Misafir Konuşmacı: Prof. Dr. Hasan Ünal 

Hazırlayan: Elif Ekin Doğan

BM ve Türkiye ortak çabasıyla gerçekleşen anlaşma, tahıl arzındaki sıkıntıların aşılması ve açlık tehlikesi ile karşı karşıya olan tüm insanlar için umut olarak ortaya çıktı. Bu anlaşma, dünya gıda güvencesi açısından neden önemli, neden bu derece önemli? Atılan imzalar, tahıl piyasalarını nasıl etkiledi?

Prof. Dr. Hasan Ünal

Bu anlaşmaya giden süreçte Batı dünyasının Rusya’yı genellikle suçlayan açıklamalarından biri de buydu. Rusya elindeki her şeyi bir silah olarak kullanıyor. Doğalgazı, petrolü ve tahılı ve gübre gibi diğer ürünleri de silah olarak kullanıyor. Ayrıca Ukrayna elindeki tahılını diğer ürünlerini de (Rusya büyük bir tahıl üreticisi Ukrayna bu kadar büyük bir tahıl üreticisi olmayabilir ancak Rusya büyük bir tahıl üreticisi) silah olarak kullanıyor. Dolayısıyla Ukrayna’nın tahılını ihraç etmesine izin vermiyor bunlar özellikle Odessa gibi büyük limanlardan çıkış yapılıyor. Bundan dolayı Afrika gibi ülkelerde açlık çekiliyor gibi propagandalar yapılıyor. Propaganda diyorum çünkü geçtiğimiz zamanlarda Türkiye’nin girişimiyle Ukrayna ve Rusya bir araya getirtilerek ya da arabulucuk vasıtasıyla Tahıl Anlaşması imzalandı. Bu bir paket aslında iki anlaşmadan oluşuyor. Ukrayna tarafında 120 günlük bir anlaşma imzalandı. Rusya tarafıyla daha uzun olarak anlaşıldı ama bu anlaşmanın tam metni ortaya çıkmadı ama ajanslarda ayrıntılı olarak bilgi verildi. Anladığımız kadarıyla Rusya’yı ilgilendiren taraf anlaşmada daha çok uzun süre. Her iki devlette belli koridorlardan gemileri yaşanması ve tahılların yüklerini yükleyerek Karadeniz’den çıkması konusunda güvence verildi. Bu tabi Türkiye’nin arabulucu olduğu ve BM genel sekreterinin himayesiyle ya da varlığıyla gerçekleşti. Her ne kadar bir araya gelmeden imza atsalar da. Bizim için önemli olan şu Ukrayna tahılını ihraç etti. Ancak bu ürünlerin çok azı fakir Afrika ülkelerine iletildi. Çoğunluğu Avrupa ve Türkiye’ye geldi. Rusya’nın da tahıl ihraç etmesi gerekiyordu ama Avrupa buna izin vermedi. Limanlara yaklaşmasına izin vermeyerek teknik sorunlar çıkarlar tahıl anlaşmanınım Rusya bölümünü işlevsiz hale getirdiler. Putin bu durumuza itiraz etti ve “Ben bunu Cumhurbaşkanı Erdoğan’la da müzakere ettim, ilk görüşmemizde bunu kendisine söyleyeceğim” dedi. Ardından da Erdoğan Putin bu konuda haklıdır diye açıklama yapmıştır. Bundan sonra tahıl ihracatının yapılması konusunda ne gibi durumlar var bunu bilemem ama geçenlerde Sivastopol saldırısı üzerine bu ürünlerin fiyatlarında yüzde 7-8’e kadar artışlar göründü. Ardından Erdoğan’ın mücadelesi ile uygulanan yeni uzlaşma çerçevesinde fiyatlar eski noktasına gelmiştir. Rusya da galiba artık tahıl satabiliyor. Bize satabiliyor burada kesiniz ama diğer ülkelere satabiliyor mu bilmiyoruz, bir kısmını da hibe ediyor ülkelere. Bunu kamuoyu, diplomasi malzemesi olarak da kullanıyor. Ücretsiz ihraç edeceğini ifade ediyor. Bildiğim kadarıyla kaba hatları ile durum bu şekilde. Gıda meselesindeki yükselişin tahılla ilgili nakliyatta ve sevkiyatta çıkan sorunlardan ziyade enerji fiyatlarının artması. Avrupa’da gıda anlamında çikolata, bisküvi diğer yiyecekler ve benzerleri için de fiyatlar çok artmış durumda. Bazı sektörler bu sebeple üretim yapamaz hale gelmiş. Bu şirketler Türk şirketlere gelip fason marka talebinde bulunuyorlarmış.

