Orta Asya ve Avrupa arasında bir geçit bölgesi konumda olan Güney Kafkasya jeopolitik konumu itibariyle oldukça önemlidir. Bölgede Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan gibi ülkelerin enerji kaynaklarının bulunması ve enerji nakil hatlarının geçmesi sebebiyle küresel şirketler ve batılı ülkelerinde odak noktasında yer almaktadır.

Güney Kafkasya bölgesi Türk dünyasının entegrasyonunu sağlanması için önem teşkil etmekle birlikte, Çin’in Kuşak-Yol projesinin güzergahında yer alması, Basra Körfezine kıyısı olan İran’ı Zengezur Koridoru üzerinden Karadeniz’e bağlaması gibi çeşitli jeopolitik işleve sahip olması bölgenin önemini göstermektedir. Bölgede iki kritik hat bulunmaktadır: Bakü-Tiflis-Ankara ile Moskova-Erivan-Tahran. Güney Kafkasya, coğrafi konumu itibariyle ticaret, enerji, güvenlik ve diplomatik açıdan önem taşıması sebebiyle, bölgede yaşanan çatışmalar ve güç dengeleri hem bölgedeki ülkeleri hem de bölgedeki ülkelerle temas ve iş birliği içinde olan devletleri de etkileyebilmektedir.

Güney Kafkasya’da Karabağ Açmazı

II. Karabağ Savaşı’nın üzerinden iki yıl geçmiş olması rağmen, Ermenistan bölgede yapmış olduğu illegal faaliyetlerle Azerbaycan’ın zaferini gölgelemeye çalışmaktır. Ermeni hükümeti, yapmış olduğu yasadışı faaliyetler ve provokasyonlarla 10 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan ile imzaladığı ateşkes bildirisini ihlal etmektedir. Ermenistan’ın bölgeye yönelik bu politikaları, Güney Kafkasya’daki tansiyonu tırmandırırken, güvenlik tehdidi oluşturmaktadır.

Azerbaycan-Ermenistan İlişkileri Normalleşebilir mi?

Ermenistan, Azerbaycan’ın zaferiyle nihayete eren II. Karabağ Savaşı sonucunda imzalanan ateşkes bildirisinden sonra işgal ettiği topraklardan çekilmek zorunda kalmıştır. Ateşkesin ardından barış anlaşmasının imzalanması, iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesi ve bölgede güvenliğin tesis edilmesine ilişkin çeşitli müzakereler yürütüldü. Bu müzakerelere bakıldığında, hem Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel'in arabuluculuğu ile dört kez düzenlenen Brüksel görüşmelerinde hem de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arabuluculuğu ile düzenlenen görüşmelerde güvenlik ve barış zemininde kararlar alındı. Fakat Ermenistan diplomatik müzakereler sonrasında alınan kararları her fırsatta sabote ederek ciddiyetsiz ve çelişkili bir Karabağ politikası sergilemiştir. Son olarak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin öncülüğünde Rusya’nın Soçi kentinde 31 Ekim’de bir araya gelen Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan bölgede güç kullanmaktan kaçınma, toprak bütünlüğünün ve egemenliğinin korunması, sınır dokunulmazlığının tanınmasına yönelik kararlarda anlaşmıştı.[1] Ancak Ermenistan daha önce de olduğu gibi masada normalleşme sürecinin tesis edilmesine ilişkin uyumlu bir politika sergilemiş olsa da sahada saldırgan tutumunu devam ederek, sınır ihlali, ateşli taciz vb. faaliyetlerle ihtilaf çıkarmaya devam etmiştir.

