Güney Çin Denizi’ndeki Amerika-Çin Rekabetinde Filipinler
Amerika Birleşik Devletler (ABD) ve Çin arasındaki ilişkiler, ekonomik rekabet, teknolojik üstünlük mücadelesi, insan hakları konuları ve özellikle bölgesel güvenlik meseleleri etrafında şekillenen gerilimli bir yapıya sahiptir. Güney Çin Denizi, bu gerilimin odak noktalarından biridir. Çin, bu bölgedeki birçok adayı ele geçirmiş ve burada askeri yapılanmalar oluşturarak bölgesel hak iddialarını güçlendirmiştir. Bu durum, ABD'nin "serbest ve açık Hint-Pasifik" stratejisiyle çatışmaktatır. Amerika bu bölgede navigasyon özgürlüğünü ve uluslararası hukuku koruma iddiasındadır. Güney Çin Denizi'ndeki stratejik ve bölgesel çıkar çatışmaları Amerika Birleşik Devletleri ve Çin arasındaki anlaşmazlık ve rekabeti zaman geçtikçe derinleştirmektedir. Amerika Çin’e karşı Japonya ile iş birliği sağlarken Filipinler’i de uydu devleti haline getirmektedir.
1901 yılında Başkan Theodore Roosevelt tarafından imzalanan bir Başkanlık Kararnamesi ile ABD, Filipinler’deki ilk askeri üssünü kurmuştur. Subic Körfezi'nde, 2,800 hektarlık bir alan ABD donanmasının askeri rezervi haline getirilmiştir. 1903'te ABD, Manila bölgesinde 3,420 hektarlık bir alanı da ABD askeri rezervi olarak ilan etmiştir. Bu alan, daha sonra 1918'de Clark Havaalanı'nı barındıracak şekilde genişletilerek Tort Stotsenburg adını almıştır. Günümüzde, Subic Deniz Üssü ABD Yedinci Filosunun karargahı ve Clark Hava Üssü ABD Hava Kuvvetleri’nin 13. Filosunun konuşlandığı yer olarak, ABD'nin yurtdışındaki en önemli iki askeri tesisidir.
Güney Çin Denizi, İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından bölgedeki kıyı komşusu ülkelerin bağımsızlık kazanmasıyla birlikte, egemenlik ihtilaflarının merkezinde yer almaktadır. Bu bölge, Çin'in 1947'de yayımladığı harita ile iddia ettiği yaklaşık olarak yüzde 80'lik bir alana sahip olmasından kaynaklı olarak önemli bir stratejik değere sahiptir. Buna karşılık, Filipinler, Vietnam, Brunei, Malezya gibi diğer kıyı komşusu ülkeler de Güney Çin Denizi'ndeki kaynakların ve sulardaki haklarının sahipleri olduklarını savunmaktadırlar.
Çin, bölgedeki egemenlik iddiasını güçlendirmek amacıyla askeri üsler inşa etmekte ve sivil gemi filolarını uzun süreli olarak bölgede bulundurmaktadır. Bu eylemler, bölge ülkeleri ve uluslararası toplum tarafından endişeyle karşılanmaktadır. ABD, Çin'in bu faaliyetlerini bölgedeki istikrar ve güvenliği tehlikeye attığı iddiasıyla sert bir şekilde eleştirmekte ve karşı çıkmaktadır.
Filipinler, Amerika'nın bölgedeki müttefiklerinden biridir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Amerika Birleşik Devletleri, Filipinler’de büyük askeri üsler kurmuş ve bu üsler, Soğuk Savaş döneminde önemli birer stratejik nokta olarak kullanılmıştır. Özellikle Clark Hava Üssü ve Subic Koyu Donanma Üssü, Amerika’nın Asya’daki en büyük askeri tesisleri arasında olmuştur. İki ülke arasındaki askeri ilişkilerin derinleşmesi 1951'de imzalanan Karşılıklı Savunma Antlaşması ile başlamıştır. Ancak 1992 yılında, Amerikan güçleri, Filipinler'de karşılaştıkları milliyetçi tepkiler neticesinde, Subic ve Clark gibi dönemin en büyük ve kalıcı askeri üslerinden çekilmek zorunda kalmıştı. Bu çekilmenin ardından, 2000 yılından itibaren düzenli olarak gerçekleştirilen çok sayıda ortak askeri tatbikat ile iki ülke arasındaki askeri iş birlikleri yeniden canlandırılmıştır.
