Tahıl Koridoru Anlaşmasının süresinin bitiş tarihi yaklaşırken, anlaşmanın uzatılması için müzakereler başlamış ve 17 Kasım’da anlaşma 120 gün uzatılmıştır. 22 Temmuz 2022 Tarihinde imzalanan anlaşmayla korumalı deniz geçiş koridoru üzerinden tahıl ve yağlı tohumun ihracatı ile birlikte küresel gıda krizine karşı tedbir amaçlanmıştır.

Müzakere Süreci Nasıl Geçti?

Anlaşma süresi içerisinde sevk edilen tahıl miktarı 10 milyon 315 bin tonu geçmiştir.[1] Tahıl sevkiyatının devamı için Rusya’nın yaklaşımının ne olacağı hakkında Amerika ve Avrupa Birliği tarafı endişeli bir bekleyiş içerisine girmişti. Türkiye arabuluculuğuyla, Birleşmiş Milletler (BM), Ukrayna ve Rusya arasında gerçekleşen müzakerelerde, taraflar uzlaşmaya ve anlaşmanın devamı konusunda ortak bir yaklaşımla bir araya gelmiştir. Bununla birlikte müzakere sürecinde Rusya’nın güvenlik kaygısı ön plana çıkmıştır. Çünkü 29 Ekim 2022 tarihinde Sivastopol’daki Karadeniz filosu gemilerine ve sivil gemilere insansız hava araçları kullanılarak saldırı düzenlenmiş akabinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin anlaşmayı askıya aldığını açıklamıştı. Bu tecrübe gölgesinde müzakereler devam etse de belirli şartlar çerçevesinde engel niteliği taşımamıştır. Görüşmelere ilişkin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, Karadeniz Tahıl Girişimi'nin yenilenmesi konusunda umutlu olduğunu belirterek, "Rus tahıl ve gübresinin ihracatının önündeki engelleri kaldırma konusunda oldukça ilerleme sağlandı. Umuyorum ki çabalarımız başarılı olacak ve kalan engelleri de kaldıracağız."sözlerini eklemiştir..[2]

Tahıl koridoru görüşmelerine ilişkin Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Amerika ve Avrupa Birliği’nin Birleşmiş Milletlere yazılı vaatlerde bulunduğunu belirtmiş, eğer bunlar uygulanırsa Rus gübre ve tahılının sevkiyatı üzerindeki engellerin kalkacağını ifade etmiştir. G20 Zirvesinde "Rusya'nın hangi şartlar doğrultusunda tahıl anlaşmasını uzatacağı" yönündeki soruyu cevaplayan Lavrov, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres ile görüştüğünü aktarmış ve konuya ilişkin şu ifadelerde bulunmuştur: "Genel Sekreter, ABD ve AB'nin kendisine kâğıt üzerinde de vaatler verdiğini aktardı. Bu vaatler, iyi niyeti içeriyor gibi görünüyor. Bunlar uygulanırsa, Rus gübre ve tahılının sevkiyatı üzerindeki engeller kaldırılacak. Ancak, mesele kâğıt değil, bunların uygulanmasıdır. Genel Sekreter, bunun kendisi için öncelikli bir konu olduğuna yemin etti. Bunun gerçekleşeceğini umuyorum."[3]

G20 Zirvesi Gündeminde Rusya-Ukrayna Savaşı ve Tahıl Koridoru Anlaşması

"Türkiye ve BM'nin aracılık ettiği İstanbul Anlaşması’ndan memnuniyet duyuyoruz"

G20 Zirvesi tamamlandığında açıklanan sonuç bildirgesinde, mevcut çatışma ve tansiyonların küresel gıda güvenliğindeki zorlukları derinleştirmesinden derin endişe duyulduğuna işaret edilerek, şu ifadeler kullanıldı: "Bu nedenle, gelişmekte olan ülkelerdeki kırılgan toplulukları merkeze alacak şekilde hayatları kurtarmak, açlığı ve besin yetersizliğini önlemek için acil adımlar atmayı taahhüt ediyoruz. Sürdürülebilir, dirençli tarım ve gıda sistemlerinin sağlanması için çağrıda bulunuyoruz. Türkiye ve BM'nin aracılık ettiği İstanbul Anlaşması'ndan memnuniyet duyuyoruz. Tüm ilgili tarafların, anlaşmayı tam, zamanında ve devam edecek şekilde uygulamasının öneminin altını çiziyoruz."[4]

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, G20 Zirvesi’nde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'la yapmış olduğu ikili görüşme sırasında çektirdikleri fotoğrafı önce Fransızca ardından Türkçe açıklamayla paylaştı. Açıklamada: "Ukrayna'daki savaş dünyada açlık risklerini arttırmaktadır. Türkiye ve Fransa, ihracatların engelsiz şekilde devam etmesi için çalışmaya devam edeceklerdir."[5] şeklinde ifadede bulundu.

Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Endonezya'daki G20 Zirvesi kapsamında düzenlenen Gıda ve Enerji Güvenliği oturumunda konuşmuş, son dönemde dünya genelinde yaşanan gelişmelerin küresel tedarik zincirine zarar verdiğine dikkati çekerek, "İklim değişikliği, Kovid-19 Salgını, Ukrayna'daki gelişmeler ve bunlarla ilişkili küresel sorunların üst üste gelmesi dünya genelinde kargaşaya yol açtı. Küresel tedarik zincirleri harabeye döndü." şeklinde ifadede bulunmuştur.[6]

Rusya-Ukrayna Savaşı hakkında konuşan bir başka lider İtalya Başbakanı Meloni, G20 Liderler Zirvesi'nin gıda, enerji ve güvenlik konulu oturumunda "Rusya'nın Ukrayna'yı işgal edeceğini ve bunun ekonomilerimiz üzerinde, dünya düzeni bakımından yaratacağı yıkıcı etkiyi öngörmek imkansızdı." diyerek sözlerine devam eden Meloni, "Ukrayna'daki savaş, küresel enerji krizini ağırlaştırdı. Ama nihayetinde milenyumun başından bu yana enerji politikalarında ve üretici ile tüketici ülkeler arasındaki ilişkilerde yapılan pek çok hatayı da belirginleştirdi." şeklinde açıklamada bulunmuştur.[7]

Anlaşma 120 Gün Süreyle Uzatıldı

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 17 Kasım’da, 22 Temmuz'da imzalanan Karadeniz Tahıl Girişimi belgesinin geçerliliğinin 120 gün daha uzatıldığı açıklamıştır. Avrupa Birliği Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Karadeniz Tahıl Girişimi'nin devam ettirilmesine ilişkin uzlaşıyı memnuniyetle karşıladığını belirterek, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres ve Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı tebrik etmiştir.[8] Ukrayna Altyapı Bakanı Kubrakov, ilgili kararın İstanbul'da alındığını belirterek, "BM ve Türkiye, tahıl anlaşmasının uygulanmasının garantörleri kalmaya devam edecek." ifadesini kullanmıştır.[9]

Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov yapmış olduğu açıklamada Birleşmiş Milletler tarafından Rusya’ya verilen garantilere vurgu yapması, bu garantiler içerisinde Rusya’nın anlaşmanın devam ettiği kanaati oluşması açısından önemlidir. Çünkü güvenlik kapsamında verilen garantilerde bir ihlal söz konusu olduğunda Rusya haklı bir refleksle anlaşmayı askıya alma hakkına sahip olmaktadır. Peskov Anlaşmaya ilişkin verdiği demeçte şu ifadelerde bulundu: "Bu olumlu yönde önemli bir ilerlemedir ve önümüze çıkan doğrudan ve dolaylı tüm sorunların tamamen ortadan kaldırılması için bu çalışma sonuçlandırılacaktır. BM'nin çalışmalarının sonuçları oluyor."[10]

Değerlendirme ve Politika Önerileri

Rusya dışişleri bakanlığı, mevcut anlaşmada herhangi bir değişiklik olmaksızın, güvenlik koşullarının tesis edilmesi şartıyla 120 günlük uzatmayı onayladı. COVID-19 Salgını ve tarımsal üretimi zorlamaya devam eden iklim koşulları, küresel ısınmadan kaynaklı olarak Amerika, Arjantin, İtalya gibi dünyanın çeşitli yerlerinde yaşanan kuraklık arz-talep dengesini olumsuz yönde etkilerken, bu koşullar altında Tahıl Koridoru Anlaşması’nın devamlılığı büyük önem teşkil etmektedir.

