Liderler, tarih boyunca karar alma ve dış politika yapım süreçlerini etkileyen yapı ve kurumları kimi zaman belirleyerek kimi zaman ise denetleyerek ele alınması gereken önemli birer aktör haline gelmişlerdir. Özellikle bireylerin kendilerini rahatça ifade edemediği otoriter rejimlerde liderler, kamuoyu görüşünden bağımsız kararlar alabilirler, fakat siyasete etkin katılımın sağlanması durumunda liderlerin doğrudan etkileri azalabilmektedir. Bu sebeple vatandaşların dış politikaya ve karar alma süreçlerine katılma oranlarının değişmesiyle beraber liderlerin etkisi de değişmektedir.

Devletlerin motivasyonlarının ve davranışlarının incelenmesinde kullanılan sistem düzeyi bakış açısı, Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte liderlerin  ön plana çıkmasıyla yerini yavaş yavaş bireysel düzeye bırakmıştır. Müzakereler, danışman seçimleri, danışma sistemleri gibi liderlerin kişiliklerinin ve motivasyonlarının yönettiği durumlar dış politikayı etkileyerek sonuçları kökten değiştirebilir bir nitelik kazanmıştır.[1] Bütün bu durumlar değerlendirildiğinde, dış politikayı incelerken liderlik profillerini göz önünde bulundurmak gelişmelere daha net ve geniş bir pencereden bakarak daha doğru analizlerde bulunabilmek için önemlidir.

Dış politikada karar alıcıların davranışlarını tamamen öngörmek mümkün olmasa bile kodifikasyon[2] yönteminin yardımıyla davranış eğilimlerini anlamak bir ölçüde mümkündür. Karşıdaki karar alıcıların davranışları, beklentileri ve fikirlerini anlamaya çalışmak, beklenen ve istenen sonuçların elde edilmesine katkı sağlayacaktır. Kişiliğin etkisi ile davranış ve karar alma süreçleri bir derece öngörülebilir hale gelir. Liderlerin davranışları ve dış politika yapım süreçleri incelenirken kişilik iki farklı şekilde karşımıza çıkar. İlk olarak kişilik; liderlerin dünyayı ve olayları algılama biçimlerini, ikinci olarak ise çevrelerindeki personelleri ne şekilde kullanacaklarını ve organize edeceklerini etkiler.[3] Kısacası kişilik, liderlerin potansiyel hareketlerini açıklamayı kolaylaştırarak kamu yararı için kullanılabilmektedir. Bu amaçla, Liderlik Vasıfları Analizi (LTA) ve Millon Teşhis Kriterleri Envanteri (MIDC) liderlerin kişilikleri ekseninde karar alma süreçlerini incelemek için kullanılmaktadır. Bu incelemeleri yapabilmek için öncelikle kodifikasyonlar tanımlanır ve her bir kategorinin kendisine ait veri girişi yapılır. Kıyaslama sürecinden sonra bireylerin skorları hesaplanır ve skorlara dayanarak karar alma süreçleri hakkında çıkarımlar yapılır ve dış politikaya uyarlanır. Böylece bireylerin potansiyel davranışları hakkında bilgi sahibi olunabilir.

Liderlik Vasıfları Analizi, metinlerin sistematik içerik analizine dayanarak 8 farklı liderlik profili ortaya koymaktadır. Profillerin doğru eşleştirilebilmesi için öncelikle liderlerin motivasyonu, bilgiye açıklığı ve odakları (problem ya da ilişki) belirlenmelidir. Aşağıdaki tabloda bahsedilen liderlik profilleri incelenmiştir.

