu görüşümü dile getiriyorum. Ermenistan Cumhuriyeti’nin yeni bir Anayasaya ihtiyacı var.’’ ifadelerini kullanmıştır. Paşinyan, Ermenistan’ın yönetim sisteminin değişmemesi gerektiğini, değişikliklerin iktidar mekanizmalarını etkilememesi gerektiğini zaten vurgulamıştı. Başbakana göre yeni Anayasanın kabul edilmesinin nedeni ‘‘bölgede ve dünyada Ermenistan’ın devlet çıkarları doğrultusunda yönetilmesi gereken değişikliklerdir.’’

Paşinyan’ın konuşmasının yayınlanmasının ardından muhalefet ve Anayasa reformuna katılan siyasi toplum temsilcileri bunun büyük olasılıkla Bakü’nün talepleriyle ilgili olduğunu iddia etti. Politikacı Suren Sahakyan, 2022 tarihinde yapılan toplantıda Başbakan’ın kendilerine açıkça ‘‘Azerbaycan’ın Ermenistan’ı Karabağ’dan söz eden her şeyi önemli belgelerden çıkarmaya zorladığını’’ söyledi. Suren Sahakyan, ‘‘Paşinyan, 2022 yılı başında Azerbaycan’ın Anayasa ve Bağımsızlık Bildirgesi ile ilgili taleplerini dile getirmişti.’’dedi. Paşinyan’ın Anayasa değişikliği görüşü muhalefet tarafından yoğun şekilde eleştiriliyor ve Erivan yönetimini Türkiye ve Azerbaycan’ın çıkarları doğrultusunda hareket etmek ile suçluyorlar.

II. Karabağ Savaşı’ndan bir yıl sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türk ‘‘Anadolu’’ gazetesine verdiği röportajda, ‘‘Ermenistan’ın Anayasayı değiştirmesi gerektiğini, çünkü bu Anayasanın Türkiye’den toprak talepleri içerdiğini ve Paşinyan hükümeti ile bir barış anlaşması imzalamak için Ermenistan’ın gelecekte misilleme yapmayacağına ve Karabağ’a dair kesin garantilere ihtiyacı olduğunu’’ söylemiştir. Bakü, Erivan’ın intikam girişimlerinden vazgeçmesini talep etmektedir. Paşinyan ile çeşitli vesilelerle, Ermenistan’ın geleceği açısından, Ermenistan’ın sadece şimdi değil gelecekte de hiçbir ülkeden toprak iddiasında olmayacağının açıkça belirtilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Aliyev, ‘‘Ermenistan’ın Bağımsızlık Bildirgesinin Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne dair iddialar içerdiğini ve diğer yasalarında yer alan toprak iddialarının değiştirilmesi gerektiğini’’ vurgulamıştır.

Paşinyan geçen yıl Anayasa’nın temeli olan Bağımsızlık Bildirgesi’ni de onaylamadığını açıkça belirtmiş ve Bağımsızlık Bildirgesinin de değişmesi gerektiğini ifade ederek ‘‘Beyanname nedir? Beyanname, bağımsız bir devlet kurma sürecinin başlatılmasına ilişkindir.’’ demiştir. Paşinyan ‘‘Bildiri metninin incelenmesi, sonuçta bizi Sovyetler Birliği’nin bir parçası yapan formüle dayanan böyle bir konuşma ve içerik seçtiğimizi gösteriyor. Bu, bizi komşularımızla sürekli çatışma içinde tutacak bölgesel çevreyle çatışmacı bir konuşmayla ilgili.’’ diye vurgulamıştır. Burada Paşinyan’ın asıl hedefi Rusya’nın bir parçası olmamak ve Rusya’nın siyasetinden bağımsız hareket etmektir. O yüzden Sovyetler Birliği’nin bir parçası diye atıfta bulunmuştur. Bunun yanında Paşinyan konuşmasının devamında ‘‘Ermenistan Cumhuriyeti’ni daha rekabetçi ve yeni jeopolitik ve bölgesel koşullarda daha yaşanabilir kılacak bir Anayasaya sahip olmalıyız’’ diye eklemiştir.

