Kaynak: AA, 21 Haziran 2023

''Kazakistan’ın başkenti Astana'da 20’ncisi düzenlenen "Suriye konulu Astana Görüşmeleri"nin ardından ortak sonuç bildirisi açıklandı. Ortak bildiriye göre Astana garantörleri Türkiye, Rusya ve İran, bir kez daha Suriye’nin egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne bağlılıklarını teyit etti.

Bildiride, 6 Şubat 2023 tarihinde Suriye’de meydana gelen yıkıcı depremin sonuçlarıyla daha da ağırlaşan insani durumdan duyulan ciddi endişe dile getirildi. Astana toplantısında, Suriye-Türkiye ilişkilerinin normalleşmesi için yapılan istişarelerde yol haritası hazırlanmasına ilişkin ilerleme tartışıldı. Ayrıca Türkiye, Rusya, İran ve Suriye dışişleri bakan yardımcıları düzeyindeki 4’lü toplantının yapıcı ruhuna dikkat çekildi. ''

TÜRKSAM Haber Analiz

Kazakistan, Suriye’deki iç savaşın patlak vermesinden bu yana, yaşanan bu krizin çözümüne katkıda bulunmayı amaçlamakla birlikte, bir dizi barış görüşmesi niteliği taşıyan Astana görüşmelerine ev sahipliği yapmaktadır.

Arka Plan ve Genel Hedefler

Astana Zirveleri, Suriye krizinin çözümüne yönelik çabaların bir parçası olarak Türkiye, Rusya ve İran garantörlüğünde 2017 yılında başlatılmıştır. Astana görüşmelerinin hedefleri genel itibariyle, Suriye'de ateşkesin sağlanması, siyasi geçiş sürecinin desteklenmesi ve siyasi çözüm bulunup istikrarın sağlanması yönündedir. Astana görüşmeleri, Suriye iç savaşının çözüme kavuşması için uluslararası toplumun ilgisini çeken bir platform haline gelmektedir. Bu görüşmeler, Birleşmiş Milletler tarafından yardım sağlamakta ve Cenevre'deki Suriye barış görüşmeleriyle de eşit bir şekilde yürütülmektedir.

Astana Zirvesi’nde ele alınan genel konular; komşu ülkeler sınırında ve bölgede, terör örgütlerinin yaşattığı güvensizliğin çözümü, Suriye halkına insanı yardım sağlama, artan mülteci sayısının demografik yapıda bozulmalara sebebiyet vermesi ile birlikte muhtelif bölgesel açmazlardır. Öncelikli temel hedefler, Suriye’nin toprak bütünlüğü, komşu ülkelerin sınır güvenliği ve bölgede ekonomik, siyasi ve kültürel istikrarın tesis edilmesi, Suriye’den göç edenlerin geri dönüşü ile birlikte bölgesel barışın sağlanması doğrultusundadır.

20’nci Astana Zirvesi

Suriye konulu 20’inci Astana Zirvesi, 20-21 Haziran 2023 tarih aralığında Kazakistan’ın başkenti Astana’da Türkiye, Rusya, İran ve Suriye dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde gerçekleştirildi. Görüşmeler dört ülkenin savunma, istihbarat ve dışişleri bakanlıkları arasında koordineli olarak yürütüldü. Zirve’nin muhtevasını Suriye-Türkiye ilişkilerinin normalleşmesi ve Suriye iç savaşının doğurmuş olduğu sosyo-ekonomik birçok sorun oluşturdu. Görüşmelerde 6 Şubat depreminde yaşanan insani dramlara ilişkin üzüntü ve edişeler ifade edilerek dayanışma ve yardımlaşmanın önemine vurgu yapıldı.

Zirve’de Türkiye için muhtelif güvenlik ve demografik kaygıları oluşturan mülteci sorunun ele alınması önem taşımaktadır. Türkiye ve Suriye ilişkilerinin normalleşerek mültecilerin konumlarına ilişkin ortak noktada hareket edebilmesi, sürecin hızlı ve güvenilir bir şekilde organize edilmesinde ve bölgedeki koşulların terörden arındırılarak yaşanılabilir hale getirilmesinde önemli yol kaydedilmesini sağlayacaktır.