Tablo 1: Motivasyon, Bilgiye Açıklık ve Sınırlamalara Duyarlılık Fonksiyonları Üzerinden Liderlik Profilleri

Kaynak: Margaret G. Hermann “Assessing Leadership Style: Trait Analysis”, In The Psychological Assessment of

Political Leaders: With Profiles of Saddam Hussein and Bill Clinton, Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, 2003, ss.185. https://doi.org/10.3998/mpub.11890 (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

Liderlik Vasıfları Analizi ile Recep Tayyip Erdoğan’ın Ölçeklendirilmesi

Türkiye’deki politik kültürün ideolojilerden çok bireyler etrafında dönmesine elverişli Türkiye’nin siyasi yapısı, karar alma süreçlerinin büyük kısmını elinde bulunduran Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı incelenmesi gereken bir siyasi figür haline getirmiştir. Recep Tayyip Erdoğan; ekonomi, altyapı, eğitim ve insan hakları gibi alanlarda teknolojik gelişmeler paralelinde çalışarak Türkiye’yi bölgesel ve uluslararası mecrada hak ettiği konuma getirmiştir. Bu sebeplerle ele alınan Recep Tayyip Erdoğan’ın puanları aşağıdaki tabloda açıklanmıştır.

Tablo 2: LTA Kişilik Özellikleri Tablosu ve Recep Tayyip Erdoğan’ın Puanları

Kaynak 1: Stephen Dyson, “Personality and Foreign Policy: Tony Blair’s Iraq Decisions”, Foreign Policy Analysis 3, 2006, ss. 289–306. https://doi.org/10.1111/j.1743-8594.2006.00031.x (Erişim Tarihi): 11 Haziran 2021.

Kaynak 2: Aylin Ş. Görener ve Meltem Ş. Ucal, “The Personality and Leadership Style of Recep Tayyip Erdoğan: Implications for Turkish Foreign Policy”, Turkish Studies, Cilt 12, Sayı 3, Eylül 2011, ss. 366. https://doi.org/10.1080/14683849.2011.604216 (Erişim Tarihi): 12 Haziran 2021.

BACE skoru Erdoğan gibi yüksek liderler daha proaktif bir politika izleyerek sorunlarla kararlı bir şekilde yüzleşme eğilimindedir. Zorlu sorunları daha hızlı ve kararlı çözerler. Bu tarz liderler karar alma sürecinde etkili rol oynamak ister ve daha merkezi yapılanmış bir karar alma sistemi tercih ederler. CC skoru düşük liderler hayatı siyah-beyaz görürler. Gri alanlara, yani belirsizlikler ve alternatiflere, olan toleransları düşüktür. Aynı zamanda etraflarında kendi düşüncelerine paralel hareket edecek danışmanlar isterler. Bu durum tersliklerin fark edilememesine ve geri bildirimleri göz ardı etmelerine sebep olabilir. DIS skoru yüksek liderler ise çevrelerini tehlikeli olarak nitelendirirler. Başkalarını potansiyel rakip olarak görürler ve risklere karşı hazırlıklıdırlar. Çevrelerinden koşulsuz sadakat beklerler ve eleştiriye oldukça duyarlıdırlar.

TASK skorunun düşük olması ise liderlerin kendilerini destekleyen kesimlerin düşüncelerine odaklandığı ve takipçilerinin yönlendirmesini önemsedikleri anlamına gelir. IGB skorunun düşüklüğü ise potansiyel tehditleri elimine etmeye odaklanıldığını ve içerisinde bulunulan grubun toplum için oldukça önemli görüldüğünü ifade eder. Skorlar baz alındığında, Erdoğan’ın  liderlik profili “Müjdeci” olarak özetlenebilir. İncelendiği üzere Müjdeci liderler; sınırlamalara meydan okur, bilgiye kapalıdır ve ilişki odaklı bir motivasyon sergiler. Olabildiğince sadık destekçiler kazanma eğilimdedirler, amaçları daha çok insanı kendi etraflarında toplayarak seçimlerini meşrulaştırmaktır. Zorlu durumlara fazla zaman kaybetmeden dürtüsel tepkiler verirler.[4]

Liderlik Vasıfları Analizi ile Xi Jinping’in Ölçeklendirilmesi

Dünya siyasetine yön veren ve uluslararası toplumu etkileyen en önemli aktörlerden biri de Çin Halk Cumhuriyeti’dir. Xi Jingping, bir süper güç niteliği taşıyan Çin’i “Çin Rüyası” sloganı ile ulusal özlem ve ihtiyaçlar altında birleştirerek Çin’in ekonomik ve siyasi gücünü pekiştirmiştir. Buna dayanarak, aşağıdaki tabloda Çin devlet başkanı Xi Jingping’in puanlarına yer verilmiştir.