Son yıllarda, Çin'in Güney Çin Denizi'ndeki artan askeri hareketliliği ve bölgesel iddiaları nedeniyle, ABD ve Filipinler arasındaki askeri iş birliği yeniden güç kazandı. ABD, Filipinler'deki askeri varlığını artırma ve modernize etme yönünde adımlar atmaya başlamıştır. 2014'te imzalanan Gelişmiş Savunma İşbirliği Anlaşması'nın (EDCA) ABD'ye Filipinler'deki belirlenmiş askeri tesislerde rotasyon esasına göre asker bulundurma hakkı sağlamaktadır. ABD eski Başkanı Barack Obama başkanlığında imzalanan anlaşma ABD'nin ortak eğitim, ekipmanların önceden konumlandırılması ve pist, yakıt depolama ve askeri konut gibi tesislerin inşası için Filipin üslerine erişimine izin vermektedir.
Nisan 2023'te, Amerika Birleşik Devletleri’ne, Filipinler’de uzun süreli müttefiklik ilişkisini derinleştirmek amacıyla dört yeni askeri üssün kullanımı için olanak sağlandı. Bu gelişme, mevcut savunma iş birliği kapsamında belirlenen tesis sayısını neredeyse ikiye katlamaktadır. Belirlenen yeni üsler; Cagayan eyaletindeki Sta Ana ve Lal-lo'daki Camilo Osias Deniz Üssü, Isabela eyaletindeki Camp Melchor Dela Cruz ve Palawan yakınlarındaki Balabac adasında konumlanmaktadır. Bu coğrafyaların seçimi, stratejik açıdan oldukça mühimdir. Isabela ve Cagayan'ın konumu, kuzeyde Tayvan'a doğru stratejik bir bakış açısı sunarken, Palawan, Güney Çin Denizi'nde, Çin tarafından askeri pistler ve füze sistemleri ile donatılmış yapay adaların inşa edildiği tartışmalı Spratly Adaları'na yakınlığı ile dikkat çekmektedir. Bu yeni askeri düzenlemeler, bölgedeki güvenlik mimarisinde önemli bir dönüşümü işaret etmekte ve bölgesel güç dengeleri üzerinde belirleyici etkiler yaratmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri, Filipinler'deki mevcut askeri varlığını pekiştirmek adına, beş farklı bölgedeki üslerde 80 milyon Amerikan Doları'nı aşan altyapı yatırımlarını taahhüt etmiştir. Bu bölgeler Palawan'da Antonio Bautista Hava Üssü, Pampanga'daki Basa Hava Üssü, Nueva Ecija'daki Fort Magsaysay, Cebu'daki Benito Ebuen Hava Üssü ve Mindanao'daki Lumbia Hava Üssü olarak sıralanmaktadır. Bu yatırımlar, stratejik açıdan önemli bu noktalardaki operasyonel kapasiteyi artırmayı amaçlamaktadır.
Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr, Amerika Birleşik Devletleri askerlerinin Güney Çin Denizi'nde Filipinler genelinde dört yeni yerde konuşlandırılacağını açıkladı. Bu yeni askeri üsler, ülkenin çeşitli bölgelerine dağılmış durumda ve 2014 yılında imzalanan Gelişmiş Savunma İşbirliği Anlaşması (EDCA) çerçevesinde belirlenen beş mevcut üsse ek olarak düşünülen bu üslerle birlikte Amerika’nın Filipinlerdeki üs sayısı 9’a yükselmiştir. Marcos yönetimi, geçtiğimiz ay, bu dört yeni Filipin askeri kampında Amerikan kuvvetlerinin dönüşümlü olarak süresiz bir şekilde konuşlanmalarına olanak tanıyacak düzenlemeleri duyurmuştur.