Elif Ekin Doğan

Sizin de söylediğiniz gibi Türkiye'nin arabuluculuğuyla tahıl sevkiyatı krizi büyük ölçüde aşıldı. Sorun çözülmeseydi küresel gıda krizini boyutları neler olurdu? Önümüzdeki aylar için Türkiye’nin bu anlaşmadan beklentileri nelerdir?

Prof. Dr. Hasan Ünal

Eğer öyle bir şey olmazsa yani tahıllar sevk edilemezse uluslararası gıda krizine sebep olur mu uzmanlık alanım değil ama bu durumdan Avrupa ülkeleri ve zengin ülkeler istifade ediyor. Bu sebeple bu ülkeler tahıl akışının devam etmesi için elinden geleni yapacaktır. Bu tahıl sevkiyatı için açılan koridoru kullanarak deniz dronları ile Rus donanmasına saldırı düzenlenirse hem doğru olmaz hem de tahıl anlaşmasının iptali anlamına gelir. Rusya da bu koridoru kapatır.

Türkiye kendisine yetecek miktardan daha fazla tahıl üretiyor ama bunun yanında özellikle un sanayisinde dünyada sayılı ülkeler arasında girmiş durumdadır. Bu sebeple Türkiye’nin bol miktarda tahıla ihtiyacı var. Bu tahılı işleyerek ihraç ediyoruz. Bu sebeple ihtiyacımız var. Avrupalı şirketlere ya da başka şirketlere fason imalat olarak da veriyoruz. Makarnada bununla ilgili sektör temsilcisi Tevfik Bey kendisi söyledi. Türkiye dünya makarna üretiminin yüzde 6’sına katkıda bulunuyor. Türkiye demek ki bu anlamda önemli bir hale gelmiş ve Ukrayna ve Rusya’dan da bu tahılı hala temin edebiliyoruz. Bu konuda sorun yaşamıyoruz. Savaşta yüklendiğimiz dikkatli ve dengeli politika sayesinde de gerek enerji gerek bütün bu ürünleri makul fiyatlarla temin edebiliyoruz. Bizim açımızdan bir sorun yaşanacak gibi durmuyor. Öte yandan Rusya ile Batı dünyası arasında bir müzakere süreci başlayacak gibi duruyor. Gerek Amerikan yönetimi verdiği demeçlerle gerek Avrupalı ülkeler bunu destekler görünüyorlar. Bilhassa Papayı arabuluculuk yapması için teşvik ediyorlar. Rusya’nın Herson’u boşaltması noktasında böyle bir müzakere sürecine başlatmasında da önemli yer aldığını söyleyenler de var. Bunlar olursa da tahılla ilgili bir sorun yaşanmaz hele ki Türkiye açısından hiç sıkıntı olmaz. Türkiye’nin barış sürecinde arabulucuk yapma ihtimali çok yüksek. Rusya tarafı Türkiye tarafına çok güveniyor. İlginçtir ki Ukrayna tarafı da önemli oranda güveniyor. Dolayısıyla Türkiye açısından bir sorun yaşanacağını düşünmüyorum. Tarlalar ekilip dikildiği müddetçe bir dünya krizine gidecek bir sorun yaratacağını düşünmüyorum. Ama savaştan ayrı bir gıda krizi var. Batılı ülkeler belki de bu yüzden savaşı abartarak veriyorlar. Bu gıda krizinin aslının görülmemesi için bunu yapıyor da olabilirler her zaman yaptıkları gibi.

Elif Ekin Doğan

Son bahsettiğiniz çözüm süreciyle alakalı şunu sormak istiyorum. Son dönemde Rusya tahıl koridorundan çekilmekle alakalı bazı açıklamalar yaptı. Sonrasında bu kriz aşıldı ve ardından Rusya, anlaşmadan çekilmesi durumunda dahi, gelecekte bu anlaşma doğrultusunda yapılacak sevkiyatları engellemeyeceğini vurguladı. Putin’in bu konuda, “Rusya, Ukrayna’dan Türkiye’ye tahıl tedarikini; tarafsızlığı, tahıl işleme sanayisinin imkanları ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yoksul ülkeler için verdiği çaba nedeniyle gelecekte de engellemeyecek" diye bir açıklaması da var. Putin’in bahsettiği bu iş birliği, Türkiye için ileride tahıldan ya da enerjiden bağımsız ne gibi avantajlar sağlayacaktır?