Tablo 3: LTA Kişilik Özellikleri Tablosu ve Xi Jingping’ın Puanları

Kaynak: Dan Douglas, “Mao Zedong and Xi Jinping: A Trait Analysis”, Wright State University, 2017, ss.45. https://corescholar.libraries.wright.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2925&context=etd_all, (Erişim Tarihi): 7 Temmuz 2021.

 Xi Jingping’in düşük BACE skoru, liderin yalnızca başarıdan emin olduktan sonra inisiyatif almaya meyilli olduğunu göstermektedir. BACE skoru düşük liderler başarısızlıkların sorumluluğunu üzerlerine almaktan çekinirler. Başarısız olma endişeleri, gerekli zamanda gerekli eylemi gerçekleştirme endişelerinden çok daha kuvvetlidir. Xi Jingping’in CC skoru ise yüksek olarak belirlenmiştir. Bu skorun yüksek olması, karar mekanizmalarının açık olduğu anlamına gelir. CC skoru yüksek liderler farklı bakış açılarına tolerans gösterirler. Xi Jingping’in PWR skoru ise düşüktür. Bu liderler sorumluluk alma konusunda çekingen davranırlar. Güvendikleri kişilerle güçlerini paylaşma eğilimi gösterirler. Ayrıca, kendi başarılarından başkalarının da faydalanmasına izin verirler. Bu şekilde, destekçileri takım ruhunu benimseyebilir çünkü amaçları ortak sorumluluk duygusunu aşılamaktır. Ek olarak, benimsedikleri grubun ortak normları ihlal edildiğinde bu duruma karşı gelme olasılıkları da yüksektir. Kısacası, politika yapım süreçlerinde benimsedikleri grubun isteklerini ve özelliklerini yansıtırlar.

DIS skorunun düşük olması ise liderin yalnızca mantıklı ve güçlü bir sebep bulunduğunda kendi grubu dışındakilere karşı güvensizlik duyması ile ilgilidir. Bu liderler çevrelerindekilerden kolay bir şekilde şüphelenmezler ve başkalarını nadiren bir tehdit olarak görürler. Xi Jingping’in SC skorunun düşüklüğü ise liderin etrafında olanlardan haberdar olabilmesi için sürekli bir bilgi alışverişi ihtiyacı hissettiğini gösterir. Onlar için çevreden edinilen bilgiler karar alım süreçleri için önemli bir veridir. Nitekim bu durum liderin bir “aracı” gibi görülmesi sonucunu doğurabilir. Xi Jingping’in IGB skoru ise düşüktür. IGB skorunun düşüklüğü, dünya görüşü ile ilgilidir. Bu liderler gerekli durumlarda uluslararası işbirliğine sıcak bakmaktadır.

Skorlar baz alındığında Xi Jingping’in bilgiye olan açıklığı ve sınırlamalara saygı duyması, karşımıza iki farklı liderlik profili çıkarmaktadır: Fırsatçı ve Meslektaş. Xi Jingping, durumlara uygun olarak farklı motivasyonlarla hareket etmektedir. Bu sebepten farklı durumlarda farklı profillerde karşımıza çıkmaktadır. Eğer Xi Jingping, duruma problem odaklı yaklaşıyorsa Fırsatçı bir kimliğe bürünerek bağlam analizi yapar ve bu bağlama göre kararlar verir. Ancak Xi Jingping’in motivasyonu ilişki odaklı ise o zaman bir Meslektaş olma eğilimindedir. Meslektaş profiline sahip liderler kendi gruplarının fikirlerine önem verse de uzlaştırmayı ön plana çıkarırlar. Böylece sorumlulukları bölüştürerek güç ve otoriteyi dağıtırlar ve tam bir takım ruhu oluştururlar.

