UAD’ın Kosova Hakkındaki Mütalâası[1]

BM Yasası’nda “BM’nin ana adlî organı” olarak tarif edilen Uluslararası Adalet Divanı’nın (UAD), BM Genel Kurulu’nun talebi[2] üzerine yaptığı inceleme sonucunda “Kosova’nın tek taraflı bağımsızlık ilânının uluslararası hukuka uygun olduğu” yolunda 22 Temmuz 2010 tarihinde açıkladığı istişarî mütalâada, bize göre yersiz ve gereksiz olarak Kosova sorunu ile Kıbrıs sorunu ve Kosova’nın bağımsızlık ilânı ile KKTC’nin kuruluşu arasında kıyaslamalar yapması; bunu yaparken da KKTC’nin ilânına ilişkin gerçekleri çarpıtan görüşlere ve değerlendirmelere yer vermiş olması; KKTC’nin kuruluşu ile Güney Rodezya’da beyaz azınlığın kuvvet kullanarak bağımsızlık ilân etmesini ve ırk ayırımına dayalı bir rejim kurmasını; Bosna – Hersek sorununda “Republika Srpska’nın” oynadığı rolü ve gerçekleştirdiği kanlı eylemleri aynı mahiyette olaylar olarak mütalâa etmesi;   Kıbrıs sorununun nihai çözümünün temel unsurları hakkında Rum Tarafı’nın iddialarına arka çıkan değerlendirmelerde ve atıflarda bulunması, BM’nin ve uluslararası siyasetin başaktörlerinin Kıbrıs konusunda Rumlardan yana ön yargılı tutumunun yeni bir tezahürünü oluşturmuştur.

Kosova’nın 17 Şubat 2008’de bağımsızlık ilân etmesi ve bağımsızlığın uluslararası toplumun önemli bir kesimi tarafından destek ve kabul görmesi, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nde (GKRY) ve Yunanistan’da ve onların Kıbrıs politikalarını destekleyen çevrelerde, Kosova örneğinin KKTC’nin Türkiye’den başka Devletler tarafından tanınmasına yol açabilir kaygısının doğmasına sebep olmuştur. Bu çevreler, Kosova’nın bağımsızlık ilân etmesini aktif biçimde destekler ve bağımsızlık ilânından hemen sonra Kosova’ya diplomatik tanıma bahşedip ilişki kurarken, o tarihler itibariyle 25 yıldır demokratik bir Devlet olarak bütün kurum ve kuruluşlarıyla var olan ve her geçen gün biraz daha kökleşip gelişen KKTC gerçeğini kabullenememenin ortaya koyduğu tutarsızlığın sıkıntılarını yaşamağa başlamışlardır. Abhazya’nın ve Güney Osetya’nın bağımsızlıklarının önce Rusya, sonra da Venezuelâ, Nikaragua ve Nauru tarafından tanınması uygulanan çifte standardı daha da belirgin hale getirmiştir. Bu durumda, UAD’ın Kosova’nın bağımsızlık ilânının uluslararası hukuka uygun olup olmadığını incelemeye başlaması, Kıbrıslı Rumlar ve onların tezlerine arka çıkan çevreler için, Kosova’nın bağımsızlığının KKTC’nin yaygın biçimde tanınmasına emsal teşkil etmesini önleyecek savları ortaya atma ve bu savların UAD tarafından Kosova konusundaki mütalâaya dercedilmesi yönünde gayret sarf etme bakımından fırsat oluşturmuştur.

Türkiye UAD’a Görüş Bildirmemiştir

UAD’ın Statüsü’ne göre BM üyesi Devletler ve BM sistemine dahil kuruluşlar UAD’ın kendisinden talep edilen istişarî görüşü oluşturmak amacıyla yapacağı oturumlara katılabilmekte ve inceleme konusu hakkında yazılı ve/veya sözlü görüş açıklayabilmektedir. Aralarında “Kıbrıs” (GKRY), Sırbistan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ABD, İngiltere, Almanya, Rusya Federasyonu, Arnavutluk, Fransa, Hollanda, Danimarka, Azerbaycan, Japonya, Suudî Arabistan, Çin, Brezilya, Bulgaristan, Hırvatistan, İspanya, Ürdün, Norveç, Polonya, Romanya, İsviçre, İran ve Libya’nın da bulunduğu 40 kadar Devlet’in konu hakkında UAD’a yazılı ve/veya sözlü görüş bildirmiş olduğu anlaşılmaktadır. Kosova ile yakından ilgilenen, Kosova’yı bağımsızlık ilânının ertesi günü 18 Şubat 2008 tarihinde ilk tanıyan 8 Devlet’ten biri olan ve konuyla, KKTC olgusu dahil, çeşitli açılardan da doğrudan alâkalı bulunan Türkiye’nin UAD’a görüş bildirmemiş olduğuna işaret etmek istiyoruz. Bu tutumu yadırgadığımızı da ifade etmeliyiz.

UAD’a Bildirilen Görüşlerden Alıntılar

UAD’ın Kosova’nın bağımsızlık ilânı hakkında vardığı sonuç çerçevesinde Kıbrıs sorununa ve KKTC’ne ilişkin olarak ortaya koyduğu görüşlerin ve değerlendirmelerin sebeplerinin ve mahiyetinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur düşüncesiyle, UAD’ın Kosova konusunda yaptığı inceleme sürecinde bazı Devletlerin Kıbrıs konusunda ve KKTC hakkında ortaya koymuş oldukları görüşlere ve iddialara dair alıntılara aşağıda yer veriyoruz:

GKRY

— “…Kıbrıs sorununa çözüm bulma teşebbüsleri ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kendi topraklarındaki işgal durumu 30 yılı aşkın bir süredir devam etmektedir. Hiçbir uluslararası kuruluş veya Türkiye dışındaki herhangi bir Devlet işgal altında bulunan bölgede bir Devletin varlığını kabul ediyor değildir. Müzakerelerin temeli Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ülkesinin tamamı üzerindeki tek Devlet olduğu olgusudur.”[3]

— “ Balkanlar’daki komşuları gibi, Kıbrıs da, siyasî çözüm şekillerinin silâh zoruyla kabul ettirilmesi teşebbüslerine maruz kalmıştır. Şiddete şiddetle karşı konulması Kıbrıs’ın izlediği bir yol değildir.”[4]

— “…..Yasal olmayan kuvvet kullanımı ve uluslararası hukukun başkaca şekillerde ağır ihlâli sonucunda ortaya çıkan durumların tanınmaması özel bir hukukî yükümlülüktür. Kuvvet kullanılarak ve uluslararası hukuku ihlâl eden bir süreç sonunda kurulan ve kendi kendini ‘Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ olarak adlandıran varlık (entity) buna misaldir.”[5]

— “…..self-determination” hakkı ‘bütün halklar’ tarafından kullanılabilir; bir Devlet’in içindeki azınlıklar veya diğer gruplar bu hakka sahip değillerdir.”[6]

— “ Kıbrıs’ın görüşüne göre Kosova halkı ‘self-determination’ hakkına sahip değildir.”[7]

— “ Mahkemeye bildirilen yazılı görüşlerin birçoğunda – Kosova’nın bağımsızlık ilânını destekleyenlerde olsun, buna karşı çıkanlarda olsun- Kosova’nın durumunun Kıbrıs’ın kuzeyindeki durumdan farklı olduğunun kaydedilmiş bulunduğunu görüyoruz. Bazı görüşlerde bu farklılığa işaret edilirken 1974’deki Türk istilâsını takiben Kıbrıs’ın kuzeyinde kurulan rejimin uluslararası hukukun ağır bir ihlâlini oluşturduğu belirtilmekte ve bu sebeple de hukuken ortaya bir Devletin çıkmadığı olgusu üzerinde durulmaktadır. Diğer bazı görüşlerde de sözde ‘Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni (KKTC)’ tanımamanın bütün Devletler için Güvenlik Konseyi’nin kararlarından kaynaklanan hukukî bir vecibe olduğu vurgulanmaktadır. Gerçek odur ki, Kıbrıs konusunda uluslararası hukukun ihlâllerinden sorumlu olan Türkiye dünyada KKTC’ni tanıyan tek Devlet’tir.”[8]