Ermenilerin İllegal Faaliyetleri ve Laçin Koridoru

Ermeniler, bölgede gerçekleştirdiği provokasyonlar ve silahlı eylemlerin yanı sıra 2022 Aralık ayının başından bu yana illegal faaliyetleri ile gündeme gelmiştir. Ermeni nüfusun yaşadığı, geçici olarak Rus güçlerin konuşlandırıldığı Azerbaycan topraklarında madenlerin yasa dışı işletildiği tespit edilince, Azerbaycan hükümeti bölgeye uzmanlar gönderme kararı almıştır. Azerbaycan Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, ilgili uzmanların bölgeye gönderilmesi için Rus güçlerin komutanlığına başvuruda bulunulduğu belirtilmiştir. Azerbaycan Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı tarafından, Ekonomi Bakanlığına bağlı Emlak İşleri Devlet Hizmeti ve "AzerGold" şirketinin uzmanlarının, bölgeye geçmek için Hankendi ile Şuşa arasındaki Rus güçlerinin kontrol noktasına bulunan bölgeye yaklaştıklarını ve konunun Rus güçleri komutanlığı ile müzakere edildiğini ve konuya ilişkin kamuoyunun bilgilendirileceği belirtilmiştir. Ermenistan ise sosyal medya hesapların Laçın koridorunun Azerbaycanlı sivillerce kapatıldığı, Hankendi’ni Ermenistan’a bağlayan yolda uzun araç kuyruğu oluştuğu şeklinde asılsız iddialarda bulunarak yasadışı faaliyetlerinin üzerini örtme amacıyla gündemi meşgul edecek asılsız iddialarda bulunmuştur.[2]

Azerbaycan Ekonomi Bakanlığı ile Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığının yapmış olduğu ortak açıklamada, bölgedeki Rus komutanlığı ile yapılan müzakereler sonucu Azerbaycanlı uzmanların, Ermeni nüfusunun yaşadığı Azerbaycan topraklarında yasadışı maden işletilmesi ve bunun sonucu meydana gelen çevresel sorunların tespitine ilişkin inceleme başlatacaklarını duyurmuştur. Açıklamaya göre bölgedeki özellikle Kızılbulak altın madeni ile Demirli bakır madeninde yapılan yasa dışı faaliyetlerin tespiti ve bu faaliyetlerin oluşturmuş olduğu çevresel risklerin değerlendirilmesi için denetleneceği açıklanmıştır.[3] Bunun yanı sıra 12 Aralık 2022’de Azerbaycanlı çevreci sivil toplum kuruluşlarının üyeleri ile aktivistleri bölgeye giderek protesto başlatmıştır. Şuşa yakınlarında, Hankendi'yi Ermenistan'a bağlayan yolda başlatılan eylemlerde "ekolojik teröre son verilmesi" sloganları atılmıştı.[4] Ermeni nüfusun Ermenistan'a gidiş gelişlerde kullandığı tek güzergâh olan, Laçın koridoru diye bilinen eylemler devam ederken, Ermenistan bu eylemleri provakatif söylemlerini için kullanarak, sivillerin geçişine izin verilmediğini konusunda asılsız iddialarda bulunmuştur.

Laçin Koridoru Birleşmiş Milletler Gündeminde

Bölgedeki yasadışı faaliyetlerini gölgelemek isteyen Ermenistan, meselenin gündemini ve odak noktasını değiştirmek maksadıyla sivillerin geçine izin verilmediği iddialarını gündeme taşıdı. Esasen burada hem Rus güvenlik güçlerini hem de Azerbaycanlı yetkilileri ve günlerdir protesto eden protestocuları zan altında bırakarak karalama kampanyasını devam ettirmek istemiştir. Bu asılsız iddialar Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyinin gündemine taşınmış Azerbaycan ve Ermenistan arasında tartışma yaşanmıştır.