Liderlik Vasıfları Analizi ile Angela Merkel’in Ölçeklendirilmesi

Dünya siyasetinde önemli bir noktada olan bir diğer aktör ise Merkel önderliğinde en istikrarlı dönemlerinden birin yaşayan Almanya’dır. Uluslararası arenada güçlü duruşu ile ön plana çıkan kadın lider, Almanya Başbakanı olarak görev yapmaktadır. Bu sebeplerle ele alınan Angela Merkel’in puanları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 4: LTA Kişilik Özellikleri Tablosu ve Angela Merkel'in Puanları

Kaynak: James Strong ve Victora Honeyman, “Personality and Brexit: Using Leadership Traits to Predict Negotiation Dynamics”, 2017, ss.15. https://www.semanticscholar.org/paper/Personality-and-Brexit%3A-Using-leadership-traits-to-Strong/f62b61e3e95028a985cd9e02399e96b9ca6d1e65, (Erişim Tarihi): 7 Temmuz 2021.

 Angela Merkel’in yüksek BACE skoru, pragmatizm ile bağdaştırılabilir. Merkel, uluslararası toplum açısından güçlü bir figür rolü üstlenerek somut kararlar alma eğilimindedir. Ayrıca, mükemmeliyetçi olması ve katı sınırlar çizmesi de muhtemeldir. CC skorunun yüksekliği ise kavramsal olarak farklı bakış açılarına açık olduğu anlamına gelmektedir. Buna göre, Merkel kararlarını bağlamsal olarak değiştirebilse de olayları mantıksal açıdan ele almaktadır. PWR skoru yükseğe yakın ortalama olan Merkel, gücün büyük bir kısmını elinde bulundurmaktan hoşnut olma eğilimindedir. PWR skorunun nispeten yüksek olması, Merkel’in aynı zamanda kararlı ve dominant bir lider olduğunu gösterir. DIS skorunun düşüklüğü ise uluslararası arenayı riskli görmemesi ile ilgilidir. Bu skora göre Merkel uluslararası işbirliğine yatkın olabilir. Aynı zamanda kendi grubu dışındakilerle uyumlu bir süreç yürütme eğilimindedir. SC skoruna bakıldığında ise Merkel’in özgüveninin oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Buna göre, Merkel uluslararası toplumda öne çıkmak ister ve çoğu zaman duygularını dışa vurmadan tutarlı bir duruş sergiler. Aynı zamanda, spontane tavırlardan uzak durma eğilimdedir.

Merkel’in TASK skorunun yüksek olması, bir amaç çerçevesinde kararlı hareket edildiğini işaret eder. Buna göre Merkel, sorunları adım adım ve metodolojik bir şekilde çözerek hükümetin doğru bir şekilde işlediğini kanıtlama isteği sergilemektedir. IGB skoru ise oldukça düşüktür. Merkel özgüvenli bir lider olarak kendi grubunun önemi konusunda emin bir duruş sergilemektedir.

Genel olarak bakıldığında, Merkel’in problem odaklı, bilgiye açık ve sınırlamalara meydan okuyan bir yapısı olduğu puanlar tarafından ifade edilmektedir. Buna göre Merkel, “Aktif Olarak Bağımsız” lider profiline sahiptir. Bu profildeki liderler, manevra kabiliyetlerini arttırarak pragmatik çözümler üretirler. Amaçlarına ulaşmak için gerektiğinde işbirliği yapma eğilimleri bulunmakla birlikte toplum önünde güçlü bir duruş sergileyerek mantığa dayalı kararlar verirler.

Millon Teşhis Kriterleri Envanteri ile Joe Biden’ın Ölçeklendirilmesi

Liderlerin kişiliklerini ve karar alma yöntemlerini incelemek için yaygın kullanılan bir diğer yöntem ise Millon Teşhis Kriterleri Envanteri’dir. Bu envanter de Liderlik Vasıfları Analizi gibi psikanalizi temel alarak potansiyel davranışları açıklamayı amaçlar, kategorizasyon ve kodifikasyona dayanır. Aşağıdaki tabloda, bu yönteme dayanarak bir süper güç olan Amerika Birleşik Devletleri’nin başkanı Joe Biden’ın liderlik profili incelenmiştir.