İngiltere

—   “Kosova’nın bağımsızlığı Kıbrıs’ta veya Kanada’da, Fas’ta veya Meksika’da, Somali’de veya İspanya’da, Türkiye’de veya Tanzanya’da veya başka bir yerde ayrılıkçı hareketler veya self-determination talepleri için model olarak kullanılamaz.”[9]

—   “Genellikle uluslararası hukuk bir Devletin bir bölümünün bir iç süreç sonucunda ayrılmasını yasaklamamaktadır. ( Dip notu olarak: Bazı belirli hallerde bir Devletin bölünmesini önleyen özel garantiler ihdas edilebilir. Örneğin, Kıbrıs hakkındaki Garanti Antlaşması).[10]

— “….Bir Devletten ayrılmanın (separation or secession) uluslararası hukuk bakımından yasadışılık arzettiği durumlar olabilir….(Bu durumlar) dış tecavüz veya müdahale veya insan haklarının yaygın biçimde ihlâli sonucunda ortaya çıkmış olabilir…. BM Güvenlik Konseyi’nin ve Genel Kurulu’nun uygulaması, uluslararası hukuk bakımından yasadışılık gösteren toprak durumlarında Devletlere tanımama çağrısında bulunma şeklinde olagelmiştir…. Bu tutum kendisini aşağıdaki örneklerde göstermiştir: Katanga…., Güney Rodezya…., Güney Afrika Bantustanı…., Namibia…., Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti…. Kuveyt.” …. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kıbrıs’taki çatışmalardan ve 1974’de Türkiye tarafından gerçekleştirilen istilâdan sonra ortaya çıkmıştır. 1983’de Güvenlik Konseyi KKTC’nin ‘hukuken geçersiz’ olduğunu ilân etmiş ve Devletlere ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’nden başka bir Kıbrıs Devleti’ni tanımama’ çağrısında bulunmuştur.”[11]

— “İstikrar uluslararası sistem için önemlidir ve dünyanın diğer bölgelerindeki Devletlerin, Balkanlardaki olayların ve Kosova’nın Bağımsızlık Bildirisi’nin kendileri için istikrarsızlık riski yaratmadığı hususunda sarih bir anlayışa sahip olmaları gereklidir. Kosova’daki durumun başka yerlerdeki gelişmeler bakımından bir emsal oluşturmadığına dair görüşümüz açıktır. Kosova’nın bağımsızlığı kapıyı Devletlerin parçalanması için açmamaktadır….”[12]

— “Kuzey Kıbrıs örneğinde….Güvenlik Konseyi, Kıbrıs’ın kuzeyinde bir Devlet kurma teşebbüsünün Kıbrıs Cumhuriyeti’ni kuran 1960 Antlaşmasına ve 1960 Garanti Antlaşmasına aykırı olduğu sonucuna açıkça varmıştır. Güvenlik Konseyi, ayrıca, bütün Devletlere Kıbrıs Cumhuriyeti’nden başka herhangi bir Devlet’i tanımamaları yolunda açıkça çağrıda bulunmuştur. Güvenlik Konseyi, iki kararında, kuzey Kıbrıs’ın tanınmaması çağrısını yapmıştır. Bu çağrıya uluslararası toplum sadakatle uymuştur. Kosova’nın Bağımsızlık Bildirisi’nin yasal olduğunu teyit eden bir mütalâanın Kıbrıs bağlamında emsal yaratan bir etkisi olmayacaktır….Kosova’nın Bağımsızlık Bildirisi herhangi bir Antlaşmaya aykırı değildir. Güvenlik Konseyi uluslararası topluma Kosova’yı tanımama çağrısı yapmamıştır.”[13]

— “Hiç kimse, Kıbrıs’ın herhangi bir parçasının ayrılmasını yasaklamış olan Kıbrıs’a ilişkin Garanti Antlaşmasıyla karşılaştırılabilecek şekilde Kosova’nın Bildirisi’nin belirli bir antlaşma tarafından yasaklanmı olduğunu ifade etmemiştir.”[14]

Amerika Birleşik Devletleri

“Her ne kadar bağımsızlık ilânları uluslararası hukukun ihlâlini oluşturmazlarsa da, bazı hallerde uluslararası hukuku ciddi surette ihlâl eden olaylara veya eylemlere bağlı olarak vukubulurlar. Bu önemli bir farktır. Örneğin, bağımsızlığın bir apartheid  rejimi kurulmasına yönelik bir hareket sonunda ortaya çıkması halinde – ki bu uluslararası hukukun emredici kurallarının ciddi ihlâlini oluşturur – bağımsızlık ilânları yasadışı olarak nitelenegelmiştir. Bunun içindir ki, BM Güvenlik Konseyi Güney Rodezya hükûmetinin beyaz supremacist lideri Ian Smith’in ‘iktidarı gaspetmesini’ bir karar kabul ederek kınamış ve O’nun hükûmetinin bağımsızlık ilânının hiçbir ‘yasal geçerliliği bulunmadığını’ beyan etmiştir. Bu durumda dahi, Güvenlik Konseyi, bağımsızlık ilânının kendisinin uluslararası hukukun ihlâli olduğunu açıklamak yerine, bağımsızlık ilânını ‘hukuken geçersiz’ olarak nitelemiştir.”[15]

Sırbistan

— “…Uluslararası hukukun varlıkların (entities) yeni Devletler olarak ortaya çıkmalarına mani olmasının örnekleri olarak ‘Katanga’, ‘Güney Rodezya’, ‘Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’, ‘Bouganville’, ‘Anjuan Cumhuriyeti’, ‘Somaliland’, ‘Kosova’, ‘Yukarı Karabağ’ gösterilebilir…”[16]

— “Uluslararası toplumun, belirli toprak ihtilâflarını uluslararası hukukun temelinde çözmek için uzun yıllardır yorulmak bilmez gayretler sarfetmiş olduğu hatırda tutulmalıdır. Kıbrıs ve Filistin bunun örnekleridir. Uluslararası toplum…bunu oldubitti yaratmağa yönelik tek taraflı teşebbüslere teslim olmadan başarmıştır. Mahkemenin Duvar davasında verdiği mütalâa bu açıdan en öndegelen ve önemli örnektir ( İşgal Altındaki Filistin Topraklarında Duvar İnşasının Hukukî Sonuçları, İstişarî Mütalâa, UAD Raporlar 2004 ).[17]

— “Tek Taraflı Bağımsızlık İlanına (İngilizce kısaltması UDI) ilişkin Bildiri’yi kaleme alanların mantığını takip edersek, UDI’nin yazarlarının ve onları destekleyenlerin Mahkeme’nin UDI ile yaratılan sözde ‘gerçeği’ kabul etmesini istedikleri gibi, bizim de yukarıda atıfta bulunduğumuz Filistin veya Kıbrıs’taki durumların benzer şekillerde bir çıkmaz noktasına ulaştığını öne sürerek bu durumda uluslararası toplumun sözde ‘arazideki gerçeklere’ teslim olmasını istememizin mümkün olabileceği görüşündeyiz. Bu yaklaşımın taşıdığı tehlikeler ortadadır”.[18]

Almanya

—  “Almanya Kosova’nın gerçekten özel bir durum olduğu görüşünü muhafaza etmektedir. Bununla beraber, bu (görüşümüz) Kosova’daki durumun ‘hukukun dışında’ olduğu veya Kosova için ‘özel bir hukuk’ bulunduğu anlamına gelmemektedir…Diğer Devletlerin de aynı şekilde vurguladıkları gibi, ‘bu durum ile başka yerlerde bazı grupların veya diğerlerinin bağımsızlık iddialarında bulundukları şartlar arasında paralellik veya benzerlik yoktur. Kosova’yı çevreleyen olaylar bir emsal oluşturmamaktadır. Bu görüş, Kosova’nın bağımsızlığını tanımış olanlar dahil olmak üzere, Avrupa Birliği’nin bütün üye Devletleri tarafından paylaşılmaktadır.”[19]

