Moldova Sovyetler Birliğinin bir Cumhuriyeti iken 27 Mayıs 1991 tarihinden bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu bağımsızlıktan sonra uzun süre çözemeyeceği çeşitli problemleri olacaktır. Bağımsızlıktan sonra ilk attığı adım batıya yönelmek ve Avrupa Birliği (AB) ile ilişkilerini kuvvetlendirmektir. Hem ekonomik hem de siyasi olarak batı yanlısı bir tavır takınmıştır. Ancak hala yeraltı kaynaklarının kullanımı konusunda Rusya Federasyonu’na bağlıdır. Bu da Moldova’nın ekonomik olarak Rusya’dan etkilenmesine sebep olmaktadır. Ülkenin Karadeniz havzasında yer alması Rusya açısından da ülkeyi önemli hale getirmektedir. Ülke, aynı zamanda Doğu Avrupa ve Balkan coğrafyası ile de komşudur. Ülkede yaşayan Gagavuz Türklerinin olması sebebiyle ilk başta Türkiye ile çekingen ilişkiler kurulsa da zamanla bu çekingenlik aşılmıştır. Ekonomik olarak ülke gıda ve savunma sanayisi noktasında adımlar atmakta ve gelişmektedir.

Moldova yukarıda da bahsedildiği üzere yıllarca Sovyet yönetimi altında kalmıştır. Bu dönemde herhangi bir atılım göstermesi çok mümkün değildir. Ekonomik, kültürel ve sosyal temelde bir gelişme gösterememiştir. 27 Mayıs 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanmasıyla beraber kendi ayakları üzerinde durmaya başlayacaktır. Aşağıda ülkenin genel hatları ile istatistikleri verilmiştir.

Resmi adı Moldova Cumhuriyetidir. Yönetim sistemi parlamenter sistemdir. 27 Ağustos 1991’de bağımsız olmuştur. Başkenti Kişinev olmak üzere başlıca şehirleri Tiraspol, Balti, Comrat, Ribnita, Dubasarrı, Bender, Cahul ve Komrat’tır. 32 bölge ve 5 şehir idaresi 1 özerk cumhuriyeti bulunmaktadır. Nüfusu 3. 6 milyondur. Yüzölçümü ise 33.843 km2’dir.

Etnik olarak farklı kimlikleri barındıran ülkenin; %78,2 Moldovalı, %8,4 Ukraynalı, %5,8 Rus, %4,4 Gagavuz Türkleri, %1,9 Bulgar, %0,4 Yahudi ve %3,6 diğer milletler Din çeşitliliği ise Ortodoks Hristiyanlık %98, Yahudilik %1,5 ve diğer %0,5 dinlerden oluşur. Ülkenin sınır komşuları Ukrayna ve Romanya’dır. Para birimi Ley’dir. Yer altı kaynakları fosfor, linyit kalay gibi çeşitli ve az miktarda minarelerden ibarettir. Üye olduğu kuruluşlar; BM, Avrupa Konseyi, AGİT, BDT, DTÖ, KEİ, GUAM’dır. (Bulut)

Bu coğrafyada M.Ö. 7. Yüzyıldan beri İskitlerin, Trakların, Galatların ve Dakların varlıkları bilinmektedir. Yıllarca oldukça fazla topluluk buralarda yaşamışlar ve güç mücadelesinde bulunmuşlardır. 1349 yılında Ulhalar olarak bilinen topluluk burada Macar yönetimine isyan etmiştir. Nihayetinde o yıllardan sonra bu günkü Moldova oluşmaya başlamıştır. 1359 yılında Moldova prensliği oluşturulmuştur. (Bulut) 16 yüzyılda 300 yıllık bir Osmanlı himayesine girecek ve Bogdan eyaleti olarak siyasi varlığını devam ettirecektir. Bu dönemde yetişen önemli müzik adamı Dimitri Kantemir müziğimize önemli katkılarda bulunacaktır. Moldova’nın da bir şehrine ismini verecektir. 18. Yüzyıl Osmanlı için hiç verimli bir yüz yıl olmayacaktır. Bu dönemde Kafkaslar, Balkanlar ve Kırım’da olduğu gibi Çarlık Rusya güçlenecek ve buralar hâkim olmak isteyecektir. Osmanlı gerileme dönemi nedeniyle bu toprakları kaybedecektir. Moldova toprakları Osmanlı’dan çıkıp Çarlık yönetiminin sınırlarına dahil olacaktır. Ruslar, bölgeye hâkim olması ile her yerde yaptıkları gibi burada da asimile politikalarına başlayacaklardır. Tıpkı Azerbaycan Karabağ meselesi gibi burada da yıllarca çözülemeyecek sınır problemlerine yol açılacaktır.