Kaynak: Anne Marie Griebie ve Aubrey Immelman, “The political personality of 2020 Democratic presidential nominee Joe Biden”, Psychology Faculty Publications, Unit for the Study of Personality in Politics, Ağustos 2020, ss.6. http://digitalcommons.csbsju.edu/psychology_pubs/130/  (Erişim Tarihi): 13 Haziran 2021.

Biden’ın dikkat edilmesi gereken en önemli puanı,  üçüncü ölçekte ifade edilmiştir. Üçüncü ölçek değeri yüksek olan liderler dışa dönük olmakla birlikte olayların merkezinde yer almak isterler. Sosyal yeteneklerine güvenirler ve popüler olmak için çaba sarf ederler. Girişken olmakla birlikte hareketsizliğe tahammülsüzdürler ve alternatifleri dikkatlice düşünmeden ani kararlar verebilirler. İkinci olarak dikkat çeken yükseklik ise dördüncü ölçektedir. Ölçeğe göre Biden, işbirlikçidir. İşbirlikçi liderler uzlaşmacı ve barışçıl çözümler aramaya yatkındırlar. Gerektiğinde taviz verirler ve farklılıkları uzlaştırmaya çalışırlar. Üçüncü dikkat çeken yükseklik ise  ikinci ölçektedir. İkinci ölçek değeri yüksek liderler hırslıdır. Kendilerine güvenirler ve başkalarının onları bir dost ya da bir müttefik olarak görmesini isterler, bu amaçla çizdikleri imaja çok dikkat ederler. Joe Biden’ın MIDC puanları incelendiğinde Liderlik Vasıfları Analizi tarafından belirlenmiş liderlik profillerinden Meslektaş profiline oldukça benzediği görülmektedir. Meslektaş profilindeki liderler bilgiye açıktır ve sınırlamalara saygı duyarlar. Özellikle Joe Biden’ın zaman zaman başkan yardımcısı Kamala Harris’i ön plana çıkarması ve çoğunlukla “birlik, beraberlik” çağrılarında bulunması bu profile olan uygunluğunu kanıtlar niteliktedir.

Millon Teşhis Kriterleri Envanteri ile Vladimir Putin’in Ölçeklendirilmesi

Rusya Federasyonu, tarih boyunca bölgesel ve uluslararası ilişkileri belirleyen önemli aktörlerden biridir. Vladimir Putin, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra oldukça sert bir düşüş yaşayan Rusya’yı hızlı bir modernizasyon ve ekonomik büyüme ile şahlandırmıştır. Aşağıdaki tabloda, MIDC kriterlerine göre Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in puanları verilmiştir.

Kaynak: Aubrey Immelman, “The Political Personality of Russian Federation President Vladimir Putin”, St. John's University, 2017, ss.6. https://www.researchgate.net/publication/312770892_The_Political_Personality_of_Russian_Federation_President_Vladimir_Putin, (Erişim Tarihi): 7 Temmuz 2021.

Putin’in dikkat çeken en önemli puanı,  ilk ölçekte ifade edilmiştir. İlk ölçek değeri yüksek olan liderler iradeli, iddialı ve etkindir. Baskın bir kişilik taşımakla birlikte olayları kontrol etme ihtiyacı duyma eğilimleri bulunmaktadır. İkinci olarak dikkat çeken yükseklik ise ikinci ölçektedir. İkinci ölçeğin yüksek olması, liderin kendine olan güvenini göstermektedir. İkinci ölçek değeri yüksek liderler hırslıdır fakat esnek değildir. Olaylara kendi pencerelerinden bakarak stabil bir imaj çizerler. Üçüncü yükseklik ise altıncı ölçekte kendini belli etmektedir. Bu ölçeğin yüksekliği, liderin belirli prensiplerinin bulunduğunu ve belirli standartları takip ettiğini ifade eder.

