İran’da Mahsa Amini (22) adlı genç kız zorun hicap uygulamasına uymadığı gerekçesi ile ahlak polisleri tarafından göz altına alınmış ve bu nezaret sürecinde hayatını kaybetmiştir. Amini’nin, 16 Eylül 2022 tarihinde vefat etmesi, İran’da geniş bir yankı uyandırmış, zorunlu hicap uygulaması, kadın hakları, yaşam özgürlüğü zemininde protestolar başlayarak ülke çapına yayılmıştır. Bu tarz protestolar, çıkış noktasından evrilerek başka bir merkeze kayma eğilimine sahip olması ve protestoların çıkış gerekçelerinden farklı ideolojiye veya fikre sahip grupların dahil olması gibi birtakım dinamiklere sahiptir. Bu bağlamda farklı etnik kimlikleri içerisinde barındıran İran hükümetinin, bu protestolarla birlikte çeşitli milliyetçi ve ayrılıkçı argümana sahip gruplarla karşı karşıya kalmış olduğu görülmektedir.

16 Eylül’de hayatını kaybeden Mahsa Amini’nin Kürt asıllı olması, İran’ın bugüne dek konsolide ettiği ve bastırdığı etnik kökenli açmazların ortaya çıkmasını tetiklemiştir. Mahsa Amini’nin ölümünün ardından hem İran’daki Kürt eyaletinden hem de Kuzey Irak Bölgesel Kürt Yönetiminden ve Suriye’den muhtelif gruplar Kürt milliyetçiliği temelinde İran karşıtı gösteriler düzenleyerek İran’daki protestolara destek vermiştir.

İran hükümeti, bu protestoları İran’ın ulusal güvenliği için tehdit içeren faaliyetler zemininde değerlendirmiştir. Protestolara yönelik bu yaklaşım, devlet ve hükümet arasındaki iletişim kurmayı güçleştirmektedir. İran hükümeti, protestoculara yönelik iletişim mekanizması kurmak ve eylemcilerin taleplerine cevaben reform kapsamında açılımlar yapmak yerine, ülkenin dört bir yanına yayılan protestoları güvenlik güçleriyle bastırmaya çalışmaktadır. Devlet ve protestocular arasındaki iletişim yoksunluğundan kaynaklı çözümsüzlük sarmalı içerisinde, 60 günü geçen protestolar içerisinde farklı etnik grupların da kendilerini ifade edeceği ve ayrılıkçı faaliyetler yürüteceği zayıf noktalar oluşmuştur. Bu bağlamda Kürt etnikçilerinin örgütlenmesi ve protestoları ayrılıkçı milliyetçi zeminde gerçekleştirmesi İran hükümetine karşı güvenlik tehdidi içeren bir durum oluşturmuştur.

İran hükümeti, ayrılıkçı milliyetçi etnik gruplara ve bunları destekleyen organizasyonlara karşı sert uygulamaları devreye sokmuştur. Bu uygulamalar çerçevesinde İran hükümeti, İran’da kaos çıkarmak amacıyla sınır bölgelerine silah tedariği sağladığı, silahlı gruplar gönderdiği ve İran topraklarına sızarak bazı sınır karakollarına saldırı düzenlediği gerekçesiyle Komele ve İran Kürdistan Demokrat Partisi (İKDP) örgütlerinin Irak’ın kuzeyindeki karargahlarını hedef almıştır. Devrim Muhafızları, 24 ve 28 Eylül 2022 Tarihinde, İran ve Kuzey Irak merkezli konumlanan, tam adıyla İran Kürdistanı Devrimci Emekçiler Topluluğu olan Komele adlı örgüt ve İran Kürdistan Demokratik Partisi’nin Kuzey Irak’taki mevzilerini bombalamıştır.