Paşinyan’ın Anayasa değişikliğini gündeme getirmesinden sonra Ermenistan eski Başbakanı Hrant Bagratyan, ‘‘Nikol Paşinyan’ın faaliyetlerinin özünde Rusya karşıtı ve Batı ile her gün belirginleşen geniş temaslar vardır.’’ açıklaması yapmıştır. ‘‘Arkasında jeopolitik güçler yoksa hiçbir zaman Artsakh’ı (Karabağ’ı) geri getiremeyiz. Bana Artsakh’ı unutun, Ruslar dışında bu çözülmüş bir sorundur demeyen Avrupalı ​​bir şahsiyete pek rastlamadım. Elbette Ruslardan da memnun değiliz, barışı koruma işlevini yerine getiremediler ve Paşinyan sürekli olarak Rus karşıtlığını teşvik ediyor, çünkü Batı bunu talep ediyor. Rusları ve İran’ı oradan çıkarın, bizden sonsuza kadar hüküm sürme ve Ermenistan’a istediğinizi yapma şansını elde edeceksiniz. Hiç şüphe yok ki bu böyledir.’’ diye ısrar eden Bagratyan, Batı’nın homojen olmadığını, örneğin Fransa’nın Ermenistan’a yaklaşımının oldukça ahlaki ama esaslı olmadığını da sözlerine eklemiştir. Bagratyan, Paşinyan’ı eleştiriyor ama kendisi de Güney Kafkasya’dan Rusya ve İran’ın etkisinin azaltılmasını talep ederek Batı’ya bölgede hâkim olmasını öneriyor.

Sonuç olarak, II. Karabağ Savaşı ve antiterör operasyonları sonucu Azerbaycan karşısında yenilgi alan Ermenistan iç siyasette karışıklıklar ile uğraşmaktadır. Nikol Paşinyan’a karşı bir taraftan darbe girişimleri söylentileri dolaşırken diğer taraftan da muhalefet kanadından yoğun bir şekilde eleştiri almaktadır. Batı’ya entegre olmaya çalışan Paşinyan hükümeti Ermenistan içindeki Taşnak gruplar ile de mücadele etmektedir. Ermenistan’da merkezde Liberal görüşü savunan Paşinyan hükümeti varken, özellikle sınırları koruyan aşırı milliyetçi Taşnak grupların ağırlığını minimize etmek adına Erivan yönetimi yeni bir Anayasa yapımına girişmiştir. Batı’nın desteği ile hareket eden Paşinyan yeni Anayasa ile hem Taşnak grupların siyasetten ve yönetimden uzaklaştırarak kendi iktidarını sağlamlaştırmak isterken hem de Rusya’nın Güney Kafkasya’da var olan nüfuzunu kırmak istemektedir. Bunun yanında Paşinyan ‘‘Neden kendimize şu soruyu sormuyoruz: Gürcistan’ın neden Ermenistan ile değil de Azerbaycan ve Türkiye ile derin savunma ilişkileri var? Bunun devletimizin temeline koyduğumuz mesajlarla bir ilgisi olabilir mi?’’ açıklaması yaparak Ermenistan’ın bölge ülkeleri ile iyi ilişkiler kurarak bir taraftan ekonomisini düzeltmek diğer taraftan ise diplomasini geliştirerek dünyaya açılmayı hedeflemektedir. Türkiye ve Azerbaycan ile ilişkilerin normalleşmesinin adımını arayan Paşinyan hem ilişkileri düzeltme ve toprak iddiaları içeren yasaları düzelterek Anayasa değişikliği yoluna gitmeyi amaçlarken hem de Batı politikalarını benimseyerek Rusya’nın bölgeden nüfuzunu kırmayı amaçlamaktadır.

Kaynakça

1. Anadolu Ajansı. 01 02 2024. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/pasinyana-gore-ermenistanin-bagimsizlik-bildirgesindeki-unsurlar-baris-getirmeyecek-aksine-savas-cikaracak/3125451.

2. Հայաստանի Հանրային Ռադիո. 6 2 2024. https://hy.armradio.am/archives/549472.

3. Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան . 19 1 2024. https://www.azatutyun.am/a/32783538.html.

4. 168.am news and analysis. 8 2 2024. https://168.am/2024/02/08/1994208.html.

5. աղավոտ. 3 2 2024. https://www.aravot.am/2024/02/03/1397475/.

6. Ազատություն ռադիոկայան . 18 12 2021.] https://www.azatutyun.am/a/31615459.html.

7. աղավոտ. 26 1 2024. https://www.aravot.am/2024/01/26/1396103/.

8. Ազատություն ռադիոկայան. 6 2 2024. https://www.azatutyun.am/a/32807553.html.

9. NEWS.am. 9 2 2024. https://news.am/arm/news/806656.html.

10. A1plus. 7 2 2024. https://a1plus.am/hy/article/468298.

11. Yerivan Today. 19 1 2024. https://yerevan.today/all/politics/134549/inchou-e-alievy-hayastanoum-sahmanadrakan-popoxoutyoun-naxadzernoum%E2%80%A4-verloutsakan.

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve TÜRKSAM'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.