BRICS, dünya ekonomisinin artan etkilerini yumuşatmak için 2006 yılında Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin ortak iş birliği ile kurulmuştur. Bu iş birliğine 2010 yılında Güney Afrika da dahil olmuştur. 2014 yılında ekonomik iş birliği ve kalkınmaya yönelik bir adım olarak; Yeni Kalkınma Bankası'nı (New Development Bank/NDB) kurulmuştur. Bu adım ile üye ülkelerin daha bağımsız bir ekonomiye sahip olması amaçlanmıştır. Bununla birlikte; “NDB, 2022 yılı sonuna kadar bu tür projeler için yaklaşık 32 milyar dolar finansman sağlamıştır.”[1]

Genel olarak BRICS’in temel amacı, Kuzey Amerika ve Batı Avrupa'nın daha zengin ülkelerinin siyasi ve ekonomik gücüne meydan okumak, gelişmekte olan ülkelerin uluslararası arenada daha fazla söz sahibi olmasını sağlamaktır. 2023 yılında BRICS’e ev sahipliğini yapan Güney Afrika’da iş birliğinin içine Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin ülkelerinin de 2024’te katılması kararlaştırıldı. Fakat Ocak 2024’te Sudi Arabistan yetkilisi üye olarak katılmadıklarını açıklarken, Güney Afrika hükümeti ise daha sonra bu üyeliği teyit etmiştir. Arjantin de davet almış olmasına rağmen, Devlet Başkanı Javier Milei'nin göreve gelmesinden kısa süre sonra Aralık 2023'te üyelikten çekilmiştir. BRICS’in içinde Çin ve Rusya gibi güçler de yer almaktadır ve bu yönüyle “dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 45'ini ve dünya gayri safi yurt içi hasılasının (GSYİH) büyük bir bölümünü temsil ediyor. BRICS ülkelerinin toplam ekonomisi 28,5 trilyon dolara ulaşmakta ve bu rakam, dünya ekonomisinin yaklaşık yüzde 28'ine denk gelmektedir.”[2]

Trinity College Dublin'den Prof. Padraig Carmody'ye göre Çin, bu iş birliği ile küresel gücünü ve etkisini, özellikle Afrika'da artırmayı ve küresel güneyin öncü sesi olmayı hedeflemektedir. Rusya ise Batı'ya karşı verdiği mücadelenin bir parçası olarak görmekte ve Ukrayna'nın işgali sonrasında uygulanan yaptırımların üstesinden gelmek için bu iş birliğini kullanmayı amaçlamaktadır.

Üye ülkelerin ortak amaçları ise; bölgesel sorunların çözümü olarak İran’ın nükleer programı ve Libya, Suriye, Afganistan gibi çatışma bölgelerindeki sorunların çözümü için ortak çaba sarf etmek, Üye ülkeler arasındaki bankacılık işbirliğini güçlendirmek ve finansal entegrasyonu artırmak amacıyla BRICS Bankalar arası işbirliği mekanizmasının oluşturulması olarak nitelendirilebilir. “2024 BRICS zirvesine Rusya, Ekim ayında Kazan şehrinde ev sahipliği yapacak. Devlet Başkanı Vladimir Putin, bu zirvede BRICS'in uluslararası finans sistemindeki rolünü artırmayı, BRICS para birimlerinin kullanımını genişletmeyi ve bankalar arasında işbirliğini geliştirmeyi hedeflediğini belirtti. Ayrıca, vergi ve gümrük makamları arasındaki iş birliğinin teşvik edilmesi de Putin'in öncelikleri arasında yer alıyor.”[3] Ayrıca, BRICS ülkeleri dünya ham petrolünün %45'ini üretmektedir. Bu durum, BRICS’in küresel enerji piyasasında önemli bir oyuncu olduğunu göstermektedir.

BRICS’i Türkiye açısından değerlendirdiğimizde Avrupa Birliğine kıyasla daha esnek kuralcı yapısı olmaması tercih sebebidir. Fakat Türkiye’nin NATO üyeliği bakımından değerlendirdiğimizde bir gerilim kaynağı olabilir. “Türkiye'nin BRICS grubuna olası üyeliği, Türkiye'nin uluslararası arenada yeni bir konum arayışının ve ekonomik pragmatizminin bir göstergesi olarak değerlendiriliyor. Bu üyelik, Türkiye'nin ekonomisini çeşitlendirmesine, dış şoklara karşı daha az savunmasız hale gelmesine ve jeopolitik nüfuzunu genişletmesine olanak tanıyabilir.”[4] Türkiye’nin BRICS üyeliği, AB ile ilişkilerini ve küresel olarak ekonomideki rolünü değiştirebilir.

