17 Aralık 2023 tarihinde Sırbistan’da gerçekleştirilen erken genel seçimleri, Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic’in, 2012'den bu yana iktidarda olan Sırp İlerleme Partisi’nin (SNS) yeniden kazandığını söyleyebiliriz. Seçimle ilgili son veriler referans alındığında seçimi birinci tamamlayan merkez sağ parti SNS’nin oyların yüzde 47'sini aldığını söylemek mümkündür.

250 üyeli Sırbistan Parlamentosu'nda, resmi sonuçlara göre; SNS liderliğindeki "Sırbistan Durmamalı" İttifakı 128, "Sırbistan Şiddete Karşı" İttifakı (SPN) 65, Sırbistan Sosyalist Partisi (SPS) 18 milletvekili çıkardı. NADA koalisyonu ve "Halkın oyu-Dr. Branimir Nestorovic" listesi 13'er, Voyvodinalı Macarlar Birliği 6, Adalet ve Değişim Partisi ile Voyvoda Hırvat Demokratlar Birliği İttifakı 3'er, Sancak Demokratik Eylem Partisi 2, Şaip Kamber ile Rusya Partisi 1'er milletvekili çıkarmayı başarmıştır. [1]

Aynı gün yapılan erken yerel seçimlerin sonucunda da stratejik öneme sahip olan başkent Belgrad'da SNS'nin yüzde 38'lik oy oranıyla önde olduğu kaydedilmiştir. Kayıtlı 6 milyon 500 bin 165 seçmenin bulunduğu ülkede, sandığa giden seçmen oranının ise yüzde 57,23 olduğu açıklanmıştır. Diğer taraftan, genel seçimde baraj yüzde 3 olarak belirlenirken, bu oran azınlık partileri için uygulanmamıştır.

Pazar günü gerçekleşen seçimlerde halk, ulusal meclisin yanı sıra Voyvodina Özerk Bölgesi'nin 120 sandalyeli meclisi ile ülke genelindeki şehir ve ilçelerin belediye meclislerinin yeni üyelerini de belirlenmiştir.

Seçim sonuçlarını değerlendirmeye başlamadan önce Sırbistan’ın daha geçen yıl sandık başına gittiğini hatırlatmak gerekmektedir. Bu seçimle birlikte, SNS'nin iktidara gelmesinden bu yana Sırp vatandaşları yedinci kez sandık başına çağrılmış olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Bu noktada akıllara şu soru gelmektedir: Gerçekten de parlamentoda istikrarlı bir çoğunluğa sahip olan ve hükümet krizi yaşamayan bir ülke neden erken seçime gitsin? Üstelik sadece bir değil, arka arkaya dört kez.  Vucic iktidara boyunca yapılan genel seçimlerde milletvekilleri sadece bir kez dört yıllık görev sürelerini tamamlama şansına sahip olabilmişlerdir. Vucic’in ülkeyi sürekli erken genel seçimlere götürmesiyle ilgili açıklama yapan tanınmış Sırp gazeteci ve Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa'nın ( Düşünce Merkezi)  siyasi analisti Antonela Riha,  "Vucić işine geldiğinde, popülaritesinde bir düşüş algıladığında ya da gelecekte hükümetinin aleyhine durumlar ortaya çıkabileceğini varsaydığında yeni seçim çağrısı yapıyor. Böyle yaparak, başta Kosova ile ilgili olanlar olmak üzere önemli kararları ertelemesine olanak tanıyan bir manevra alanı yaratmayı başarıyor." değerlendirmesinde bulunmuştur. Geçmişte muhalefet bu tür seçimleri protesto etmiş, hatta boykot etmişti. Muhalefet bu kez seçim çağrısında bulundu; ancak sadece Sırbistan ve Belgrad parlamentoları için "Bu denklemin iki tarafını da çözmüş değilim." açıklamasında bulunmuştur.[2]

 Sırp Gazeteci ve siyasi analist Ljilja Smajlovic, "Muhalefetin seçimleri neden talep ettiğini anlamıyorum, bu benim için bir muamma. Daha da büyük bir muamma ise Vucic'in neden bir şekilde bu seçimleri yapmak istediği. Hükümetin meşruiyeti konusunda erken seçimleri gerektirecek bir kriz yok. Sokaklarda yüz binlerce insan yok." yorumunda bulunmuştur.

12 yıllık Vucic iktidarına karşı Sırbistan muhalefeti 2 bloğa bölünmüştür. Seçim sonuçlarını daha iyi anlayabilmek adına bu muhalif bloklara göz atmayı öneriyorum.

Birincisi blok, Avrupa yanlısı olarak adlandırılan muhalefet bloğudur. Halen parlamentoda 40 sandalyeyi elinde tutan bloğun en büyük partisi, eski Belgrad Belediye Başkanı Dragan Djilas'ın liderliğini yaptığı Özgürlük ve Adalet Partisi. Sivil, yeşil ve merkez sol partileri içeren bloğun programlarının odağında Sırbistan'ın AB üyeliği yer almaktadır.