İran Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Muhammed Bakıri, İran sınırlarının ardında üç bin teröristin varlığına tahammül edemeyeceklerine ilişkin açıklama yapmış, böylece hem İran sınırları içerisinde hem de İran sınırlarının ötesinde faaliyet gösteren terör gruplarını açıkça hedef almıştır. İran Genelkurmay Başkanı Bakıri, ülkenin kuzey batısındaki terör öğütlerine ilişkin, “Bu konu eski bir mesele; Bu terör grupları, İslam devriminin başından itibaren ABD ve bazı diğer düşmanların yardımıyla kuzey Irak’ta yuva yaptı ancak son yıllarda söz konusu terör örgütlerinin üsleri ABD’nin desteği ile ülkemizin ulusal güvenliğini hedef almış bir komplekse dönüşmüş vaziyette” ifadelerini kullanmıştır. Tümgeneral Bakıri açıklamasını şöyle sürdürmüştür: “Karşılaştığımız birkaç örnekte Siyonist İsrail rejimi bu terör gruplarının arasından birkaç kişiyi seçip onlara eğitim verdi. Ardından bu şahıslar ülkemize girip terör eylemleri ve ülkenin güvenliğine karşı sabotaj eylemleri yapıyordu ve bu şahısları kiralık terörist olarak kullanıyorlardı.” Bakıri, Kuzey Irak’taki terör örgütlerinin faaliyetlerine ilişkin yaptığı açıklamada, Iraklıların konu terör örgütlerinin faaliyetlerini durduracakları yönünde vermiş olduğu sözleri tutmadıklarını, bu sebeple örgütlere karşı mücadele kararı aldıklarını, bu kararın Birleşmiş Milletler Antlaşması temel alınarak verildiğini ve meşru müdafaa olduğunu belirtmiştir. Tümgeneral Muhammed Bakıri 16 Ekim 2022 Tarihinde yapmış olduğu bu açıklamada, Kuzey Irak’taki terör örgütlerine karşı operasyonların devam edeceğini duyurmuştur. Bakıri açıklamalarını şu şekilde sürdürdü: “İran’ın sınırlarının ardından üç bin silahlı kişinin bomba üretme merkezinin olması asla bizim için tahammül edebileceğimiz bir durum değil ve onlarla mücadele edeceğiz, dolayısıyla operasyonlar devam edecek. Ne kadar sürerse sürsün biz bu operasyonları ve bu operasyonlardan daha büyüklerini düzenlemeye devam edeceğiz.”[1]

İran’ın Kuzey Irak açmazında gerilim hattını tırmandıran bir başka hadise yaşanmıştır. IRNA Haber Ajansının Şam’da yer alan şubesinden alınan habere göre, Lübnan'a gitmek üzere Irak'tan kara yolu ile Suriye'nin doğusunda giren İran'a ait iki yakıt tankerinin Elbukemal Bölgesinde hava saldırısına uğramıştır. 10 Kasım 2022 Tarihinde yayınlanan habere göre, adını vermek istemeyen bir kaynak bu olaya ilişkin, ''22 tankerden oluşan İran yakıt tankerlerinden ikisi Salı akşamı 23:30'da Suriye-Irak sınırındaki Elbukemal bölgesinde hava saldırısına uğradı, ancak Allah'ın yardımı ile hiç kimse zarar görmedi'' şeklinde bilgi aktarımında bulunmuştur.[2]

Bu provokasyona ve İran’da devam eden protestolarda Kürt milliyetçisi ayrılıkçı grupların devam eden terör faaliyetlerine karşı, Devrim Muhafızları 14 Kasım’da Irak’ta bulunan terör örgütü üslerini hedef alarak ikinci kez geniş çaplı askeri operasyon düzenlediğini duyurmuştur. Söz konusu operasyonda SİHA’lar ve füzeler ile kuzey Irak’ta bulunan terör örgütlerinin üsleri hedef alınmıştır.[3] Buna ek olarak Hamza Seyyidü’ş Şüheda Tugayı Komutanı’nın tarafından verilen bilgide şu ifadeler yer almaktadır: ‘İran’da Mahsa Amini’nin hayatını kaybetmesi bahanesiyle başlayan kargaşalarda İran’ın batısında İnkılap karşıtı, Demokrat ve Komala terör örgütleri üyesi 100’ü aşkın kişi yakalandı.’[4] İran hükümetinin Irak'ın kuzeyindeki İran Kürdistan Demokratik Partisi (İKDP) ve Komele karargahlarına düzenlediği saldırıya ilişkin, yerel kaynakların haberine göre İran Erbil'in Koysancak ilçesindeki İKDP ve Süleymaniye'nin Zırguez Bölgesindeki Komele karargahlarına füze saldırısı gerçekleştirmişti. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada ise İran’ın bölgeye saldırısı 1 kişinin hayatını kaybettiği, 8 kişinin yaralandığı belirtilmiştir. Bu operasyondan önce, İran hükümeti, protestolar devam ederken kaos çıkarmak amacıyla faaliyetlerde bulundukları gerekçesiyle Komele ve İKDP'nin Irak'ın kuzeyindeki merkezlerine 24 ve 28 Eylül'de topçu atışlarıyla saldırmıştı.[5]