— “Kosova emsal olamaz. Çünkü burada kendine has ve benzersiz bir durum vardır. Bu durumun ana unsurları şunlardır: Birincisi, nüfusun çoğunluğuna karşı uygulanan katliam ve yer değiştirme politikasına varan muazzam ve sistematik bir baskı dönemi. İkincisi, Sırbistan’ın sürekli baskı uygulamasına ve self-determination demokratik hakkını inkâr etmesine karşın Priştina üzerinde iktidarını ve nüfuzunu muhafaza edemediği uzun bir dönem boyunca uluslararası toplumun BM şemsiyesi altında bölgedeki mevcudiyeti. Üçüncüsü, BM’nin önderliğinde yürütülen ve müzakereye dayanan bir çözüm elde etmek için uzlaşmanın tasavvur edilebilir bütün seçeneklerinin araştırıldığı müzakere sürecinin başarısız kalması. Bu durumda kalan tek çare bağımsız Kosova Devleti olmuştur. Kosova’nın bu çok özel şartlarının ışığında Kosova’nın bağımsızlığının istenilmeyen bir emsal olarak kullanılabileceği yolundaki endişeleri haklı bulmuyoruz.”[20]

Arnavutluk

— “…(Kosova’daki) durum kukla Devletlerin kurulduğu ve (BM) Genel Kurulu’nun ve Güvenlik Konseyi’nin Devletlere bu Devletleri tanımamaları yolunda çağrıda bulundukları durumlardan tamamen farklıdır. Birinci örnek Katanga’dır. Bu konuda, Güvenlik Konseyi bütün Devletlerden Kongo Cumhuriyeti’nin toprak egemenliğine ve siyasî bağımsızlığına zarar verecek herhangi bir harekette bulunmaktan kaçınmalarını istemişti. Diğer bir örnek Güney Rodezya’nın 1965’de bağımsızlık ilân etmesidir. Güney Afrika kendisinin anavatanı olarak Transkei’nin bağımsızlığını ilân etmesi üzerine de (Güvenlik Konseyi) aynı tutumu göstermişti. Kıbrıs Türk makamları da 1983’de kuzey Kıbrıs’ta bağımsız bir Devlet ilân ettiği zaman Güvenlik Konseyi bütün Devletlere çağrıda bulunarak Kıbrıs Cumhuriyeti’nden başka bir Kıbrıs Devleti’nin tanınmamasını talep etmişti.”[21]

— “Üçüncü bir Devlet’in kuvvet kullanarak veya başka şekillerdeki müdahalesinin belirleyici olduğu bağımsızlık ilânı elbette ki uluslararası hukukun ciddi bir ihlâlini oluşturur. Bu sebeple, (BM) Güvenlik Konseyi ve bazen Genel Kurul Devletlere yeni oluşan varlığı tanımamaları çağrısında bulunmuştur. Bu durumun en çarpıcı örneği tabiatıyla Kuzey Kıbrıs’tır. Müdahale etmiş olan Devlet’ten başka bir Devlet Kuzey Kıbrıs’ın bağımsızlık ilânını tanımamıştır.”[22]

Fransa

— “…Var olan bir Devlet’in toprağında bağımsızlık ilânı ve yeni bir ‘Devletin’ kurulması, BM Yasası’na aykırı olan tehdit veya kuvvet kullanımı veya uluslararası hukukun ihlâli sonucunda meydana gelebilir. Tabiatıyla bu durum, istisnasız olarak bütün tarafların yapılan ihlâlleri ve bu ihlâllerin sonucu olan durumu tanımaktan kaçınmalarını gerektirir. Örneğin, Güney Afrika tarafından ‘Bantustanların’ ve ayrıca ‘Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin’ bağımsızlıklarının ilân edilmesi, bu hareketler apartheid’ı ve kuvvet kullanımını yasaklayan uluslararası hukukun temel ilkelerine aykırı oldukları için uluslararası toplumdan hasımca tepki görmüşlerdir.”[23]

Çek Cumhuriyeti

— “…1244 sayılı BM Güvenlik Konseyi Kararının hedeflerinden biri, Kosova’nın nihai statüsünü belirmek değil, Belgrad’daki ve Priştina’daki makamlar arasındaki siyasî süreç için uluslararası hukukî bir çerçeve oluşturmaktı. Şayet Güvenlik Konseyi konu hakkında karar vermek ve Kosova’nın bağımsızlığı gibi çözüm şekillerinden birini bertaraf etmek isteseydi, örneğin, Kıbrıs’taki duruma ilişkin kararlarında yaptığı üzere, 1244 sayılı kararına özel bir hüküm koyabilirdi. 1244 sayılı kararın kabulünden birkaç gün sonra, BM Güvenlik Konseyi, Kıbrıs sorununun çözümüne ilişkin pozisyonunu da açıkça içeren 1251 sayılı kararı benimsemiştir. Bu karardaki ifade, 1251 sayılı kararın kabulünden önce ve sonra   Konseyin Kıbrıs sorunu hakkında benimsediği diğer kararlarında da yer almıştır….”[24]

Norveç

— “… BM Güvenlik Konseyi’nin 1244 sayılı kararı, uluslararası hukukun öngördüğü (Kosova’nın) bağımsızlık bildirisinin yayınlanmasını engelleyen vecibeleri içermemektedir veya (bağımsızlık ilânını) geçersiz saymamaktadır. Oysa, bu, ‘Kıbrıs Türk Yasama Meclisi’nin’ ‘Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin’ kurulması hakkında 15 Kasım 1983 tarihinde yayınladığı Bildiri’ye dair Güvenlik Konseyi’nin 541 sayılı kararında yapılmıştır…”[25]

— “(BM) Güvenlik Konseyi’nin silâhlı kuvvetlerin açıkça hukuk dışı biçimde kullanılması sonucunda ortaya çıkan bir durumun tanınmaması yolunda kesin bir tavır alamayacağını söylemek istemiyoruz. Güvenlik Konseyi, Kasım 1983’de sözde ‘Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin” kurulmasıyla ilgili olarak aldığı 541 sayılı kararında bu şekilde hareket etmiştir. Konsey, Irak’ın Ağustos 1990’da Kuveyt’i ilhak etmesi karşısında da aynı şekilde davranmıştır. Fakat, (Kosova konusunda) böyle bir durum yoktur ve Güvenlik Konseyi (yukarıda belirtilen durumlardaki gibi) bir tutum almış değildir.”[26]

Bazı Devletlerin UAD’a Bildirdiği Görüşler Hakkındaki Düşüncelerimiz

UAD’ın Kosova’nın bağımsızlık ilânının uluslararası hukuka aykırı olup olmadığı konusunda yaptığı inceleme sonucunda hazırladığı hukukî mütalâanın, önemli ölçüde, BM üyesi çeşitli Devletlerin Mahkeme’ye yazılı ve/veya sözlü olarak bildirdikleri siyasî nitelikli görüşlerdeki unsurlardan oluştuğunu görmekteyiz.

Bir diğer müşahedemiz de, Kosova’nın bağımsızlık ilânını destekleyen ve kabullenen Devletlerle, Kosova’nın bağımsızlık ilânına karşı olanların, KKTC konusunda siyasî mülâhazalarla aynı safta yer almaları ve Kosova’nın bağımsızlık ilân etmesinin KKTC’nin uluslararası plânda kabul görmesine emsal teşkil edemeyeceği görüşünde birleşmekte olmalarıdır.

Sırbistan, Kosova’nın bağımsızlık ilân ederek kendisinden ayrılmış olmasına karşı olduğu için, KKTC dahil diğer bazı bağımsızlık ilânlarına uluslararası hukuk temelinde karşı çıkılmış olduğunu uluslararası topluma hatırlatmıştır. Bunu yaparken Kosova’nın tanınmasının KKTC’nin kabullenilmesine yol açabileceğini de zımnen belirtmiştir.