Ferdinand Marcos Jr, Amerika Birleşik Devletleri'nin Filipinler'de yeni askeri üsler kurma planlarının detaylarını açıklarken, bu üslerin Luzon Adası'nın doğu yakasını kapsayacağını belirtmiştir. Marcos, bu stratejik konumlandırmanın, Luzon'un Tayvan'a yakınlığını dikkate alarak, bölgenin savunma kapasitesini artıracağını vurgulamıştır. Luzon, Filipinler'in en büyük adası olup, jeopolitik bir açıdan önemli bir konuma sahiptir.
Bununla birlikte, bir eski Filipin askeri şefi, Amerika Birleşik Devletleri'nin Luzon Adası'nın kuzeyinde Tayvan'a bakan bölgelerde ve aynı zamanda güneybatıda, tartışmalı Spratly Adaları'na yakın olan Palawan'da yer alan Isabela, Zambales ve Cagayan eyaletlerinde askeri üslere erişim talebinde bulunduğunu ifade etmiştir. Bu talepler, Güney Çin Denizi'ndeki mevcut gerilimler ışığında, bölgedeki stratejik dengeleri etkileyebilecek ve ABD'nin Asya-Pasifik bölgesindeki askeri varlığını güçlendirecek önemli bir gelişme olarak değerlendirilmektedir.
Bu gelişmeler karşısında Manila'daki Çin Büyükelçiliği, Filipinler'in Amerika Birleşik Devletleri ile artan askeri iş birliği konusunda endişelerini dile getirmiştir. Büyükelçilik tarafından yapılan açıklamada, bu tür bir iş birliğinin ekonomik fırsatlar ve istihdam yaratma çabalarına karşın, bölgesel barış ve istikrarı olumsuz etkileyeceği, Filipinler'i jeopolitik çekişmelerin merkezine iteceği ve uzun vadede ülkenin ekonomik gelişimine zarar vereceği belirtildi. Çin'in bu açıklaması, bölgedeki askeri hareketlilikler ve müttefiklik politikalarının getirebileceği potansiyel sonuçları vurgulayarak, askeri iş birliğinin bölgesel gerilimleri artırabileceğine dikkat çekmektedir. Çin'in bu söylemi, Filipinler ve ABD arasındaki güçlenen askeri bağların, bölgedeki jeopolitik dengeler üzerinde olası etkilerini de gözler önüne sermektedir.
Amerika'nın bölgesel güç olarak varlığını sürdürme ve serbest ticaret yollarını koruma çabası; Çin'in bölgesel hakimiyetini genişletme ve ulusal çıkarlarını maksimize etme hedefi; ve Filipinler'in ulusal egemenlik haklarını koruma ve müttefiklerden güvenlik desteği alma arzusu, bu iki ülkenin ilişkilerini şekillendiren temel faktörlerdir. Bu faktörler, bölgenin gelecekteki siyasi ve askeri dengesini belirleyecek olan temel unsurlardır.
Son dönemde, ABD'nin Güney Çin Denizi'nde "Seyrüsefer Serbestisi Operasyonları" (FONP) adı altında gerçekleştirdiği askeri devriye ve seyir faaliyetlerinde bir artış gözlemlenmektedir. Nisan 2023’te Amerika ve Filipinler son on yıldır düzenlenen en büyük tatbikat gerçekleştirilmişti. "Balikatan" adı verilen tatbikatlara binlerce Amerikalı ve Filipinli asker katılmaktadır. 2023 yılında düzenlenen tatbikata Balikatan tatbikatına 12 bin 200 Amerikalı, 5 bin 400 Filipinli katılmıştır.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning, Amerika Birleşik Devletleri'nin Asya-Pasifik bölgesindeki politikalarını eleştiren açıklamalar yaparak, bu politikaları "bencilce ve faydasız" olarak nitelendirmiştir. Çin, ABD'nin bölgedeki artan askeri varlığını bölgesel istikrar için bir tehdit olarak görmekte ve bu durumun bölge üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğini öne sürmektedir. Bu eleştiriler, ABD'nin bölgesel politikalarının sadece Filipinler değil, tüm bölge ülkeleri için endişe kaynağı olabileceğini belirtmektedir.