Ermenistan’ın BM Temsilcisi Mher Margaryan, Azerbaycan'ı, Laçın Koridoru'nu kapatmak ve bölgedeki Ermeni nüfusun erişimini engellemekle suçlamıştır. Azerbaycan'ın BM Büyükelçisi Yaşar Aliyev ise Ermenistan'ın suçlamasını şiddetle reddederek Erivan yönetimini, BM Güvenlik Konseyini "manipülasyon, çarpıtma ve mesnetsiz iddialar" için kullanmakla suçlamıştır. Büyükelçi Aliyev, Laçın Koridoru’nun Ermenistan’ın yasadışı faaliyetleri doğrultusunda kötüye kullandığını belirterek, "Bu faaliyetler yasa dışı olmasının yanı sıra çevreye çok ciddi zararlar veriyor, bölgeyi kirletiyor ve hassas ekosistemi yok ediyor." şeklinde ifadede bulunmuştur.[5]

Erivan Hükümetinden Müzakerelerin Önünü Kapatan Hamle

Ermenistan’a ilişkin bir diğer çarpıcı gelişme de Moskova’da yapılması planlanan Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları Toplantısı'na Erivan’ın katılmayı reddetmesi olmuştur. Rusya Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamada, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov’un telefon görüşmesi yaptığı belirtilmiştir. Bu görüşmede Laçın Koridoru’na ilişkin hususlar, bölgedeki yasadışı maden çıkarma faaliyetleri ve ihtilaflar nedeniyle gerginleşen Rus birliklerinin sorumluluğundaki bölgede yaşanan son durum ele alınarak Azerbaycan ve Ermenistan liderlerinin 2020, 2021 ve 2022'de kabul ettiği bildirilerin uygulanmasının önemine dikkat çekilmiştir. Ayrıca görüşmede barış anlaşmasının imzalanması için 23 Aralık 2022’de Moskova’da düzenlenmesi planlanan, Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları Toplantısı'na Erivan’ın katılmayı reddettiği belirtilmiştir.[6]

23 Aralık 2022’de bir araya gelen Rusya ve Azerbaycan Dışişleri Bakanları görüşme sonrasında çeşitli açıklamalarda bulunmuşlardır. Erivan hükümetinin katılmayı reddettiği bu toplantıya ilişkin Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, "Ermenistan'ın toplantıyı reddettiğini bakanlığın basın servisinden öğrendik. Diplomatik kanallar kullanılmadı. Bu Ermenistan tarafının kararıdır. Ermenistan'ın toplantıya bildirdiği yol soru işaretleri uyandırıyor." şeklinde açıklama yapmıştır. Laçin Koridoru’ndaki sorunlara değinen Lavrov, Rus barış güçlerinin bu sorunun çözümü konusunda çalışmalarını sürdürdüğünü belirterek ulaşım bağlantılarının en kısa sürede yeniden sağlandığına ve bölgedeki maden sorununun çözümüne ilişkin çalışmaların devam ettiğini belirtmiştir. Azerbaycan ve Ermenistan’ın 2020’de kabul edilen bildiriye uyması gerekliliğini vurgulamıştır.[7]

Bayramov: "Ermenistan, yükümlülüklerini ciddiye almalı"

Görüşme sonrasında konuşan Azerbaycan Dışişleri Bakanı Bayramov Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan’ın 2020, 2021 ve 2022'de gerçekleşen müzakereler sonucunda kabul edilen bildirilerinin uygulanması gerektiğine dikkat çekerek, Ermenistan’a yükümlülüklerini yerine getirmesi için çağrıda bulundu. Bayramov: "Yükümlülüklerinizi ciddiye almalısınız. Bu çözümün en iyi garantörüdür. Savaş sonrası dönemindeki çözümün tutarlı bir çalışma gerektirdiğini düşünüyoruz. Kimse bizim yerimize bu sorunu çözmez. Azerbaycan tarafının buradaki ulaşımı bloke ettiğine dair çok haber çıkıyor. Bu bilgi, gerçeği yansıtmıyor. Bu, birçok argümanla yalanlanabilir. Durumun gerginleştirildiğini görüyoruz. Ermeni tarafın, kriz görüntüsünü yaratmak için bu konudaki haberleri abarttığını görüyoruz. Bunun temelsiz olduğunu düşünüyoruz." ifadelerini kullanarak Ermenistan hükümetinin asılsız iddialarını reddetti.[8]