GKRY de, Kıbrıs konusunda “Kıbrıs Cumhuriyeti’nin” ve “Kıbrıs Hükûmetinin” yasal olarak var olduğu iddiasından hareketle, Kosova konusunda da Sırbistan’ın egemenliğini ve toprak bütünlüğünü esas alan bir tutum takınmıştır. Bunu yaparken de Kıbrıs sorunundaki gerçekleri işlerine gelen yönde tahrif eden yaklaşımını sürdürmüştür. Kıbrıs sorununu silâh kullanarak kendilerinin yaratmış olduğu gerçeğini ve buna dair Makarios’un, Clerides’in, 1974’de BM’deki Yunan Temsilci’nin ve başkalarının ifşaatını   hatırlamadan, KKTC’nin Türkiye’nin silâh kullanımı sonucunda ortaya çıktığını iddia etme yüzsüzlüğünü her zamanki gibi gösterebilmiştir.

Azerbaycan, Yukarı Karabağ’daki durum ve buna ilişkin kaygıları dolayısıyla, UAD’a Sırbistan’ın egemenliği ve toprak bütünlüğü temelinde görüş bildirmiştir.       

Sırbistan’ın, GKRY’nin ve Azerbaycan’ın görüşlerinin ve tutumlarının kendileriyle doğrudan ilgili sebeplerle tutarlılık arzetmekte olduğu söylenebilir.

Bununla beraber, Kosova’nın bağımsızlık ilânını teşvik edip destekleyen ve Kosova’yı bağımsız Devlet olarak tanıyan, başta AB üyeleri ve ABD ve özellikle de İngiltere olmak üzere, çeşitli Devletlerin KKTC bakımından takındıkları olumsuz tutumlardaki çifte standardı da burada vurgulamaya kendimizi mecbur hissediyoruz. Ayrıca, KKTC’nin oluşumuna varan Kıbrıs sorunundaki gelişmeleri, ırkçı beyaz azınlığın Güney Rodezya’nın bağımsızlığını ilân etmesine ve ayrıca Irak’ın Kuveyt’i ilhak teşebbüsünde bulunmasına benzeten zihniyetin tutumunu, Kıbrıs sorununun ortaya çıkmasında ve on yıllardır çözülemeden kalmasında taşıdıkları tarihî sorumluluğu gizleme gayretinin utanç verici olması gereken bir tezahürü olarak gördüğümüzü ifade etmekten kendimizi alamıyoruz.

Bu çerçevede, 1963 Aralık ayında Kıbrıs’ta Rumların soydaşlarımıza karşı başlattıkları “etnik temizlik” hareketi ve 1960 Anayasası’na indirdikleri darbe ve daha sonra da 15 Temmuz 1974’de Yunanistan’ın Ada’da gerçekleştirdiği ENOSIS’i ilân teşebbüsü karşısında Kıbrıs’ın garantörlerinden biri olarak yükümlülüklerinin gereğini yapmaktan kaçınmış olan İngiltere’nin UAD’a bildirdiği görüşünde KKTC’ni “Kıbrıs’taki çatışmaların ve 1974’de Türkiye tarafından gerçekleştirilen istilânın” ürünü olarak takdim etmesini ibret verici bir yüzsüzlük numunesi olarak görüyoruz.

Fransa ve Norveç’in de, KKTC’nin Türkiye’nin kuvvet kullanması sonucunda kurulduğunu, Türkiye’nin ismini zikrederek veya ima yoluyla belli ederek, iddia etmiş olduğunu kaydediyoruz.

Ayrıca, belirli sebeplerle Türkiye ile geleneksel olarak çok özel dostane ilişkiler sürdüregelmiş ve Kıbrıs konusunun gelişmeleri içinde Kıbrıs Türk halkını ve Türkiye’yi açıkça destekleyen az sayıdaki Devletlerden biri olagelmiş bulunan dost ve kardeş Arnavutluk’un, UAD’a KKTC konusunda Kıbrıs Türk halkına ve Türkiye’ye hasımca düşünceler bildirmiş olmasını, Türkiye’nin dış ilişkilerdeki ağırlığının ölçüsü açısından değerlendirilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Tiran’daki Türkiye Büyükelçiliğinde de bir zamanlar görev yapmış biri olarak Arnavutluk’un Kosova’ya olan özel ilgisinin sebeplerini biliyor, bunları anlıyor ve anlayışla karşılıyoruz. Bununla beraber, Arnavutluk’un UAD’a bildirdiği “üçüncü bir Devlet’in kuvvet kullanarak veya başka şekillerdeki müdahalesinin belirleyici olduğu bağımsızlık ilânı elbette ki uluslararası hukukun ciddi bir ihlâlini oluşturur. Bu durumun en çarpıcı örneği tabiatıyla Kuzey Kıbrıs’tır. Müdahale etmiş olan Devlet’ten başka bir Devlet Kuzey Kıbrıs’ın bağımsızlık ilânını tanımamıştır” şeklindeki görüşler karşısında, Türkiye’nin, en azından, Arnavutluk Hükûmeti’ne “Kıbrıs’la ilgili gerçekler hakkında” hafızaları tazeleyici bir bilgilendirme teşebbüsü yapması gerektiğine inanıyoruz.

UAD’a çeşitli Devletler tarafından bildirilen görüşler arasında Türkiye’nin 20 Temmuz 1974’de Kıbrıs’a yapmak mecburiyetinde kaldığı askerî müdahalenin gerçek mahiyetini tahrif eden nitelemeler kullanıldığını görmekteyiz. Türkiye, Yunanistan’ın ENOSIS amacıyla Ada’da 15 Temmuz 1974 günü gerçekleştirdiği darbenin sonuçlarını önlemek için Kıbrıs’a ilişkin 1960 Antlaşmalarına uygun olarak müdahalede bulunmuştur. ENOSIS’i önlemiştir. Avrupa Konseyi Parlâmenterler Meclisi 29 Temmuz 1974 tarihinde kabul ettiği 573 sayılı kararında “Yunan askerleri tarafından Kıbrıs’ta gerçekleştirilen askerî darbeyi kınamış” ve “Türkiye’nin müdahalesini 1960 Garanti Antlaşması’nın 4. paragrafından kaynaklanan bir hakkın kullanılması” olarak nitelemiştir.

Bu ön izahat ışığında UAD’ın Kosova hakkındaki istişarî mütalâasını Kıbrıs konusuna ve KKTC olgusuna yapılan atıflar bakımından irdelemek istiyoruz.

BM Genel Kurulu’nun İstişarî Mütalâa Talebi

BM Genel Kurulu 8 Ekim 2008 tarihinde kabul ettiği 63/3 sayılı kararla, UAD’a “Kosova Özerk Yönetimi Geçici Kurumları tarafından tek taraflı bağımsızlık ilân edilmesi uluslararası hukuka uygun mudur?” sorusunu yöneltmiş ve UAD’dan istişarî görüş talep etmiştir. Bu konudaki karar tasarısı Genel Kurul’a Sırbistan tarafından sunulmuştur. Karar tasarısı 6’ya (ABD, Arnavutluk dahil) karşı 78 (Sırbistan, Rusya Federasyonu, GKRY, Yunanistan, Azerbaycan dahil) oyla kabul edilmiştir. 75 Devlet (AB üyelerinin çoğunluğu ve Ermenistan dahil) çekimser kalmıştır. Türkiye oylamaya katılmamış; tutumunun gerekçesini bir konuşmayla açıklamıştır.[27]

Kosova’nın Bağımsızlık İlanı Uluslararası Hukuka Uygundur – Uluslararası Hukuk Bağımsızlık İlânını Yasaklamaz

UAD yaptığı duruşmalı inceleme sonucunda, kendisine BM Genel Kurulunun yönelttiği sorunun cevabı olarak şu hükme varmıştır: “Mahkeme, 17 Şubat 2008 tarihli bağımsızlık bildirisinin kabul edilmesinin genel uluslararası hukuku, BM Güvenlik Konseyi’nin 1244 (1999) sayılı kararını veya Anayasal Çerçeveyi ihlâl etmediği sonucuna varmıştır. Dolayısıyla o bildirinin kabulü uluslararası hukukun herhangi bir uygulanabilir kuralını ihlâl etmemiştir.”