 Putin’in MIDC puanları incelendiğinde Liderlik Vasıfları Analizi tarafından belirlenmiş liderlik profillerinden “Yayılmacı” profiline uygun olduğu görülmektedir. Yayılmacı liderler bilgiye kapalıdır ve doğru olduğuna inandıkları eylemlerde bulunurlar. Ayrıca, kısıtlamalara meydan okuyarak kendi doğrularını ön plana çıkarma eğilimdedirler. Problem odaklı bir tavır sergileyen Yayılmacı liderler, önlerine çıkan sorunları risk alarak hızlı bir şekilde çözmeye çalışır. Ayrıca başkalarının onlara olan bağlılığından hoşnut olurlar.

Sonuç olarak incelemelere göre, Biden; işbirlikçi, uyumlu ve bilgiye açık olarak nitelendirilebilir. Bu özellikleri sebebiyle manipülasyona açık olma ihtimali de oldukça yüksektir ve baskı içeren ortamlarda savunmasız kalabilir. Bu durum Biden’ın müzakerelerde etkin bir liderlik örneği teşkil etmesinin önüne geçebilir. Recep Tayyip Erdoğan ise herkesin hemfikir olacağı bir alternatif belirlemek için taviz vermekten ziyade kendi mesajını ön plana çıkararak diğerlerini bu mesaj etrafında ikna etme eğilimi göstermektedir. Angela Merkel’de bu durum daha farklı yorumlanır. Merkel, güçlü bir duruş sergileyerek ön planda olma isteği ile hareket etmektedir. Yine de önündeki seçenekleri saptayabilmek için bilgiye açık olma eğilimindedir.

Xi Jingping ise kendi grubunun özelliklerini topluma yansıtır. Destekçi kazanabilmek ve halihazırda bulunan destekçilerini memnun edebilmek için farklı durumlara farklı tepkiler gösterir. Ayrıca, çevresinde olup bitenleri etkileyebilmek için bilgiye açık bir pozisyon üstlenir. Vladimir Putin ise detaylara önem verir ve saygı görmek ister fakat empati konusunda eksik kalabilir. Son olarak belirtilmesi gereken nokta, liderlerin dış politikada oldukça etkili bir aktör olduğudur. Liderler her zaman belirli bir çizgide hareket etmese de kodifikasyon yöntemi araştırmacılara bir öngörü sunarak liderlerin karar alma şekillerini analiz edebilmek için bir şablon ortaya koymaktadır.

**Bu çalışma kaynakları belirtilen bilimsel verilere dayanarak hazırlanmıştır, kişisel görüş bildirmemektedir.

[1] Aylin Ş. Görener ve Meltem Ş. Ucal, “The Personality and Leadership Style of Recep Tayyip Erdoğan: Implications for Turkish Foreign Policy”, Turkish Studies, Cilt 12, Sayı 3, Eylül 2011, ss.357 – 381. https://doi.org/10.1080/14683849.2011.604216 (Erişim Tarihi): 10 Haziran 2021.

[2] Kodifikasyon, veri analizine dayanan bir yöntemdir. Veriler kategoriler halinde incelenir ve derlenir. Nitekim sözel veriler gerektiği durumlarda sayısal ifadelere de dönüştürülebilirler. Bu sayede kategoriler haline gelen veriler daha rahat incelenir, araştırılır ve sunulur.

[3] Marijke Breuning, “Chapter 2: Do Leaders Shape Foreign Policy”, Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction, New York: Palgrave Macmillan, 2007, ss.27-52.  (Erişim Tarihi): 10 Haziran 2021.

https://www.academia.edu/23752130/Foreign_Policy_Analysis_A_Comparative_Introduction?source=swp_share

[4] Aylin Ş. Görener ve Meltem Ş. Ucal, “The Personality and Leadership Style of Recep Tayyip Erdoğan: Implications for Turkish Foreign Policy”, Turkish Studies, Cilt 12, Sayı 3, Eylül 2011, ss. 375. https://doi.org/10.1080/14683849.2011.604216 (Erişim Tarihi): 12 Haziran 2021.