Prof. Dr. Hasan Ünal

Olağanüstü avantajlar sağlar. Türkiye şu anda arabuluculuk yapma potansiyeli en yüksek ülke. Bu savaşta Türkiye’nin arabuluculuk yapabilme ihtimalinin düşük olduğu olsa olsa bir kolaylaştırıcı rol üstlenebileceği konuşulmuştu.  Ama Türkiye’nin dikkatli politikası Ankara’yı arabulucu role getirmiş durumda. Bu Türkiye açısından önümüzdeki haftalarda hatta aylarda bile değil diplomatik başarıyla imza atabilir. Tahıl Anlaşması bile tek başına önemli bir başarıydı. Sivastopol saldırısı üzerine tahıl anlaşmasından çekilen Rusya’nın yeniden anlaşma temeline getirmesi Türkiye açısında çok önemli bir başarı oldu. Esir takaslarından da önemli bir konumda yer aldı Türkiye. Belki ilerde öğreneceğiz, açıklanmamış bazı arabuluculuk faaliyetleri de yapılmış olabilir. Türkiye bir barış planı ile arabulucu konumuyla devreye girebilir. Rusya ve Ukrayna iki taraf da Türkiye’ye çok güveniyor. Çözüm nasıl olur? O ayrı bir şey. Rusya’nın toprak kazanma derdinde olduğu düşüncesinde değilim.

Türkiye’nin iki katından daha az bir nüfusa sahip bir ülke Türkiye’nin 20 katı bir toprağa sahip ve topraklarının her yerinden yer altı kaynakları fışkırıyor. Bu mesele tamamen güvenlik meselesi ile ilgiliydi. Ukrayna’nın tarafsız bir ülke olarak anayasal güvencelere bağlanması ile alakalıydı. NATO’nun, Ukrayna’dan üye olsa da olmasa da çekilmesi, Ukrayna ordusunun Amerika, İngiltere tarafından Rusya’ya karşı eğitilmesi sürecinin sonlanması gibi birçok amaçları olduğunu düşünüyorum. Bu amaçları elde edebilirse eğer Ukrayna bir referandumla tarafsız bir ülke haline getirilir ve Ukrayna federal bir devlet yapısına dönerse yani kendini Rus olarak hissedenler ve Rus kültürüne daha yakın hissedenlerin tam olarak federal bir yapının içine haklarını elde ettikleri yeni bir Ukrayna ortaya çıkarsa o zaman Rusya, Kırım hariç diğer bölgelerinde yeni Ukrayna’ya iki kurucu millet ve iki kurucu devlet esasında katılmasına da izin verebilir. Çözüm tam olarak nasıl olur bilmiyorum ama esas mesele Türkiye bu sürecin bir barış anlaşması ile noktalanması halinde bu işten çok fazla kazanç sağlar. Rusya ile ilişkiler katlanacaktır. Türkiye’nin enerji merkezine dönüştürülmesi bununla ilgili.

Elif Ekin Doğan

Rusya-Ukrayna Savaşından sonraki gelişmelerden bir tanesi olarak Türkiye’nin enerji merkezi haline gelmesi konuşuluyor. Bu durum tahıl üretimi için de geçerli olabilir mi? Türkiye bu noktada bir tahıl merkezi haline gelebilir mi?

Prof. Dr. Hasan Ünal

Tahıl merkezi haline gelebilir mi? Üretim bazında değil ama bunun satışı, işlenmesi, ihracatı bu anlamda Türkiye tahıl merkezi olacaktır. Ukrayna’nın yeniden yapılandırılması konusunda da önemli yer alır. Enerji alt yapısı yollar köprüler vb. bunların hepsi yeniden yapılacak bizim şirketleri taşeron olarak bunları yapabilir doğrudan ihale de alabileceklerdir. Bununla da sınırla kalmayacaktır. Gıda sanayinin yeniden oluşturulması ticari ilişiklerin yeniden yapılandırılması hepsinde Türkiye çok aktif rol üstelenecektir. Bu enerji merkezi olması tahıl ilişkilerini gözden geçirilmesi Türkiye’nin bölgesel bir tahıl borsasına doğru gidişi daha da önemlisi diğer sektörlerde de yansıyacaktır. Türkiye bir nükleer reaktörden bahsediyor. Bu da Ruslarla birlikte yapılacak. Benim tahminin Türkiye ve Rusya savunma sanayi iş birliklerini de artıracaktır. Bu Türkiye’nin batıya sırtını dönmesi ile olmayacak aynı anda ikisi tarafla da ilişkilerini kurabileceğin göstererek ortaya kocayacak diye düşünüyorum. Şimdilik bunların hepsi varsayım şu ana kadar bu konuda yaptığımız tahminler de gerçek olmuştur.

Kıymetli vaktinizi ayırdığınız için çok teşekkür ederiz.

Rica ederim. Bu barış anlaşması meselesinde Independent Türkçe’de Türkiye’den Ukrayna’ya Barış Planı diye bir yazım da var buna da bakmanızı tavsiye ederim. Batılı dergilerde de benzer yazıları var barış planı ile ilgili olarak.