Bu hüküm gerekçeleriyle UAD’ın 141 sayılı kararı olarak 22 Temmuz 2010 tarihinde açıklanmıştır.[28]

Karar, 15 hakimden oluşan UAD’da 4’e karşı 10 oyla kabul edilmiştir.

UAD, BM Güvenlik Konseyi gibi 15 üyeden oluşmaktadır. BM Güvenlik Konseyi’nin Daimî Üyesi olan Devletlerden gelen hakimlerin UAD’da yer alması geleneksel bir uygulamadır. Üyelerin seçimi coğrafî esasa göre yapılmaktadır. Afrika’ya 3, Lâtin Amerika ve Karayipler’e 2, Asya’ya 3, Batı Avrupa ve Diğerleri Grubu’na (ABD, Kanada, Yeni Zelanda ve Avustralya dahil) 5, Doğu Avrupa’ya 2 üyelik tahsis edilmektedir.

UAD’ı oluşturan hakimlerin Kosova konusundaki karar hakkında verdikleri oyları gözden geçirdiğimiz zaman, bazı istisnalar dışında, hakimlerin vatandaşı oldukları Devlet’in konu hakkındaki siyasî görüşü ve tutumu istikametinde oy kullanmış bulundukları görülmektedir.

Uluslararası Hukuk Bağımsızlık İlânını Yasaklamaz

UAD yaptığı inceleme çerçevesinde uluslararası hukukta bağımsızlık ilânını yasaklayan herhangi bir kuralın yer almadığı sonucuna da varmıştır.

UAD’ın kararında, duruşmalara katılan ve yazılı veya sözlü beyanlarda bulunan Devletlerden bazılarının, BM Güvenlik Konseyi’nin belirli bağımsızlık ilânlarını “kınayan” (condemn) kararlarının varlığına işaret ettikleri belirtilmektedir. Bu çerçevede zikredilen kararlar, Güney Rodezya’nın bağımsızlık ilânına ilişkin 216 (1965) ve 217 (1965); KKTC’nin ilânına ilişkin 541(1983) ve “Republika Sırpska” (Sırp Cumhuriyeti) hakkındaki 787 (1992) sayılı kararlardır.

Güney Rodezya, KKTC ve “Republika Srpska” Örnekleri İstisnaidir ve Uluslararası Hukuka Aykırıdır

UAD, bu kararların istisnai durumlarla ilgili olduğunu vurgulamakta ve bu istisnailiğin de Güvenlik Konseyi’nin tek taraflı bağımsızlık ilânını genel olarak meneden bir uygulamasının bulunmadığını kanıtladığını öne sürmektedir.

UAD’ın kararının 81.paragrafında şöyle denilmektedir: “..(yukarıda sayılan) bütün bu durumlarda (BM) Güvenlik Konseyi bağımsızlık ilânlarının vuku bulduğu zamanlarda mevcut olan somut bir vaziyet hakkında tespit yapmış olmaktadır. Bu yüzden de, bağımsızlık ilânlarına atfedilen yasadışılığın sebebi, bu bağımsızlık ilânlarının tek taraflı nitelik taşımaları değil, fakat, yasadışı kuvvet kullanılması veya genel uluslararası hukukun özellikle emredici (jus cogens) hükümlerinin en ağır biçimde ihlâl edilmesi sonucunda meydana gelmiş olmalarıdır. Oysa, (BM) Güvenlik Konseyi Kosova konusunda böyle bir tutum almış değildir. Yukarıda sayılan kararların istisnai nitelikleri, Mahkemenin, tek taraflı bağımsızlık ilânları hakkında Güvenlik Konseyi’nin tatbikatından kaynaklanan genel bir yasaklama bulunmadığına dair görüşünü teyit etmektedir.”

Bu görüşüyle, UAD, bir taraftan genel uluslararası hukukta tek taraflı bağımsızlık ilânını men eden bir hüküm bulunmadığını saptamakta, diğer taraftan da Güney Rodezya’da ve Kuzey Kıbrıs’ta bağımsızlık ilânlarını ve “Republika Srpska” nın bağımsızlık iddiasını genel uluslararası hukuku ihlâl eden istisnalar olarak belirlemiş olmaktadır. Başka bir deyişle, UAD, kendisinden, örneğin, “Kıbrıslı Türklerin Bağımsızlık ilânı uluslararası hukuka uygun mudur” şeklinde istişarî bir mütalâa talep edilmemiş olmasına rağmen, Kosova hakkında verdiği mütalâa vesilesiyle KKTC hakkındaki olumsuz görüşünü ortaya koymuş bulunmaktadır. Böyle yapmakla da UAD siyasî amaçla hareket etmiş olmaktadır.

UAD’ın Tarafsızlığını Sorguluyoruz

UAD’ın, BM Güvenlik Konseyi’nin Kıbrıs Türk halkının bağımsızlık ilânına ilişkin 541 sayılı kararı ile Güney Rodezya’daki ırkçı beyaz azınlığın kuvvet kullanarak Bağımsızlık ilân etmesi ve Bosna Hersek’deki durum ve “Republika Srpska’nın” tutumu hakkındaki, sırasıyla 216, 217 ve 787 sayılı kararlarını mahiyet bakımından benzer kararlar olarak nitelemesini ve bu kararları aynı kategoride mütalâa etmesini, uluslararası plânda adalet tevzi eden bu Organ’dan beklenen tarafsızlıkla bağdaşır bulmuyoruz. UAD’ın bu tutumunda siyasî kasıt aramaktan kaçınsak bile UAD’ın uluslararası sorunları değerlendirirken yeterli bilgi sahibi olmadığını düşünmekten kendimizi alamıyoruz. Anılan kararların metinlerine kısaca bir göz attığımız zaman, KKTC hakkındaki 541 sayılı kararın, Güney Rodezya’ya ilişkin 216 ve 217 ve Bosna Hersek Sorununa dair 787 sayılı kararlarla aynı çerçevede mütalâa edilemeyeceğini açıkça görmekteyiz.

a) UAD’ın mütalâasında anılan kararlar belirli bağımsızlık ilânlarını “kınayan” (condemn) kararlar olarak takdim edilmektedir.

KKTC’nin ilânına dair 541 sayılı kararda “kınama” (condemn) ifadesi yer almamaktadır. Kararda Güvenlik Konseyi’nin KKTC’nin ilânından duyduğu hoşnutsuzluk “kınama” sözcüğü kullanılmadan ifade edilmiştir.

Oysa, Güney Rodezya hakkındaki 216 ve 217 sayılı kararlarda “kınama” (condemn) kelimesi “Güney Rodezya’da ırkçı azınlık tarafından yapılan tek taraflı bağımsızlık ilânını kınamayı kararlaştırır” ( 216 sayılı kararın 1. İşlem paragrafı ) şeklindeki kuvvetli ifadeler çerçevesinde kullanılmıştır.

Bosna Hersek sorununa ve bu çerçevede “Republika Srpska” nın bağımsızlık iddiasına ve teşebbüsüne dair 787 sayılı kararda da “kınama” (condemn) sözcüğüne iki defa yer verilmiştir.

b) KKTC hakkındaki 541 sayılı karar BM Yasası’nın “Uyuşmazlıkların Barışçı Çözümü” başlıklı VI. Bölümü çerçevesinde alınmıştır. Kıbrıs sorununun çözümü için tarafların “iyi niyet” görevi çerçevesinde BMGS ile işbirliğinde bulunmaları istenmiştir.

