Fransız Kolonisi Yeni Kaledonya’da İsyan Hareketi

Fransa'nın denizaşırı bölgelerinden biri olan Yeni Kaledonya, Pasifik Okyanusu'nun güneyinde yer alan bir takımadadır. Fransa'nın denizaşırı bölgesi olma statü, bölgenin Fransa'nın bir parçası olduğunu ancak belirli bir özerklik seviyesine sahip olduğunu ifade etmektedir. Yeni Kaledonya, 1853 yılında Fransız kolonisi olmuş, bu dönemden itibaren Fransa'nın kontrolü altında kalmış ve zamanla Fransa'dan göç edenlerin yerleşim yeri haline gelmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında stratejik bir konumda olan Yeni Kaledonya, Müttefik kuvvetler için önemli bir üs olarak kullanılmıştır.

1998 yılında imzalanan Nouméa Anlaşmasıyla Yeni Kaledonya'ya özerklik verilmiş ve bölgenin kendi kendini yönetmesine yönelik adımlar atılmıştır. Bu anlaşma bölgenin kendi kendini yönetme taleplerini tam olarak karşılayamamıştır. 2018 ve 2020 yıllarında yapılan bağımsız için yapılan referandumlarda, bağımsızlık karşıtları kazanmıştır. Son referandum 2021'de yapılmış ve yine bağımsızlık karşıtları kazanmıştır. Ancak bağımsızlık talep edenler de oldukça güçlü bir potansiyele sahiptir.

Yeni Kaledonya'da İsyan

Yeni Kaledonya'da bağımsızlık yanlıları ve Fransa'ya bağlı kalma yanlıları arasındaki gerilim 13 Nisan Pazartesi günü bağımsızlık isteyenlerin başlattığı isyana dönüştü. Protestoların ana sebebi bölgedeki il seçimlerinde seçmen kitlesini genişletmeyi amaçlayan anayasal reformu. Paris'teki ulusal mecliste görüşülmekte olan bu reform kapsamında Fransa'nın anakarasından gelenlere il seçimlerinde oy kullanma hakkı planlanıyor. Bu da bağımsızlık destekçilerinin tepkisine neden oldu.

Yeni Kaledonya'nın başkenti Noumea'da Fransız sömürgeciliğine karşı protestoların isyana dönüşmesi dünya kamuoyunda geniş yankı uyandırdı. Fransa ordusu, Yeni Kaledonya limanlarına ve havaalanlarına konuşlandı. Fransız temsilcisi, Yeni Kaledonya'daki isyanların bazı bölgelerinin devlet kontrolü dışında olduğu şeklinde açıklama yaptı ve Ada’da olağanüstü hal ilan edildi. Yeni Kaledonya Cumhuriyeti'nin yüksek komiseri Louis Le Franc, Ada’daki polis ve jandarma sayısı cuma akşamına kadar 1.700'den 2.700'e çıkacağını duyurdu. Le Franc bir brifingde gazetecilere verdiği demeçte, "Son günlerde elimizden kaçan ve kontrolün artık güvence altına alınamadığı bölgeleri kontrol altına almak için takviye kuvvetler gelecek" dedi.

17 Mayıs Cuma sabahı düzenlediği basın toplantısında Le Franc, durumun hâlâ çok zor olduğu Kaméré, Montravel ve Vallée-du-tir bölgelerinde birkaç yüz isyancının kaldığını söyledi. Pazartesi günü önerilen anayasa reformuna karşı protestoyu düzenleyen grup olan Saha Eylem Koordinasyon Hücresi (CCAT), şiddetten Fransız hükümetini sorumlu tutarak yaptığı açıklamada, "Devletin anayasa değişikliğini dayatma konusundaki inatçı kararlılığıyla karşı karşıya kaldığımızda, devletin sorumsuzluğunu kınıyor ve insan yaşamının kaybından, zulümlerden ve ülkenin ekonomik dokusunun tahrip edilmesinden onu sorumlu tutuyoruz." dedi. İçişleri Bakanı Gérald Darmanin, takviye kuvvetlerinin Perşembe günü gelmeye başladığını söyledi. Yeni Kaledonya'nın ticari uçuşlara kapatılan uluslararası havaalanı ve ana limanlarının güvenliğini sağlamak için birlikler çağrıldı.

Bir diğer gelişme de sosyal medya uygulaması TikTok’un protestocular tarafından kullanıldığı gerekçe gösterilerek yasaklanması oldu. Sosyal medya şirketi yaptığı açıklamada kararı, üzüntü verici olarak nitelendirdi ve "yerel yetkililer veya Fransız hükümeti tarafından herhangi bir talep veya soru, içeriğin geri çekilmesine yönelik bir talepte bulunulmadığını" söyledi.

Fransız yetkililer olaylara ilişkin yaptığı açıklamada olağanüstü hal kapsamında tahmini 5.000 isyancıdan yaklaşık 200’ünün gözaltına alındığını belirti.  Fransa’nın olağanüstü hal ilan ettiği Yeni Kaledonya'da isyana bağlı olarak oluşan hasarın 150 milyon euro olduğu tahmin ediliyor.