14 Kasım’da gerçekleşen operasyona dair Devrim Muhafızları tarafından bildiri yayınlanmıştır. Bu bildiride ülkenin iç güvenliği ve sınır güvenliğinin İran’ın kırmızı çizgilerinden biri olduğunu belirterek, Irak ve Kuzey Irak yetkililerinin bu konudaki yükümlülüklerini yerine getirmeleri gerektiğine dair uyarıda bulunmuştur. Konuya ilişkin bildiride, Kuzey Irak yetkililerinin pasif, umursamaz ve bazı durumları kasıtlı olarak görmezden geldikleri ifade edilerek, Kuzey Irak’ta bölücü ve İnkılap karşıtı terör örgütlerinin faaliyetlerinin devam etmesi sonucu bu kararın alındığı belirtilmiştir. Bildiride eylül ayında gerçekleştirilen operasyona atıfta bulunularak, bahsi geçen teröristlerin, güvensizlik ve huzursuzluk yaratmaya devam ettiği ifadesi yer almıştır.[6] Bildirinin sonunda “Irak ve Kuzey Irak yetkililerinden tekrar iyi komşuluk ve ortak sınırların güvenliğini sağlama adına İran İslam Cumhuriyeti’ne karşı yükümlülüklerini yerine getirmelerini ve teröristlerin bölgedeki varlığından ötürü iki ülke halkına daha fazla zarar görmesi, bölgede huzur ve güvenliğin hedef alınmasını önlemelerini talep ediyoruz” ifadeleri yer almaktadır.[7] İran yetkilileri tarafından yapılan bu açıklamalar etnik ayrılıkçı milliyetçiliğe karşı toprak bütünlüğü çerçevesinde tavizsiz bir politika izlediğinin ve İran’ın operasyonlarının devam edeceğinin göstergesi olmuştur. Bu operasyondan bir hafta sonra 21 Ekim’de üçüncü büyük bir operasyon düzenlenmiş, Devrim Muhafızları Ordusu Kara Kuvvetleri Komutanlığı Halkla İlişkiler Dairesi, IKBY'de konuşlanan İran karşıtı bölücü terör örgütlerine karşı operasyon başlatıldığını duyurmuştur. Operasyonda füze ve İHA'ların kullanıldığı belirtildi.

Devrim Muhafızları Ordusu Kara Kuvvetleri Komutanlığı Halkala İlişkiler Dairesi tarafından yapılan açıklama şu şekildedir:

''Allah'ın adı ile

Irak'ın kuzeyinde konuşlanan İran karşıtı bölücü terör örgütlerinin sığınak, eğitim yerleri ve organize olma yerlerinin imhasının devamında emperyalistlerin işbirlikçilerinin yerleştiği bazı noktalar bu sabah saatlerinden itibaren Devrim Muhafızları Kara Kuvvetleri Komutanlığı Hamza Seyyidüşşüheda Karargâhı tarafından füzeli ve İHA'ların kullanıldığı yeni bir harekatla hedef alındı.

IKBY'nin derinliklerinde Cejnikan, Zerguiz ve Köy Sancak gibi bölgelerin hedef alındığı bu operasyonda hedeflenen noktalar imha edilirken, teröristlere ağır darbeler indirildi.

Devrim Muhafızları Kara Kuvvetleri Komutanlığı Halkla İlişkiler Dairesi''

Değerlendirme ve Politika Önerileri

İran, dört bir yanına yayılan protestolar devam ederken ulusal güvenliğini tehdit eden unsurlara karşı sınır ötesi operasyonlara başladı. 21 Kasım itibariyle başlayan bölgeye yönelik üçüncü operasyonun uzun soluklu olacağı beklenmekle birlikte, İran-Irak savaşı tekrar yaşanır mı sorusunu da akıllara getirmektedir. İran’ın Irak sınırında konumlanan terör kamplarına yönelik terörle mücadele kapsamında düzenlenen operasyonlar farklı zaman dilimlerinde düzenlenmiştir. Bağdat yönetiminden konu terör karargahları ve faaliyetlerinin durdurulmasına ilişkin İran’ın taleplerine cevap vermemesine hakkında açıklama yapan İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Nasır Kenani, ''IKBY'de ve Irak'ta bu terör örgütlerini önlemek için bir irade görülmemektedir. İran, Irak topraklarından kendi güvenliğine tehlike oluşturan unsurları görmek istemiyor. Irak ve IKBY'den uluslararası sorumluluklarını yerine getirmelerini bekliyoruz'' şeklinde ifadede bulunmuştur.[8] Bağdat yönetiminin konuya ilişkin çözüm içeren bir eylem planının olmaması, İran’ın operasyonlarının devam edeceğinin göstergesidir. İran’ın içinden geçmiş olduğu bu kritik süreçte eylemcilerin içerisinde önemli bir potansiyele sahip olan Kürt ayrılıkçı milliyetçi gruplarla mücadelesinde başarılı olması için sınır ötesinde yapmış olduğu operasyonlar kritik önem taşımaktadır. Bu sebeple İran’ın bu operasyonları kararlı bir şekilde devam ettireceği öngörülmektedir.