Güney Rodezya hakkındaki 216 ve 217 ve “Republika Srpska” hakkındaki 787 sayılı kararlar ise BM Yasası’nın “Barışa Yönelik Tehditlere, Barışın Bozulmasına ve Saldırı Eylemlerine İlişkin Hareket” başlıklı ve BM Güvenlik Konseyi tarafından uluslararası yaptırımların uygulanmasını öngören VII. ve “Bölgesel Düzenlemeler” başlıklı VIII. Bölümlerinin hükümleri çerçevesinde alınmışlardır. Bu kararlara dayanılarak yaptırımlar fiilen uygulanmıştır.

c) Güney Rodezya hakkındaki kararlarda bağımsızlık ilânı “tek taraflı” (unilateral) olarak nitelenmiştir. KKTC’nin ilânına dair 541 sayılı kararda böyle bir niteleme yoktur.

d) Güney Rodezya’nın “tek taraflı” bağımsızlık ilânına dair 216 ve 217 sayılı karalarda bağımsızlık ilânının “iktidarı gaspeden ırkçı sonradan yerleşmiş azınlığın” işi olduğu belirtilmekte ve bağımsızlığı ilân eden makam “yasadışı” olarak nitelenmektedir.

KKTC’nin ilânı üzerine kabul edilen 541 sayılı kararda ise “15 Kasım 1983 tarihinde Kıbrıs Türk makamlarınca yayınlanan bildiriden” söz edilmektedir. Güvenlik Konseyi böylece Kıbrıs’ta Kıbrıslı Türklerin meşru makamlarının bulunduğunu teslim etmiş olmaktadır. Bildiriyi yayınlayan makama “yasadışı” gibi bir sıfat izafe edilmiş değildir. Bilindiği üzere KKTC’nin kurulduğunu ilân eden Bağımsızlık Bildirisi Kıbrıs Türk Halkının adına Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin Meclisi tarafından yayınlanmıştır.

e) UAD Kıbrıs’taki durum ile Güney Rodezya ve Bosna Hersek sorunları arasındaki ortak noktaları saptamak ihtiyacını duyuyorsa, bunu Kıbrıs sorununu ortaya çıkaran Kıbrıslı Rumlar ile Yunanistan’ın 1950’lı yıllardan itibaren ortaya koydukları tutum ve davranışları ve politikaları, içinde Kıbrıslı Rum ve Yunan siyasetçilerinin ve diplomatlarının demeçlerinin ve yazılarının da yer aldığı kaynakları inceleyerek, kolaylıkla ve isabetle gerçekleştirebileceğini düşünüyoruz. Böyle bir inceleme çerçevesinde, UAD, Kıbrıslı Rumların, Güney Rodezya örneğinde olduğu gibi, egemen güç İngiltere’ye karşı şiddete başvurarak bağımsızlık hareketi kisvesi altında ENOSIS hedefine ulaşmak için EOKA adlı terör örgütü kurduklarını; 1960 Kıbrıs eşit ortaklık Devleti’nin ortaya çıkmasından sonra nüfus bakımından az olan Kıbrıs Türk ortağa karşı AKRITAS terör plânı çerçevesinde saldırıya geçerek ortaklık Devlet’inde iktidarı gaspettiklerini; “Kıbrıs Cumhuriyeti’nin” Cumhurbaşkanı olduğunu iddia eden Makarios’un Anayasa’ya uygun şekilde yemin etmediğini ve “Kıbrıs Hükûmeti” olarak kabul edilen kurulun da 1960 Anayasasına uygun olarak kurulmadığını ve sadece Rumlardan oluştuğunu; “Republika Srpska” örneğinde olduğu gibi Kıbrıslı Rumların Kıbrıslı Türklere karşı “etnik temizlik” hareketine giriştiklerini; Bosna Hersek’te Sırpların yaptıkları katliamların benzerlerini Rumların Kıbrıslı Türklere karşı gerçekleştirdiklerini; BMGS’nin Kıbrıslı Türklerin Aralık 1963’den sonra içinde yaşamak zorunda bırakıldıkları şartları “gerçek kuşatma” (veritable seige) olarak nitelediğini; Rumların değişmez tarihî emelleri olan ENOSIS hedefine doğrudan veya AB çerçevesinde dolaylı yoldan ulaşıncaya kadar Kıbrıs’ta çözümsüzlüğü sürdürmeğe kararlı olduklarını; bu kararlılıkla 24 Nisan 2004’de ANNAN Plânı temelindeki çözüme de “hayır” dediklerini görecektir ve böylece Kıbrıs ile ilgili gerçekleri anlama imkânını elde edecektir.

Kosova’nın Bağımsızlık İlânı ve BM Güvenlik Konseyi’nin 1244 Sayılı Kararı

UAD Kosova’nın bağımsızlık ilânına ilişkin mütalâasını oluştururken, BM Güvenlik Konseyi’nin 1244 sayılı kararının bağımsızlık ilânına mani teşkil edip etmediği üzerinde de durmuştur.

UAD’ın bu çerçevede vardığı sonuç, 1244 sayılı kararda Kosova’nın bağımsızlığını ilân eden 17 Şubat 2008 tarihli bildirinin yayınlanmasına engelleyen bir hüküm bulunmadığı yolunda olmuştur.

UAD vardığı sonucun gerekçesini özetle şu şekilde izah etmektedir: “1244 sayılı karar esas itibariyle Kosova’nın nihai statüsünü belirleyecek uzun vadeli siyasî sürecin yürütülebilmesi için Kosova’da geçici bir rejimin kurulmasına yönelik olmuştur. Bu karar Kosova’nın nihai statüsü veya nihai statünün gerçekleşebileceği şartlar hakkında herhangi bir hüküm ihtiva etmemektedir. Uygulamada, BM Güvenlik Konseyi bir toprağın daimî statüsü hakkında sınırlayıcı şartlar saptamak iradesini taşıdığı zaman ilgili kararında bu koşulları belirleme cihetine gitmektedir. Örneğin, BM Güvenlik Konseyi, 1244 sayılı kararı kabul etmesinden sadece 19 gün sonra 29 Haziran 1999 tarihinde kabul ettiği 1251 sayılı kararda ‘Kıbrıs sorununun çözümü, bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü korunan, tek egemenliğe ve tek hukukî kişiliğe sahip bulunan, içinde tek vatandaşlığın olduğu bir Kıbrıs Devleti’ni temel almalıdır’ şeklindeki pozisyonunu teyit etmiştir (para. 11). Böylece Güvenlik Konseyi Kıbrıs’ın daimî statüsü hakkında belirli şartları saptamıştır. 1244 sayılı kararda ise Güvenlik Konseyi Kosova’nın nihai statüsüne ilişkin şartlar hakkında sessiz kalmayı tercih etmiş ve nihai statüyü belirleme yetkisini üstüne almamıştır. Bu sebeple de 1244 sayılı karar bağımsızlık bildirisinin yayınlanmasına engel oluşturmamıştır. İki belge farklı düzeydedirler. 1244 sayılı kararın aksine bağımsızlık bildirisi Kosova’nın nihai statüsünü belirleme amacını taşımaktadır.”[29]

UAD’ın münhasıran Kosova’nın bağımsızlık ilânı hakkında olması gereken bir mütalâasında, BM Güvenlik Konseyi’nin gündemine girdiği Aralık 1963’den bu yana çözüme kavuşturulamayan; Konsey’in hakkında bugüne kadar 123 karar kabul ettiği; halen de doğrudan ilgili taraflar arasında müzakere konusu olan Kıbrıs sorunu gibi çok boyutlu karmaşık bir sorunun özüne ilişkin olarak da görüş belirtmiş olmasını doğru bulmuyoruz. UAD’ın bu tutumunu, 1244 sayılı kararın Kosova’nın bağımsızlığının ilân edilmesine mani teşkil etmediği yolunda verdiği mütalâayı destekleyen somut kanıtlar arama gayretinden ziyade, Kıbrıs sorununda Kıbrıslı Rumların ve onları destekleyen çevrelerin görüş ve iddialarına zemin kazandırma ve aynı zamanda, uluslararası toplumun üyelerini, KKTC’ni tanıma yönünde verebilecekleri muhtemel kararlar bakımından, KKTC’nin aleyhinde etkileme maksadıyla sarf edilmiş bir çaba olarak görüyoruz.