Bu dönemde Avusturya da hala güçlüdür ve Ruslar ile savaşacak durumdadır. Moldova’ya Avusturya’nın da istemesi ile iki imparatorluk arasında savaş çıkmıştır. Bu savaş sonucunda Moldova toprakları üçe bölünmüştür. Bölünen toprakların bir kısmı Romanya içinde kalacak bir kısmı Osmanlı’da kalacak bir kısmı da şimdiki Moldova topraklarını oluşturacaktır. 1. Dünya Savaşına gelindiğinde Besserabya’nın Romanya sınırlarına girdiği görülmektedir. 1940’ta Ruslar burayı ele geçirir. Burada mücadele devam edecek Besserabya’yı Romanya tekrar ele geçirecektir ve 1941-1944 yılları arası kendi yönetimi altına alacaktır. Etnik olarak oldukça çeşitli bir bölgedir. Daha çok Romence konuşulmaktadır. Yıllarca sürekli yönetim değiştirmiş bahtsız bir bölgedir. 1989 yılında Latin alfabesine geçişi yapılmıştır. Aynı zamanda Moldova bu sayede Rus etkisinden de biraz daha uzaklaşmış ve Romanya ile aynı alfabeyi kullanır duruma gelmiştir. Moldova’da aynı zamanda Ruslar da yaşamaktadır. Ülkenin en önemli sorunlarından biri etnik olarak çok karışık olmasıdır.

II. Dünya Savaşı sonrası Ruslar bu toprakları tekrar geri alacaktır. Günümüz Moldova’sı, Ukrayna ve Romanya ile sınır komşusudur. Tuna Nehri aracılığı ile Karadeniz’e açılmaktadır. Romanya ve Ukrayna arasında sıkışmış olan ülke etnik olarak problemler yaşamıştır. Moldova’da durum Sovyetler Birliğinin dağılma sürecinde iyice karışacak ve burada yaşayan Ukrayinlerin desteği ile Ruslar kendilerinden kopacak olan Moldova’ya Transdinyestir bölgesinde küçük bir devletçik kurdurtacaktır. (Öncü, 2014) Bağımsızlık sonrası sorunlarından biri de Gagavuzya bölgesindeki sorundur. Burada Hıristiyan Türkler yaşamaktadırlar ve özerklik istemektedirler.

Sovyet sonrası bağımsızlığını ilan eden ülkelerde iki farklı tarafın mücadelesinin devam ettiği görülmektedir. Ukrayna’da 2012 yılında ortaya çıkan gösteriler ve nihayetinde bir devrim gerçekleşmiştir. Buna benzer mücadelelerin Batılı devletler ile Rusya arasında geçtiği görülmektedir. Bu bağlamda düşünüldüğünde Moldova’da da sorunların devam ettiği aşikardır. Renkli devrimler olarak bilinen bu devrimler her ne kadar her yerde başarılı olmasa da dönem iktidarlarını korkutacaktır. Bu sebeple iktidarlar Rusya’dan uzaklaşmaya çalışırken işgal korkusu yaşayacaklardır. Ancak Moldova halkında Ukrayna’da olduğu gibi bir AB sempatisi görülmemektedir. Bu sebeple Ukrayna’daki kadar hızlı bir başarı elde etmek zor görünmektedir. Özellikle Gagavuzya ve Transdinyestir bölgesinde Ruslara karşı bir sempati olduğu bilinmektedir. Bu bilgiler ışığında aslında Moldova’da hala iç sorunlar olduğu görülmekte ve benzer durumlar Trakliya’da da gözlemlenmektedir. 1992 yılında Transdinyesir ile Moldova arasında problemler yaşanmış ve zaman zaman sıcak çatışmalara neden olmuş insanlar hayatlarını kaybetmişlerdir. Rusya tarafından arabuluculuk yapılarak sorun çözülmeye çalışılmıştır ancak sıcak çatışma çözülse de taraflar hala anlaşabilmiş değillerdir. Aynı zamanda AGİT arabuluculuk ve anlaşma için çalışmalarda bulunmuş ancak gerek Karabağ’da gerek Kırım’da olduğu gibi Moldova’da da AGİT başarılı olamamıştır. 2006’ya gelindiğinde Trandinyesrtir’in görüşmelerden çekilince ve bu sebeple görüşmelerin askıya alındığını görmekteyiz. (Gökdağ, 2014) Ülkenin bir diğer sorunu da insan kaçakçılığın önüne geçemiyor oluşudur. Coğrafi olarak kaçak göçlerin güzergahı olarak bilinmektedir. Tüm sorunlarının yanında 2013 yılına kadar fena sayılmayacak bir ekonomik büyüme gözükmektedir.

Türkiye-Moldova İlişkileri

Türkiye, Moldova bağımsızlığını ilan ettikten sonra bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmuştur. İki ülkenin karşılıklı büyükelçileri bulunmaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde Türkiye bu yeni devletler ile iyi ilişkiler kurmaya çalıştığı okunabilir. Ancak bölgedeki Türk varlığı nedeniyle Moldova tarafından Türkiye’nin iç işlerine karışması korkusu ortaya çıkmıştır. Ancak bir iç işlerine karışma gerçekleşmeyince Moldova’da Türkiye ile siyasi ve ticari işbirliği artmıştır.