Bu partilerin Vucic'i devirmek için on yıldır sürdürdükleri girişimler şimdiye kadar mütevazı sonuçlar vermiştir. Sırbistan’daki bazı analistler bunun seçmenlere tutarlı bir program ya da karşı teklif sunulmamasından kaynaklandığının altını çizmektedir. Kendileri de düşük performanslarını Vucic'in ulusal medyayı kontrol etmesine, medya yoluyla onlara saldırmasına ve çalışmalarını engellemesine bağlamaktadır.

İkinci muhalefet bloğu ise halen mecliste 20 milletvekiliyle temsil edilen sağcı milliyetçilerden oluşmaktadır. Seçim öncesi koalisyon konusunda anlaşamadıkları için seçmenlerin karşısına iki kamp halinde çıkacak olan iki bloğun programları benzer: Tipik sağcı gelenekçi, aile yanlısı, kürtaj ve eşcinsel karşıtı söylemlerinin yanı sıra gündemlerinin büyük bir kısmı "Sırbistan'ın kalbi" olarak adlandırdıkları Kosova'ya odaklanmaktadır. Milliyetçiler, 2008'de bağımsızlığını ilan eden Kosova üzerindeki egemenliği korumanın, Sırpların AB üyeliğine hayır demeleri için birçok nedenden ilki olduğunu ısrar etmektedirler.

Vucic’in zaferiyle sonuçlanan seçimin kampanya sürecine göz atmak bize bu seçimin sonuçlarını yorumlayabilmek adına önemli ipuçlarını sunacaktır. Buradan hareketle iktidar partisinin seçim kampanyasını ve muhalefetin arşı argümanlarını inceleyelim. İktidardaki SNS Partisi seçim kampanyası boyunca ekonomik başarılardan faydalanmaya çalışmıştır. Yüzlerce kilometrelik yeni ve modern otoyollar, yüksek hızlı trenler, yenilenmiş okullar ve hastaneler ve sürekli yabancı yatırım akışını öne çıkarmıştır.

Vucic, Sırbistan'ın kuzeyindeki Voyvodina eyaletinde yeni bir yolun açılışında yaptığı konuşmada "Ekim ayı başı itibariyle bu yıl 3,42 milyar euro değerinde yeni doğrudan yabancı yatırım aldık. Geçen yıl 4,4 milyar ile rekor kırmıştık ama umarım yıl sonuna kadar bu rakamı aşarız." diye açıklamalarda bulunarak iktidarının devamının bir sürecin tamamlanması için önemli olduğunu vurgulamaya çalışmıştır.[3]

IMF tarafından öngörülen yüzde 9,1'lik işsizlik oranı bazı AB üye ülkelerinden daha düşük ve ekonomideki büyüme Covid-19 salgını ve Ukrayna'daki savaş boyunca istikrarlı bir şekilde devam etmesi kendisinin önemli argümanlarından bir başkasıdır.

Bu yıl yüzde 2,5'lik büyüme öngören hükümet ayrıca, rekor döviz ve altın rezervlerinin yanı sıra yüzde 3 gibi küçük bir bütçe açığıyla da övünmektedir. Bu tabloyu bozan tek veri, özellikle de halkın hayatını zorlaştırdığı için, kasım ayı itibariyle yüzde 10'un üzerinde seyreden Türkiye hariç, Avrupa'daki en yüksek ikinci enflasyon oranı olmuştur.

Muhalefet ise karşı argümanlarını hukukun üstünlüğü, medya özgürlüğü ve yolsuzluk üzerinden üretmeyi tercih etmiştir. Bahsi geçen bu üç konu da Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu tarafından Sırbistan'ın AB üyeliği yolunda kaydettiği ilerlemeye ilişkin olarak bugüne kadar art arda yayınlanan raporlarda sürekli eleştiri konusu olan konulardır. Seçim sonuçlarına bakıldığı Avrupa yanlısı bu söylemlerin tabanda çok da karşılık bulmadığı söylenebilir.

Sonuç olarak, bu seçiminle beraber iktidarını pekiştiren Vucic’in yeni kuracağı hükümetin, önceki hükümete nazaran Sırbistan’ın iç ve dış politikasında farklı bir yol izleyeceğini söylemek mümkün değildir. Eski politikalarından değişebilecek olan tek politikanın da Rusya yanlısı politikalar olacağı ön görülebilir. Çünkü Sırbistan son zamanlarda AB ile yakın ilişkiler kuracağına dair emareler göstermektedir.

[1] “Sırbistan'daki Genel Seçimler”.  ( 18 Aralık, 2023).  Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sirbistandaki-genel-secimde-cumhurbaskani-vucicin-destekledigi-ittifak-onde-/3085343.

[2] “Sırbistan seçimleri: Kimler yarışıyor, hangi seçim vaatleri öne çıkıyor?”. ( 14 Aralık, 2023), Erişim Adresi:

https://tr.euronews.com/2023/12/14/sirbistan-secimleri-kimler-yarisiyor-hangi-secim-vaatleri-one-cikiyor.

[3] “Sırbistan'da Genel Seçimi Cumhurbaşkanı Vucic'in Partisi Kazandı”. ( 18 Aralık, 2023). Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/articles/cd1l6782vz6o.