İncelememizin amacı ve kapsamı, UAD’ın Kosova’nın bağımsızlık ilânının uluslararası hukuku ihlâl etmediği yolunda verdiği mütalâayı irdelemek ve UAD’ın Kosova bakımından vardığı sonucu sorgulamak değildir. Bununla beraber, UAD’ın mütalâasında, BM Güvenlik Konseyi’nin Kosova hakkındaki 1244 sayılı kararı ile Kıbrıs sorununa ilişkin 1251 sayılı kararının karşılaştırıldığı; 1244 sayılı kararın aksine, 1251 sayılı kararın “bir toprağın nihai statüsü için sınırlayıcı şartları” saptayan nitelik taşıdığı; başka bir deyişle, 1251 sayılı kararla Kıbrıs sorununun çözümünün temel esaslarının sınırlayıcı biçimde belirlenmiş olduğu öne sürüldüğü için, 1244 sayılı karara göz atma ve 1251 sayılı kararla ilgili bazı gerçekler üzerinde durma ihtiyacını duyuyoruz.

UAD’ın görüşüne göre 1244 sayılı karar Kosova’nın nihai statüsünün belirlenmesi amacına matuf değildir. 1244 sayılı karar, Kosova’nın gelecekteki nihai statüsünü belirleme amacına matuf müzakere sürecini kolaylaştırmak üzere Kosova’da istikrarın ve yeniden yapılanmanın geçici bir rejim çerçevesinde sağlanması maksadıyla kabul edilmiştir. UAD’ın anlayışı bu yolda olmasına rağmen, 1244 sayılı kararın metnini okuduğumuz zaman, kararda Kosova krizinin siyasî çözümüne ilişkin genel ilkelerden de söz edildiğini ve bu ilkelerin kararın ekinde yer alan G-8 Devletleri’nin Dışişleri Bakanlarının 6 Mayıs 1999 tarihinde yaptığı toplantının sonucunda yayınlanan Bildiri’de yer aldığını görmekteyiz. Bu ilkelerden biri de Federal Yugoslavya Cumhuriyeti’nin ve bölgedeki diğer ülkelerin egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün dikkate alınmasıdır. 1244 sayılı kararın içeriğinde de bu ilkeye bağlılık teyit olunmaktadır. Ayrıca, 1244 sayılı kararlarda atıfta bulunulan 1160, 1199, 1203 ve 1239 sayılı kararların tümünde anılan ilke vurgulanmaktadır. Örneğin, 1160 sayılı kararın 5. İşlem paragrafında, diğer hususlar meyanında, en başta “Kosova sorununun çözümünün ilkelerinin Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğünü temel alması” gerektiği ifade edilmektedir.

Görüldüğü gibi, UAD, içerdiği “Kıbrıs sorununun çözümü, bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü korunan….. Kıbrıs Devleti’ni temel almalıdır” şeklindeki hüküm dolayısıyla 1251 sayılı karara Kıbrıs sorununun nihai çözüm şekline sınırlayıcı şartlar getiren emredici bir nitelik izafe ederken, BM Güvenlik Konseyi’nin Kosova konusundaki yukarıda zikredilen kararlarında açıkça ifadesini bulan ve ayrıca G-8 Devletleri’nin de benimsediği “Yugoslav Federal Cumhuriyeti’nin egemenliği ve toprak bütünlüğü temelinde çözüm” ilkesini görmezlikten gelmiş ve 1244 sayılı kararı mahiyet bakımından farklı bir kategoriye dahil etmiştir.

UAD’ın bu tutumunda KKTC’nin Türkiye’ye ilâve olarak başkaca Devletler tarafından tanınmasını önleme amacının aşikâr olduğuna işaret etmeğe lüzum görmüyoruz.

UAD, mütalâasında, BM Güvenlik Konseyi’nin kararlarını (ve özellikle Kosova konusundaki 1244 sayılı kararı) değerlendirirken ve yorumlarken her bir kararın aslî konusunu, kararla güdülen temel niyeti ve amacı dikkate almaktadır (para. 94 – 100). Bu yaklaşım doğrudur. Mütalâada, ayrıca, “Güvenlik Konseyi’nin kararlarının yorumlanmasında, ilgili kararın kabulü sırasında Konsey üyesi Devletlerin temsilcilerinin yaptıkları konuşmaların; Konseyin aynı konudaki öteki kararlarının tahlil edilmesi gerektiği” belirtilmektedir.

BM Güvenlik Konseyi’nin Kıbrıs Konusundaki 1251 sayılı kararı

Biz de aynı yöntem ve mantıkla 1251 sayılı kararı incelemekte fayda görüyoruz.

BM Güvenlik Konseyi Kıbrıs konusunda ilk kararını aldığı 1964’den bu yana Kıbrıs sorunu hakkında 123 karar kabul etmiştir.

Bu kararların bazıları münhasıran Kıbrıs sorunu için aranan çözüm şekline, yani sorunun özüne ilişkindir. Güvenlik Konseyi bu mahiyetteki kararlarına çoğunlukla BMGS’nin iyi niyet görevinin uygulanması hakkındaki raporları esas teşkil etmektedir.

Konsey’in Kıbrıs konusundaki kararlarının çoğunluğu BM’nin Kıbrıs’ta yürüttüğü Barışı Koruma faaliyetlerine ve Ada’da 1964 Mart ayının sonundan bu yana görev yapan BM Barış Gücü’nün (UNFICYP) görev süresinin devrevî olarak uzatılmasına ilişkindir. Bu gruptaki karalar “yöntemsel” (procedural) sözcüğüyle de nitelendirilir.

1251 sayılı karar (S/RES/1251) BM Güvenlik Konseyi’nin UNFICYP’in görev süresinin uzatılması maksadıyla kabul edilmiştir. Münhasıran Kıbrıs sorununun özüne ilişkin bir karar değildir. 1251 sayılı karar “BMGS’nin Kıbrıs’taki BM Operasyonları” başlıklı 8 Haziran1999 tarihli ve S/1999/657 sayılı rapora dayanmaktadır.

1250 Sayılı Karar

BM Güvenlik Konseyi’nin, 1251 sayılı kararın kabul edildiği 29 Haziran 1999 günkü 4018. oturumunda Kıbrıs sorununun özü hakkında da bir karar kabul edilmiş olduğunu hatırlatmak istiyoruz. Bu 1250 (S/RES/1250) sayılı karardır. 1250 sayılı karara “BMGS’nin Kıbrıs’taki İyi Niyet Görevi Hakkındaki Raporu” başlıklı 22 Haziran 1999 tarihli ve S/1999/707 sayılı belge esas teşkil etmektedir.

1250 sayılı karar, Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla uluslararası plânda arayışların cereyan ettiği 1968’den günümüze kadar uzanan zaman zarfında BM çerçevesinde ortaya çıkan en teşekküllü, en düzenli, en kapsamlı, en sonuca yönelik, uluslararası camianın en geniş ölçüde desteğine sahip ve Taraflarca ayrı referandumlarla onaylandığı zaman Antlaşma halinde yürürlüğe girip uygulanacak olan ve çözüm arayışlarının tarihine “ANNAN Plânı” olarak geçmiş bulunan çözüm teşebbüsünü başlatan Karardır. 1250 sayılı kararda Kıbrıs’taki “iki Taraf” arasında başlatılacak müzakere sürecinin temel ilkeleri belirtilmiştir. Bu ilkelerin kaynağını, Kosova hakkındaki 1244 sayılı kararda olduğu gibi, G-8 Devletlerinin Devlet ve Hükûmet başkanlarının Kosova ve Kıbrıs dahil çeşitli uluslararası sorunlar hakkında 20 Haziran 1999 tarihinde yayınladıkları Bildiri (24.06.1999 tarihli ve S/1999/711 sayılı BM Güvenlik Konseyi belgesi) oluşturmaktadır.