Fransız medyası, Yeni Kaledonya'da meydana gelen isyandan Azerbaycan istihbaratını sorumlu tutması ise iki devlet arasındaki gerilimi pekiştirecek bir suçlama oldu. Azerbaycan bu suçlamayı temelsiz ve asılsız bularak hızla reddetti. 2023 yılının Aralık ayında Yeni Kaledonya'da Fransız sömürgeciliğine karşı yapılan eylemleri haber yapmak isteyen Azerbaycanlı gazeteci Aygün Hasanova sınır dışı edilmiş, uçağa binene kadar polis gözlemi altında tutulmuştu.

Yeni Kaledonya Fransa için neden önemli?

Pasifik Okyanusu'nda stratejik bir noktada yer alan Yeni Kaledonya, Avustralya'nın yaklaşık 1.210 kilometre doğusunda, Fiji'nin ise 1.500 kilometre batısında yer alır. Bu konum, Pasifik Okyanusu'nun güney kısmındaki deniz yolunu kontrol etmesini sağlar.

Yeni Kaledonya, dünya nikel rezervlerinin yaklaşık yüzde 10'una sahiptir. Bu da onu dünya çapında önemli bir nikel üreticisi yapmaktadır. Nikel madenciliği ve işlenmesi, bölgenin en büyük ekonomik faaliyetidir ve GSYİH'nin önemli bir kısmını oluşturur. Vale Nouvelle-Calédonie (şu anda Prony Resources tarafından işletiliyor), Eramet ve Glencore gibi büyük madencilik şirketleri, Yeni Kaledonya'da nikel madenciliği yapmaktadır. Nikel madenciliği sırasında kobalt da yan ürün olarak elde edilir. Kobalt, özellikle elektrikli araç bataryaları için kritik bir bileşendir. Kobalt rezervleri de oldukça önemli miktardadır ve bu da Yeni Kaledonya'nın stratejik önemini artırmaktadır. Nikel ve kobalt gibi stratejik mineraller, özellikle yenilenebilir enerji teknolojileri ve elektrikli araç üretimi için kritik öneme sahiptir. Yeni Kaledonya'da çeşitli demir, bakır, kurşun, az miktarda altın ve gümüş yatakları bulunsa da ticari olarak çıkarılması nikel kadar yaygın değildir.

Yeni Kaledonya, Fransa'nın denizaşırı bir bölgesi olarak, Fransa'nın Pasifik Okyanusu'ndaki varlığını ve etkisini sürdürmesini sağlar. Bu bölgesel olarak Fransa'nın küresel askeri ve siyasi stratejisinin bir parçası olarak ön plana çıkmaktadır. Fransa, Yeni Kaledonya'da askeri üsler bulundurarak, Pasifik bölgesindeki askeri varlığını güçlendirmektedir. Bu üsler, bölgede özellikle Çin'in artan etkisi karşısında stratejik bir denge unsuru olarak görülmektedir. Yeni Kaledonya, Pasifik Topluluğu'nun (Pacific Community) bir üyesidir ve bu organizasyon aracılığıyla bölgesel iş birliğine katkıda bulunmaktadır. Fransa'nın Yeni Kaledonya'daki varlığı, ABD ile olan stratejik ortaklıklar açısından da önemlidir. Bu, bölgedeki deniz güvenliği ve askeri iş birliği konularında önemli bir rol oynar. Bu bağlamda ABD-Fransa ilişkilerini de önemli katkı sağlamaktadır.

Değerlendime

ABD ve Fransa arasındaki iş birliği ve ilişkilere bakıldığında; 1944’te ABD ve müttefiklerinin Normandiya'ya yaptığı çıkarma, Fransa'nın Nazi işgalinden kurtarılmasında kritik bir rol oynadığı bu önemli tarihin iki devlet içinde çok önemli olduğu görülmektedir. Bu operasyon, ABD ve Fransa arasındaki askeri iş birliğinin önemli bir sembolüdür. Buradan hareketle uzun yıllardır süre gelen Amerika-Fransa dostluğu derin bağlara sahip olmakla birlikte iş birlikleri de birçok konuda devam etmektedir. Bu iş birliği içerisinde bulunduğu bölgeler den biri de Pasifik Okyanusu bölgesidir. Fransa, Yeni Kaledonya, Fransız Polinezyası, Wallis ve Futuna gibi denizaşırı bölgeleri ile Pasifik'te stratejik varlığını sürdürmektedir. Bu bölgede ABD ile iş birliği birçok tatbikat düzenlenmektedir. Çin ve Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) nüfuz mücadelesi verdiği Pasifik bölgesinde, Fransa bölgedeki bu stratejik önemini kaybetmek istemeyecek, Yeni Kaledonya üzerindeki baskıyı daha arttıracaktır.