Değerlendirme ve Politika Önerileri

Ermenistan’ın bir ayı aşkın süredir gündemden düşürmediği  Azerbaycan'ın Laçın Koridoru'nda Ermenilerin abluka altına alındığına dair çarpık iddiaları, Ermenistan halkını galeyana getirerek ülke içerisinde Azerbaycan karşıtı protestoların başlamasına neden oldu. Ermenistan Başbakanı Paşinyan, bu iddialarla ‘mağduriyet durumu’ üreterek, konu bölgede meydana çıkan illegal faaliyetlerini gölgeleme gayreti içerisindedir. Bu illegal faaliyetler, Paşinyan’ın Azerbaycan ve Ermenistan arasında barış anlaşmasının imzalanmasından yana olmadığının en somut göstergelerinden biridir. Ermenistan’ın Karabağ bölgesine yönelik bu politikaları bölgenin güvenliği için tehlike oluşturmaktadır. Önemli bir stratejik konuma sahip olmakla birlikte Asya’yı Avrupa’ya bağlayan lojistiğin ana hattını oluşturan Güney Kafkasya’da Ermenistan provokasyonları sebebiyle, güvenlik ve huzurun tesis edilmesi oldukça zor hale gelmektedir.

[1] ‘Azerbaycan ve Ermenistan Güç Kullanmaktan Kaçınma ve Sorunları Çözme Konusunda Anlaştı’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-ve-ermenistan-guc-kullanmaktan-kacinma-ve-sorunlari-cozme-konusunda-anlasti/2725808, 06 Aralık 2023

[2] ‘Azerbaycan 'Çevreye Zararı' İncelemek İçin Ermeni Nüfusun Yaşadığı Bölgeye Uzmanlar Gönderdi’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-cevreye-zarari-incelemek-icin-ermeni-nufusun-yasadigi-bolgeye-uzmanlar-gonderdi/2754762, 06 Aralık 2023

[3] ‘Azerbaycan 'Çevreye Zararı' İncelemek İçin Ermeni Nüfusun Yaşadığı Bölgeye Uzmanlar Gönderdi’, Anadolu Haber Ajansı, Https://Www.Aa.Com.Tr/Tr/Azerbaycan-Cephe-Hatti/Azerbaycan-Ermeni-Nufusun-Yasadigi-Bolgede-Cevre-Denetimine-Baslayacak/2760366, 06 Aralık 2023

[4] ‘Azerbaycanlı STK'lerin Laçın Koridorundaki Maden Protestosu Devam Ediyor’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycanli-stklerin-lacin-koridorundaki-maden-protestosu-devam-ediyor/2762810, 06 Aralık 2023

[5] ‘BM Güvenlik Konseyinde Azerbaycan Ve Ermenistan Arasında Laçın Koridoru Tartışması’ Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bm-guvenlik-konseyinde-azerbaycan-ve-ermenistan-arasinda-lacin-koridoru-tartismasi/2769340, 06 Aralık 2023

[6] ‘Rusya: Erivan, Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları Toplantısı'na Katılmayı Reddetti’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-erivan-azerbaycan-ve-ermenistan-disisleri-bakanlari-toplantisina-katilmayi-reddetti/2770321, 06 Ocak 2023

[7] ‘Rusya: Ermenistan, Moskova'daki Toplantıyı Reddetmek İçin Diplomatik Kanalları Kullanmadı’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-ermenistan-moskovadaki-toplantiyi-reddetmek-icin-diplomatik-kanallari-kullanmadi/2771429 , 6 Aralık 2023

[8] ‘Rusya: Ermenistan, Moskova'daki Toplantıyı Reddetmek İçin Diplomatik Kanalları Kullanmadı’, Anadolu Haber Ajansı,  https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-ermenistan-moskovadaki-toplantiyi-reddetmek-icin-diplomatik-kanallari-kullanmadi/2771429 , 6 Ocak 2023