Bu anlaşma gıda krizini azaltır mı ya da ne derecede katkı sunar diye bakıldığında, dünyanın başlıca ihracatçısıve dünyanın ekmek sepeti olarak tanımlanan Ukrayna'dan yapılan sevkiyatlardaki düşüş, bu yılki küresel gıda fiyatları krizinde rol oynamaktadır. Tahıl koridorunun açılması ile birlikte yapılan sevkiyatlar kısmi bir toparlanma sağlamışsa da hem savaştan dolayı Ukrayna topraklarındaki tarımsal üretim bozulmuştur. Tüm bu durumlar göz önünde bulunduğunda uzun vadede gıda güvenliği konusundaki riskler devam etmektedir.

Tahıl Koridoru Anlaşması iktisadi açıdan değerlendirildiğinde ise hem lojistik maliyetleri hem de üretim maliyetleri ile birlikte savaş sebebiyle tahıl üretim hacminin daralması karşısında Ukraynalı çiftçiler mahsullerini zararına satmışlardır. Piyasalara etkisine bakıldığında Chicago Ticaret Borsası'ndaki buğday fiyatları, Rusya’nın 24 Şubat 2022 Tarihinde Ukrayna’yı işgali öncesindeki fiyatlara yakın bir seviyeye gelmiş olsa da artan enerji fiyatları, nakliye ve paketleme maliyetleri sebebiyle enflasyon üzerinde ağır etkisini devam ettirmektedir.

[1] ‘Ukrayna Limanlarından Taşınan Tahıl Miktarı 10 Milyon 315 Bin Tonu geçti’, Anadolu Haber Ajansı,

https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/ukrayna-limanlarindan-tasinan-tahil-miktari-10-milyon-315-bin-tonu-gecti/2736222, 21.11.2022

[2] ‘BM Genel Sekreteri, tahıl anlaşmasının yenilenmesi için engelleri kaldırmaya çalıştıklarını söyledi’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bm-genel-sekreteri-tahil-anlasmasinin-yenilenmesi-icin-engelleri-kaldirmaya-calistiklarini-soyledi/2737814, 21.11.2022

[3] ‘Rusya: ABD ve AB vaatlerini Uygularsa Rus Gübre ve Tahılının Sevkiyatı Önündeki Engeller Kalkar’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-abd-ve-ab-vaatlerini-uygularsa-rus-gubre-ve-tahilinin-sevkiyati-onundeki-engeller-kalkar/2738754, 21.11.2022

[4] ‘G20 Sonuç Bildirgesi: Türkiye ve BM'nin aracılık ettiği İstanbul Anlaşması'ndan memnunuz’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/g20-sonuc-bildirgesi-turkiye-ve-bmnin-aracilik-ettigi-istanbul-anlasmasindan-memnunuz/2739541, 21.11.2022

[5] ‘Macron: Türkiye ve Fransa İhracatların Engelsiz Şekilde Sürmesi için Çalışmaya Devam Edecek’, Anadolu Haber Ajansı https://www.aa.com.tr/tr/dunya/macron-turkiye-ve-fransa-ihracatlarin-engelsiz-sekilde-surmesi-icin-calismaya-devam-edecek/2739054, 21.11.2022

[6] ‘Hindistan'dan, Dünya Liderlerine Gübre ve Tahıl Tedarikinde Sürdürülebilirlik Çağrısı’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/hindistandan-dunya-liderlerine-gubre-ve-tahil-tedarikinde-surdurulebilirlik-cagrisi/2738455, 21.11.2022

[7] ‘İtalya Başbakanı Meloni: Ukrayna'dan yapılan tahıl ihracatı hayati önem taşıyor’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/italya-basbakani-meloni-ukraynadan-yapilan-tahil-ihracati-hayati-onem-tasiyor/2738585, 21.11.2022

[8] ‘AB Komisyonu Başkanı von der Leyen, Guterres ve Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı Kutladı’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ab-komisyonu-baskani-von-der-leyen-guterres-ve-cumhurbaskani-erdogani-kutladi/2740862, 21.11.2022

[9] ‘Ukrayna Altyapı Bakanı Kubrakov: BM ve Türkiye, tahıl anlaşmasının garantörleri kalacak’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ukrayna-altyapi-bakani-kubrakov-bm-ve-turkiye-tahil-anlasmasinin-garantorleri-kalacak/2740944, 21.11.2022

[10] ‘Kremlin: BM, Rus tarım ihracatındaki sorunların çözümüne yönelik güvenceler verdi’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kremlin-bm-rus-tarim-ihracatindaki-sorunlarin-cozumune-yonelik-guvenceler-verdi/2741194, 21.11.2022