Diğer yandan, Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr, ABD ile olan savunma iş birliği çerçevesinde açıklanan dört yeni askeri üsle ilgili endişelerin yersiz olduğunu ifade etmiş ve bu üslerin sadece Filipinler'e yönelik bir saldırı durumunda savunma amaçlı kullanılacağını vurgulamıştır. Marcos'un bu açıklamaları, Filipinler'in ABD ile olan stratejik savunma iş birliğini sürdürme niyetini ve bölgesel güvenlik konusundaki taahhüdünü pekiştirmektedir. Bu durum, Filipinler'in bölgesel güvenlik stratejilerinde ABD'nin önemli bir ortak olarak kabul edildiğini ve olası saldırılara karşı kendini savunma kapasitesini artırma amacını göstermektedir. Bu gelişmeler, bölgedeki güç dengelerini şekillendirmede önemli rol oynayacak ve Filipinler ile Çin arasındaki jeopolitik gerilimleri daha da artırabilir.
Çin ile Filipinler Arasında Gerilim Artıyor
Ocak 2024’te Scarborough Sığı’nda yaşanan olaylar, Güney Çin Denizi’ndeki mevcut jeopolitik gerilimlerin yoğunlaştığını göstermektedir. Filipin Sahil Güvenlik gemisi BRP Teresa Magbanua, 2-9 Şubat tarihleri arasında bu bölgede devriye görevi yaparken, Çin Sahil Güvenlik gemileri tarafından müdahalelere maruz kaldığı açıklanmıştır. Filipin yetkilileri, Çin gemilerinin 40 kez takip ve dört kez tehlikeli manevralar yaparak Filipin gemisinin yolunu kestiğini bildirmiştir. Bu durum, bölgedeki tansiyonun ne kadar yüksek olduğunu gözler önüne sermekte ve iki ülke arasındaki egemenlik mücadelesini daha da belirginleştirmektedir.
Scarborough Sığı, Luzon Adası'nın 120 deniz mili kuzeyinde yer alan ve zengin deniz kaynaklarına sahip stratejik bir konuma sahiptir. 2012 yılında Filipin Sahil Güvenliği'nin bölgedeki Çin balıkçı gemilerine müdahalesi sonrasında uluslararası bir dikkat odağı haline gelmiştir. Bu olaylar, bölgenin sadece ekonomik değil, aynı zamanda stratejik önemini de vurgulamaktadır.
Filipinler, Scarborough Sığı ve benzeri stratejik noktalardaki gerginliği azaltmak için çeşitli önlemler alsa da Çin’in bölgedeki hakimiyetini pekiştirme çabaları devam etmektedir. Özellikle, Spratly Adaları'na dahil olan ve Filipinler'in kontrolündeki İkinci Thomas Sığı'nda da benzer durumlar yaşanmaktadır. Çin Sahil Güvenliği’nin, Filipin ikmal gemilerine yönelik agresif eylemleri gibi son dönemdeki olaylar, iki ülke arasındaki gerilimi daha da artırmıştır. Bu tür olaylar, bölgesel güvenlik ve istikrar açısından endişe verici olup, uluslararası toplumun dikkatini çekmekte ve bölgesel denge üzerindeki etkileri göz ardı edilemez.
Filipinler'in ABD'ye yaklaşması
Filipinler'in ABD ile artan savunma iş birliği, Güney Çin Denizi'ndeki gerginliklerle eş zamanlı olarak, Manila'nın bölgesel güvenlik stratejisinde önemli bir dönüm noktası oluşturuyor. ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin'in ziyareti ve Genişletilmiş Savunma İşbirliği Anlaşması (EDCA) kapsamında ABD'nin dört yeni askeri üsse daha erişim sağlaması, Filipinler'in bu endişelerine yanıt olarak görülebilir.
Gilberto Teodoro'nun Batanes Takımadaları'nda askeri varlığın artırılması talimatı da bölgesel güvenliği sağlama konusunda Filipinler'in kararlılığını pekiştirmekte. Bu takımadalar, Tayvan ve Çin anakarasına yakınlığı ile stratejik bir öneme sahiptir, bu yüzden buradaki herhangi bir askeri hareketlilik, bölgesel dinamikleri doğrudan etkileyebilir.