[1] ‘İran Genelkurmay Başkanı: 3 Bin teröristin İran’ın Sınırlarının Ardındaki Varlığını Tahammül Etmeyiz’, İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, https://tr.irna.ir/news/84913318/%C4%B0ran-Genelkurmay-Ba%C5%9Fkan%C4%B1-3-Bin-ter%C3%B6ristin-%C4%B0ran-%C4%B1n-S%C4%B1n%C4%B1rlar%C4%B1n%C4%B1n, 22.11.2022

[2] ‘İran'ın Lübnan'a giden iki yakıt tankeri hava saldırısına uğradı’, İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, https://tr.irna.ir/news/84938551/%C4%B0ran-%C4%B1n-L%C3%BCbnan-a-giden-iki-yak%C4%B1t-tankeri-hava-sald%C4%B1r%C4%B1s%C4%B1na-u%C4%9Frad%C4%B1, 22.11.2022

[3] ‘Devrim Muhafızları Kuzey Irak’taki Bölücü Terör Örgütlerine Karşı Geniş Çaplı Askeri Operasyon Düzenledi’, İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, https://tr.irna.ir/news/84942839/Devrim-Muhaf%C4%B1zlar%C4%B1-Kuzey-Irak-taki-B%C3%B6l%C3%BCc%C3%BC-Ter%C3%B6r-%C3%96rg%C3%BCtlerine-Kar%C5%9F%C4%B1, 22.11.2022

[4] ‘Devrim Muhafızları Kuzey Irak’taki Bölücü Terör Örgütlerine Karşı Geniş Çaplı Askeri Operasyon Düzenledi’, İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, https://tr.irna.ir/news/84942839/Devrim-Muhaf%C4%B1zlar%C4%B1-Kuzey-Irak-taki-B%C3%B6l%C3%BCc%C3%BC-Ter%C3%B6r-%C3%96rg%C3%BCtlerine-Kar%C5%9F%C4%B1, 22.11.2022

[5] ‘Irak'ın kuzeyindeki İKDP ve Komele karargahlarına füze saldırısı’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irakin-kuzeyindeki-ikdp-ve-komele-karargahlarina-fuze-saldirisi/2737243, 22.11.2022

[6] ‘Devrim Muhafızları: Irak, İran ile Ortak Sınır Güvenliğine Dair Yükümlülüklerini Yerine Getirsin’, İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, https://tr.irna.ir/news/84942945/Devrim-Muhaf%C4%B1zlar%C4%B1-Irak-%C4%B0ran-%C4%B0le-Ortak-S%C4%B1n%C4%B1r-G%C3%BCvenli%C4%9Fine-Dair, 22.11.2022

[7] ‘Devrim Muhafızları: Irak, İran ile Ortak Sınır Güvenliğine Dair Yükümlülüklerini Yerine Getirsin’, İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, https://tr.irna.ir/news/84942945/Devrim-Muhaf%C4%B1zlar%C4%B1-Irak-%C4%B0ran-%C4%B0le-Ortak-S%C4%B1n%C4%B1r-G%C3%BCvenli%C4%9Fine-Dair, 22.11.2022

[8] ‘Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü: UAEK'de İran Karşıtı Karar Siyasi Saiklerle Verilmiştir’, İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, https://tr.irna.ir/news/84949641/D%C4%B1%C5%9Fi%C5%9Fleri-Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-S%C3%B6zc%C3%BCs%C3%BC-UAEK-de-%C4%B0ran-kar%C5%9F%C4%B1t%C4%B1-karar-siyasi, 22.11.2022