G-8 Bildirisinde “iki tarafın/liderlerin” (two parties/leaders) şu ilkelere bağlı olmayı peşinen kabul etmeleri istenmektedir:

i. Ön şart olmayacak;

ii. Bütün konular masaya yatırılacak;

iii. Çözüme ulaşılıncaya kadar iyi niyetle müzakere etme taahhüdü verilecek;

iv. BM’nin ilgili kararları ve antlaşmalar bütünüyle dikkate alınacak.

G-8 Bildirisinde bu ilkeler esas alınarak yapılacak müzakerelere tam ve sürekli destek verileceği de belirtilmiştir.

G-8’in öngördüğü ilkeler BM Güvenlik Konseyi kabul ettiği 1250 sayılı kararda aynen yer almıştır (7. işlem paragrafı).

BMGS, Güvenlik Konseyi’ne sunduğu 1 Nisan 2003 tarihli raporunda (S/2003/398, para. 4 – 7) müzakere sürecinin temelini 1250 sayılı kararın oluşturduğunu açıkça ifade etmektedir. BMGS, bu meyanda, müzakere sürecini “oluşan yeni şartları” dikkate alarak başlattığını belirmekte ve “yeni şartların” başlıca unsuru olarak “BM Güvenlik Konseyi’nin 1250 sayılı kararını” zikretmektedir. 1250 sayılı kararda yer alan “dört ilkenin müzakereler için sarih ve gerçekçi bir çerçeve oluşturduğunu” vurgulamaktadır.

UAD’ın mütalâasında Kıbrıs sorununun nihai çözümü için “sınırlayıcı şart” niteliğinde olduğu iddia edilen “Kıbrıs sorununun çözümü, bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü korunan, tek egemenliğe ve tek hukukî kişiliğe sahip bulunan, içinde tek vatandaşlığın olduğu bir Kıbrıs Devleti’ni temel almalıdır” şeklindeki bir hüküm 1250 sayılı kararda mevcut değildir.

Yukarıda işaret ettiğimiz üzere, UAD Kosova hakkındaki mütalâasında “uygulamada, BM Güvenlik Konseyi bir toprağın daimî statüsü hakkında sınırlayıcı şartlar saptama iradesini taşıdığı zaman ilgili kararında bu şartları belirleme cihetine gitmektedir” görüşüne yer vermektedir.

Bu görüşten hareket ederek sormak istiyoruz: BM Güvenlik Konseyi Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla 1999 yılında yeni bir müzakere süreci başlatırken ve müzakereler için ilkeleri belirlerken, şayet sorunun çözüm şekli için peşinen sınırlayıcı şartlar oluşturma iradesini taşısaydı, bu şartları, aynı oturumda kabul edilen UNFICYP’in görev süresinin uzatılmasına ilişkin 1251 sayılı karara dercetmek yerine, münhasıran müzakereleri başlatmayı amaçlayan 1250 sayılı kararda açık biçimde zikredemez miydi?

Bunu elbette ki yapabilirdi. Bununla beraber, BM Güvenlik Konseyi anlamlı müzakerelerin ancak ortak bir zeminde başlayabileceğinin idraki içinde sadece Rum Tarafı’nın pozisyonunu yansıtan sınırlayıcı bir çözüm çerçevesini sorunun özüne ilişkin olan 1250 sayılı karara dahil etmekten kaçınmıştır. Aksine, müzakerelerin “önşartsız” yürütülmesi ilkesini benimsemiştir. Yine de, bilinen sebeplerle, Rum Tarafı’nı memnun etme gayretinin ve gerekirse Türk Tarafı’na karşı bir baskı unsuru olarak kullanabilme niyetinin bir ifadesi olarak, İngiltere’nin girişimiyle, BM Barış Gücü’nün görev süresine ilişkin kararlardan biri olan 1251 sayılı kararda “Kıbrıs sorununun çözümü, bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü korunan, tek egemenliğe ve tek hukukî kişiliğe sahip bulunan, içinde tek vatandaşlığın olduğu bir Kıbrıs Devleti’ni temel almalıdır” ifadesine yer vermiştir.

Burada şu noktayı hatırlatmakta fayda vardır. Güvenlik Konseyi’nin BM Barış Gücü’nün görev süresini uzatılması hakkındaki kararları, içinde haksız ve gerçeklere aykırı olarak 1964’den beri yer alan “Kıbrıs Hükûmeti” kavramı yüzünden, Kıbrıs Türk Tarafınca ve Türkiye tarafından esasen reddedilegelmektedir. Bununla beraber, Türk tarafı Barış Gücü’nün görev süresinin uzatılmasını yaptığı bir beyanla kabul etmektedir.

Burada şu noktaya da işaret etmemiz gerekir ki, UAD’ın Kosova hakkındaki mütalâasında 1251 sayılı karardan yaptığı alıntı bu kararın ilgili hükmünü tam olarak yansıtmamaktadır. Aynı hükümde “iki toplumun siyasî eşitliği” ilkesi vurgulanmakta ve çözüm şeklinin “iki toplumlu ve iki kesimli federasyon” olacağı kaydedilmektedir.

Türkiye 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren BM Güvenlik Konseyi’nin geçici üyelerinden biri olmuştur. Böylece, Türkiye, Kıbrıs sorununun BM Güvenlik Konseyi’nin gündemine girdiği 27 Aralık 1963 tarihinden 46 yıl sonra ilk defa olarak Konsey’de Kıbrıs konusundaki karar tasarıları hakkında da oy verme imkânını elde etmiştir. Son 21 ay zarfında, Konsey, Kıbrıs’taki BM Barış Gücü’nün görev süresinin uzatılması konusunda 3 karar (1873, 1898 ve 1930 sayılı) kabul etmiştir. Türkiye bu 3 karara da red oyu vermiştir. Çünkü, kararlarda sözde “Kıbrıs Hükûmeti” kavramı yer almaktadır. Bu kararların üçünde de atıf yoluyla zikredilen tek Konsey kararı UAD’ın da atıfta bulunduğu 1251 sayılı karardır.

Görüleceği üzere, UAD, Kosova’nın bağımsızlığının KKTC’nin uluslararası toplumun Türkiye dışındaki üyeleri tarafından tanınmasına emsal teşkil etmesini önleme gayreti içinde, BM Güvenlik Konseyi’nin Kıbrıs konusundaki karalarına olduğundan farklı nitelik ve içerik atfetme yoluna gitmiştir. Hareket noktasını 1250 sayılı kararın oluşturduğu ANNAN Plânı’nı reddetmiş olan Rumlar ve onları destekleyenler, bilinçli biçimde 1250 sayılı kararın zikredilmesinden kaçınmaktadırlar. Gerçekten de 24 Nisan 2004 referandumlarından sonraki dönemde BM Güvenlik Konseyi’nin Kıbrıs konusunda kabul ettiği kararlarda referans olarak özellikle 1251 sayılı karar zikredilir olmuştur. İki Taraf arasındaki müzakereleri yeniden başlatma girişimlerinin başlangıcında Türk Tarafı yeni bir görüşme sürecinin ANNAN Plânı’nı temel alması gerektiği üzerinde durmuştur. Rum Tarafı buna karşı çıkmıştır. Neticede, Kıbrıs’taki iki Taraf arasındaki müzakerelerin yeniden başlaması için Talât – Hristofyas arasında 21 Mart, 23 Mayıs ve 1 Temmuz 2008 tarihli mutabakatların ortaya çıkmasından sonra da yine Konsey kararlarında 1251 sayılı karara atıf yapılmıştır (Örneğin, 13 Haziran 2008 tarihli ve 1818 sayılı karar). Güd&uu