Zirve’nin sonuç bildirgesinde alınan kararlara bakıldığında mutabık kalınan konular bölgesel sorunların çözümüne ilişkin bir yol haritası niteliği taşımaktadır. Mutabık kalınan kararlara bakıldığında: ‘Suriyeli mültecilerin güvenli, gönüllü ve onurlu geri dönüşleri için uygun koşulların yaratılması, siyasi sürecin canlandırılması ve insani yardım akışının engellenmemesi için iyi niyet ve iyi komşuluk ilişkileri temelinde ilerletilmesinin önemli olduğu’ konusunda mutabık kalınmıştır. Mültecilerin geri dönüşüne ilişkin mutabık kalınan bu konu oldukça önemlidir. Komşuluk ilişkileri çerçevesinde siyasi eylem planını ifade etmektedir. Gelecekte Türkiye ve Suriye arasında kontrollü ve güvenilir koşullarda Suriyeli mültecilerin geri dönüş programına ilişkin ortak bir çalışma yapabileceği yönünde beklentiler doğurmaktadır.

Bir diğer önemli konu terör ve terörün her biçimi ve tezahürüyle mücadele etmek olmuş bu konuda da mutabık kalınmıştır. Suriye’nin kuzeydoğusundaki PKK/YPG gayrimeşru girişimleri reddedildi ve terör faaliyetleri kınanmıştır. Bölgedeki güvenlik ve istikrarın ancak ülkelerin egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün korunması ile sağlanabileceği konusunda mutabık kalınmıştır. 

Astana Zirvesi’nin sonuç bildirgesinde bir başka önemli detay zirvenin organizasyonuna ilişkin olmuştur. Kazakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Kanat Tumış tarafından ‘garantör ülkeler Türkiye, Rusya ve İran’a Suriye konulu 20’nci Astana görüşmelerinin Astana sürecindeki son tur olarak resmen ilan edilmesini teklif edilmesi’ olmuştur. Tumış açıklamasında, 2017’de başlayan Astana görüşmelerinin 20 turundan 18’inin Kazakistan’ın başkentinde yapıldığını belirterek, "Kazakistan’daki görüşmeler Suriye’de gerginliği azaltma bölgelerinin kurulması, çatışan taraflar arasında kanın durdurulması ve bu sayede çok sayıda can kayıplarının önlenmesini sağlamıştır. Böylece ilk baştaki temel amaçlarına ulaşmıştır." şeklinde açıklamada bulunmuştur.[1] Bu teklif sebebiyle sonuç bildirgesinde Astana formatının devam edeceği, ancak bir sonraki zirvenin Rusya’da yapılacağına ilişkin karar açıklanmıştır.

Kazakistan kaynaklarına göre, Astana Zirvesi olumlu sonuçlar verdiği belirtilmiştir. Kazakistan Dışişleri Bakanlığı Başkan Yardımcısı Kanat Tumış'a göre, Astana'da yapılan bu görüşme Kazakistan'ın son 6 yıldaki müzakere potansiyelini gösterdiğini ifade etmiştir. Bunun kanıtı olarak da Arap devletlerinin Suriye ile ilişkilerinin yeniden kurmaya hazır olması, olduğunu ifade etmiştir. [2] Kazakistan açısından bakıldığında, Suriye’de barış ve istikrar sağlandığı takdirde, bu süreçte Kazakistan'ın Suriye’ye vermiş olduğu destek ve Suriye konulu zirvelere ev sahipliği yapması, Kazakistan’ı Arap dünyası ile ilişkilerinde bir adım daha ileriye taşıyacağı düşünülmektedir.

Özetle 20’nci Astana Zirvesi’nde öne çıkan konu Suriye’de toprak bütünlüğünün sağlanması oldu. Eğer Suriye toprakları terörden arındırılırsa Suriyeli mültecilerin geri dönüşü çok daha kolay ve planlı organize edilebilecektir. Bunun için de Türkiye ve Suriye’nin ortak zeminde buluşması ve iş birliği yapması oldukça önemlidir. Suriye’nin göçü durdurması ve geri dönüşleri sağlaması yönünde politika veya stratejilerin izlenmesi için gereken desteğin verilmesi yönünde çalışmalara devam edilecektir

[1] ‘Rusya: Astana Formatı Çalışmaya Devam Edecek Sadece Görüşmeler İçin Yeni Yer Aranacak’, Anadolu Haber Ajansı, Rusya: Astana formatı çalışmaya devam edecek sadece görüşmeler için yeni yer aranacak (aa.com.tr) , 22.06.2023

[2]‘Астанада Сирия бойынша келіссөздердің қорытынды раунды өтті’ , Sputnik Kazakistan, Астанада Сирия бойынша келіссөздердің қорытынды раунды өтті - 21.06.2023, Sputnik Қазақстан , 22.06.2023