Berthold Kuhn’a göre Türkiye'nin BRICS'e katılmasının çok kutuplu bir dünya düzenine doğru atılmış bir adım olarak açıklanabilir ve AB ile ticari ilişkilerini etkileyebileceği gibi, BRICS ülkeleri ile yapılan ihracat ve ithalat hacmi büyük oranda artabilir. Bu durum, finans piyasalarında değişiklikleri beraberinde getirebilir. Son günlerde Türkiye’nin BRICS’e katılması söylentileri gündemde yankı uyandırmıştır. Buna istinaden dış politika açısından baktığımızda; “Türkiye, BRICS'e üyelik yoluyla küresel kurumlarda nüfuz kazanmayı hedefleyebilir. Bu bağlamda, Türkiye'nin BRICS toplantılarında gözlemci statüsü arayarak, grup içindeki önemli tartışmalara katılması ve ikili anlaşmalar yaparak ekonomik ve siyasi işbirliğini derinleştirmesi beklenebilir.”[5]

Ekonomik olarak yeni pazar arayışı ve fayda sağlayacak yatırımlar Türkiye açısından önemli bir adım olsa da bu yeni ortaklıklar ABD, AB ve NATO ile var olan ilişkileri karmaşıklaştıracaktır. Ancak uzun yıllar boyunca AB üyeliği için bekleyen Türkiye’nin BRİCS’e yönelmesi bağımsız olarak kendi çıkarlarını gözeten bir dış politika izlediğinin bir göstergesidir. “Cumhurbaşkanı Erdoğan, temmuz ayında yaptığı açıklamada, "BRICS'i başka hiçbir yapıya alternatif olarak görmüyoruz " [6]dedi. Buna istinaden; “Erdoğan, cumartesi günü yaptığı açıklamada, "Türkiye, Doğu ve Batı ile ilişkilerini eş zamanlı olarak geliştirirse güçlü, müreffeh ve saygın bir ülke haline gelebilir."[7] diyerek çok taraflı dış politikanın Türkiye için önemli olduğunu vurguladı.

Değerlendirme

İleriye dönük olarak baktığımızda Türkiye'nin BRICS'e katılımı, Ekim ayında Rusya'nın Kazan kentinde düzenlenecek olan BRICS zirvesinde tartışılacaktır. Kremlin, Türkiye'nin çıkarlarını desteklemekte, ancak Türkiye'nin bloğa katılıp katılmayacağı konusu hala belirsizdir bu durum neticelendirilirken özellikle NATO ile ilişkilerin sekteye uğramaması açısından dikkatli hareket edilmesi gerekmektedir. Türkiye için bir alternatif olarak sunulan BRICS değerlendirme sürecinde Türkiye’nin BRICS'teki konumunu dolayısı ile Karadeniz bölgesindekine benzer güvenlik konularında NATO'ya yardım etmek için kullanabilecek stratejik bir köprü olarak kendini konumlandırabilir. bu jeopolitik stratejinin nasıl bir yol izleyeceği ise tam olarak merak konusudur ancak günümüz uluslararası ilişkileri açısından yeni bir denge politikası izlenebilir.[8]

[1] BBC, Brics: What is the group and which countries have joined?, https://www.bbc.com/news/world-66525474, Erişim Tarihi: 01.09.2024.

[2] Medyascope, Türkiye’nin katılmak için başvuru yaptığı BRICS hakkında ne biliyoruz?,  https://medyascope.tv/2024/09/02/turkiyenin-katilmak-icin-basvuru-yaptigi-brics-hakkinda-ne-biliyoruz/, Erişim Tarihi: 01.09.2024.

[3] BBC, Brics: What is the group and which countries have joined?, https://www.bbc.com/news/world-66525474, Erişim Tarihi: 01.09.2024.

[4] Focus Online, Abkehr vom Westen? Türkei strebt nach BRICS-Mitgliedschaft - was hinter dem geopolitischen Schachzug steckt, https://www.focus.de/experts/tuerkei-denkt-an-brics-mitgliedschaft-erdogan-flirtet-mit-putin-xi-und-modi-was-das-fuer-den-westen-bedeutet_id_260008192.html, Erişim Tarihi: 01.09.2024.

[5] Focus Online, Abkehr vom Westen? Türkei strebt nach BRICS-Mitgliedschaft - was hinter dem geopolitischen Schachzug steckt, https://www.focus.de/experts/tuerkei-denkt-an-brics-mitgliedschaft-erdogan-flirtet-mit-putin-xi-und-modi-was-das-fuer-den-westen-bedeutet_id_260008192.html, Erişim Tarihi: 01.09.2024.

[6] F İnternational, Brics: la Turquie a soumis une demande d'adhésion au bloc des pays émergents, https://www.lefigaro.fr/international/brics-la-turquie-a-soumis-une-demande-d-adhesion-au-bloc-des-pays-emergents-20240903, Erişim Tarihi: 01.09.2024.

[7] France 24, Brics : la Turquie a soumis une demande d'adhésion au bloc des pays émergents, https://www.france24.com/fr/asie-pacifique/20240903-brics-la-turquie-a-soumis-une-demande-d-adh%C3%A9sion-au-bloc-des-pays-%C3%A9mergents, Erişim Tarihi: 01.09.2024.

[8] Kettner Edelmetalle, Türkei strebt Mitgliedschaft in BRICS-Staaten an: Ein geopolitisches Manöver?, https://www.kettner-edelmetalle.de/news/turkei-strebt-mitgliedschaft-in-brics-staaten-an-ein-geopolitisches-manover-02-09-2024, Erişim Tarihi: 01.09.2024.