Çin'in tepkisi ise, bölgesel gerilimleri daha da artırabilecek nitelikte. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü'nün Filipinler'e yönelik "ateşle oynamama" uyarısı, Tayvan sorununun Çin için ne kadar hassas olduğunun altını çizmekte ve Filipinler'in bu konudaki her türlü faaliyetinin yakından izlendiğini göstermektedir. Çin, Tayvan'ı kendi topraklarının ayrılmaz bir parçası olarak gördüğü için, bu bölgeye yakın herhangi bir askeri faaliyeti potansiyel bir tehdit olarak algılamaktadır.
ABD, Japonya ve Filipinler Liderlerinden Üçlü Zirve
12 Nisan 2024'te gerçekleşen üçlü zirve, ABD Başkanı Joe Biden, Japonya Başbakanı Fumio Kishida ve Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr arasında Hint-Pasifik bölgesindeki stratejik iş birliğini güçlendirmeyi amaçlamıştır. Zirvede bölgedeki güvenlik ve istikrarın sağlanması, serbest ve açık denizlere erişimin korunması ve bölgesel kalkınmanın teşvik edilmesi gibi konularda ortak bir vizyon oluşturulmasına olanak sağlamıştır.
ABD Başkanı Biden, zirvenin başlangıcında yaptığı açıklamada, Hint-Pasifik stratejisini yeni bir boyuta taşımayı hedeflediğini vurgulayarak, "Birlik olduğumuzda, herkes için daha iyi bir gelecek kurabiliriz" demiştir. Japonya Başbakanı Kishida ise üç ülkenin Pasifik Okyanusu ile birbirine bağlı "doğal ortaklar" olduğunu vurgulayarak, bölgedeki güvenlik ve istikrarın sağlanması için iş birliğinin önemini belirtmiştir. Filipinler Devlet Başkanı Marcos Jr ise, uluslararası iş birliğinin önemini vurgulayarak, "Çağımızın karmaşık sorunlarıyla yüzleşmek, herkesin ortak çaba göstermesini, ortak bir amaca adanmışlığı ve kurallara dayalı uluslararası düzene sarsılmaz bir bağlılığı gerektirmektedir" ifadelerini kullanmıştır.
Basına kapalı olarak gerçekleşen görüşmenin ardından Beyaz Saray tarafından yayınlanan bildiride, Çin'in Güney Çin Denizi'ndeki tehlikeli ve saldırgan tutumu ile hukuka aykırı hak iddialarından kaynaklı "ciddi endişe" duyulduğu vurgulanmıştır. Çin'in Doğu Çin Denizi'nde statükoyu güç veya baskı yoluyla tek taraflı olarak değiştirme girişimlerine "şiddetle karşı çıkıldığı" aktarılmış ve Tayvan Boğazı'nda barış ve istikrarın küresel güvenlik ve refahın vazgeçilmez bir unsuru olduğu vurgulanmıştır.
Değerlendirme
Güney Çin Denizi'nde yaşanan gerilimler, bölgesel ve uluslararası istikrarı tehdit eden önemli bir meseledir. Çin'in bölgedeki genişleme politikaları ve egemenlik iddiaları, diğer kıyıdaş ülkelerle ciddi anlaşmazlıklara yol açmıştır. Filipinler, Vietnam, Malezya ve Brunei gibi ülkelerle yaşanan anlaşmazlıklar, bölgedeki gerilimi artırmaktadır.
Güney Çin Denizi'nde artan gerilimler ve bölgesel güç mücadeleleri nedeniyle, Filipinler stratejik konumu itibariyle savunma yeteneklerini artırarak ulusal güvenliğini güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu gelişmeler, bölgedeki güç dengelerini etkileyebilecek potansiyel etkilere sahiptir. Bu sebeple Filipinler ve ABD’nin Güney Çin Denizi’ndeki askeri iş birliği derinleştirilmektedir. Uluslararası toplumun Güney Çin Denizi'ndeki gelişmeleri yakından takip etmesi ve tüm tarafları uluslararası normlara uymaya çağırması önemlidir. Bölgedeki istikrar ve güvenliğin korunması, uluslararası iş birliği ve diplomasinin önemini vurgulamaktadır.
Kaynak:
https://www.iha.com.tr/haber-abd-japonya-ve-filipinler-liderlerinden-uclu-zirve-1186625
https://www.rt.com/news/594824-us-china-philippines-antagonist/
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-349-19862-7_5