Moldova ile siyasi ilişkilerimiz ikili ve çok taraflı platformlarda olumlu bir seyir izlemektedir. 17-18 Ekim 2018 tarihlerinde, Sayın Cumhurbaşkanımız Moldova’ya, Gagauz Yeri ayağı da bulunan bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Sözkonusu ziyaret 19 yıl aradan sonra Türkiye’den Moldova’ya cumhurbaşkanı düzeyinde gerçekleştirilen ilk resmi ziyaret olmuştur. Bu ziyaret sırasında imzalanan bildiriyle, iki ülke arasında Yüksek Düzeyli Stratejik İş birliği mekanizması tesis edilmiş, ilişkilerin düzeyi stratejik ortaklık seviyesine çıkarılmıştır.

Moldova Cumhurbaşkanı İgor Dodon, Türkiye-Moldova I. Yüksek Düzeyli Stratejik İş birliği Konseyi Toplantısı vesilesiyle 30 Aralık 2019 tarihinde ülkemizi ziyaret etmiştir.

Türkiye’nin Moldova’daki yatırımları 300 milyon doları ulaşmıştır. Türk müteahhit şirketleri Moldova’da değeri 518 milyon dolara ulaşan 38 proje yürütmüş vee yürütmektedir.

Türkiye ile Moldova arasında 11 Eylül 2014’de Serbest Ticaret Anlaşması, 5 Mayıs 2017’de “Sosyal Güvenlik Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşmalar ile görülüyor ki; sınırı olmayan iki ülkenin bölgede hem ticari hem de güvenlik temelinde ittifak halinde olması önemlidir.

2021 yılında Moldova dışişleri bakanının yaptığı açıklama ülkenin Türkiye ile ilişkilerinde kesinti istemediğinin göstergesi olmuştur. Bakan Aureliu Ciocoi;

Türkiye'nin Moldova için güvenilir bir ortak olduğunu belirterek, ülkesinde yaklaşan parlamento seçimlerinden sonra da durumun değişmeyeceğini;

"Başbakan ya da cumhurbaşkanı kim olursa olsun Moldova Cumhuriyeti'nin stratejik ulusal çıkarı, Türkiye ile ikili ilişkileri derinleştirmektir."

şeklinde ifade etmiştir.

7 Aralık tarihinde Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Başbakan Yardımcısı, Dışişleri ve Avrupa ile Entegrasyon Bakanı, dostum Nicu Popescu ile görüşmüş ve Moldova’yı stratejik ortak olarak tanımlamıştır. Görüşmede hem Ukrayna Savaşı hem de uluslararası meseleleri ikili ilişkiler hakkında fikir alışverişi yaptıklarını dile getirmiştir. Aynı zamanda Türk şirketi Karpowership, Ukrayna'ya Moldova ve Romanya üzerinden elektrik tedariki planlaması da dikkat çekici bir gelişmedir.

Hem Avrupa Birliğine sınır olması hem Bağımsız Devletler Topluluğu ile sınır olması aynı zamanda Gagavuz Türklerinin de burada yaşıyor olması Moldova’yı Türkiye için önemli bir ülke haline getirmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı açıklamasına göre Gagauz Yeri’nin başkenti Komrat’ta muvazzaf Başkonsolosluk açmak üzere çalışmaları bulunmaktadır.

Yaşanan savaştan olumsuz etkilenen ülkenin ilerleyen yıllarda Türkiye için ticari olarak anlamlı bir partner olmaya devam edeceği görülmektedir.

Haritada gösterilen yerlerde Moldova ve Turkey

Sonuç ve Değerlendirme

Moldova Cumhuriyeti bulunduğu konum itibari ile zor dönemle yaşayan bir ülke olarak değerlendirilebilir. Nihayetinde ülkenin Ukrayna ve Romanya arasında sıkışmış olması ve Rusya tarafından baskılanmış olması gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. Devam eden Ukrayna Rusya savaşı da ülkeyi olumsuz etkilemiştir. Saldırılardan sonra yaşanan elektrik kesintisi ve iki sınır komşusundan birinin savaşta olması Moldova ekonomisini de zorda bırakmıştır.

Bağımsızlıktan sonra Gagauzya ve Trendinyestir bölgelerinde sorunlar yaşamıştır. Ülkenin tam egemenlik sorununu çözmesi gereksek de güç mücadeleleri buna izin vermemektedir. Ekonomisi 2013’lü yıllara kadar olumlu gelişmeler ile değerlendirilmekte olsa da savaş sebebiyle bugün zorluklarla baş etmeye çalışmaktadır. Türkiye ile ilişkilerine bakıldığında ise Gagavuz Türkleri konusunda çeşitli çalışmalar yapılsa da istenilen hakların henüz alınamadığı Türkçe eğitim noktasında istenilen verilmediği görülmektedir. Moldova tam olarak hangi siyaseti izlemek istediğine karar vermeli ve gerek dış politikasında gerek iç politikasında istikrarlı bir politika izlemelidir. Sınır sorunlarını çözmesi biraz zor görünse de buna yönelik atılacak her adım oldukça önemlidir.