Kamu diplomasisi, uluslararası ilişkilerde karşılıklı anlayışı ve iş birliğini teşvik etmek amacıyla diğer ülkelerin kültürlerini, toplumlarını ve değerlerini anlama ve iletişim kurma stratejisidir. Bu yaklaşım, kültürel değerleri ve toplumsal yapıları anlamak suretiyle uzlaşma ortamı oluşturarak uluslararası ilişkilerde güçlü ve sağlam bağlar kurmayı amaçlar.[1]

Ülkelerin hem diaspora faaliyetlerini güçlendirmek hem de diğer ülkelerin halklarını etkilemek için kamu diplomasisi kapsamında başvurduğu başlıca alanlar bulunmaktadır. Eğitim diplomasisi, kültürel diplomasi, dijital diplomasi, gastrodiplomasi, insani diplomasi, sağlık diplomasisi, vatandaş diplomasisi, spor diplomasisi başta olmak üzere çeşitli uygulama alanları bulunmaktadır. Bunlar arasında yer alan kültürel diplomasisi ‘bir devletin dış politika veya diplomasi hedeflerine ulaşması için kültürünü yayması ve yabancı hedef kitleyi pozitif yönde etkilemek için iletişim kurmasıdır.’ [2] Dış politikada önemli bir alan olan kültürel diploması devletlerin diasporasını ve nüfuzunu etkin kılabilme bakımından kritik bir araçtır. Bununla birlikte, kültürel diplomasi, sömürgelere sahip devletlerin kendilerine ait sömürge alanları ile bağlarını sürdürmesine ve yeni sömürgeler oluşturmasına olanak sağlayacak güçlü bir kanal olarak karşımıza çıkmaktadır.

Frankofoni Nedir?

Frankofoni, Fransızca konuşan 321 milyon insandan oluşan bir topluluğu ifade etmektedir. Frankofoni, Fransızca'nın konuşulduğu veya etkili olduğu bölgelerdeki kültürel, dilbilimsel ve toplumsal bağlantıları ifade eden bir terimdir. Uluslararası Frankofoni Örgütü (L’Organisation Internationale de la Francophonie- l’OIF) resmi sitesinde Frankofoni’nin misyonları şu şekilde ifade edilmiştir: Fransız dilini, kültürel ve dilsel çeşitliliği teşvik etmek; barışın, demokrasinin ve insan haklarının desteklenmesi; eğitim, öğretim, yüksek öğrenim ve araştırmayı desteklemek; sürdürülebilir kalkınma için ekonomik iş birliğinin geliştirilmesi.[3]

Fransızca konuşulan bölgeler arasında Fransa'nın yanı sıra Kanada (özellikle Québec), Belçika, İsviçre, Lüksemburg, Kuzey ve Batı Afrika ülkeleri (Cezayir, Fas, Tunus, vs.), Orta Afrika Cumhuriyeti, Madagaskar, Haiti ve bazı Pasifik Adaları (Örneğin, Polinezya ve Yeni Kaledonya) bulunmaktadır. Sadece Fransızca konuşulan coğrafyalardaki insanların ortak bir kültürel ve dilsel bağlamda birbirleriyle etkileşimde bulunmalarını değil, aynı zamanda bu coğrafyalardaki diğer dillerin Fransızca ile etkileşimini de kapsar. Bu sebeple Frankofoni Fransa’nın kültürel diplomasisinde önemli bir yer tutmaktadır.

Uluslararası Frankofoni Örgütü (OIF) Fransız dilini teşvik etmeye ve Fransızca konuşan ülkeler arasında siyasi, eğitimsel, ekonomik ve kültürel iş birliğini uygulamaya adanmış kurumsal bir mekanizmadır. Uluslararası Frankofoni Örgütü dünya üzerinde geniş bir yetki ve nüfuz alanına sahiptir ve Birleşmiş Milletler üye ülkelerinin üçte birinden fazlasını temsil etmektedir. 1970 yılında kurulan Uluslararası Frankofoni Örgütü 1998'den beri Birleşmiş Milletler'de gözlemci statüsünde yer almaktadır. [4]

Frankofoni yılın belirli günlerde kutlanmakta ve ortalama iki yılda bir farklı ülkelerde Frankoni Zirvesi düzenlenmektedir. Frankofoni Haftası, Mart ayının 16’sı ila 24’ü arasında kutlanan bir etkinliktir ve genellikle etkinlikler 20 Mart tarihinde düzenlenmektedir. Böylece Frankofon camiası müşterek bir paydada buluşarak aynı zamanda kamuoyu oluşturmaktadır. Bu hafta Uluslararası Frankofoni Örgütü öncülüğünde düzenlenir ve her yıl farklı bir tema etrafında gerçekleştirilir. 2024 yılının Frankofoni teması, Paris’te düzenlenecek olimpiyat oyunları sebebiyle ‘sur le podium’ yani ‘podyumda’ olarak belirlenmiştir.[5]

Frankofoni Zirvesi ve Fransa’nın Kamu Diplomasisindeki Yeri

Frankofoni Zirvesi'nin tarihi Frankofon ülkeler arasındaki iş birliğini teşvik etmek ve Fransızca'nın küresel etkisini artırmak amacıyla düzenlenen uluslararası toplantılar serisine dayanmaktadır. OIF ortalama her iki yılda bir farklı devletlerde zirve düzenleyip, devlet ve hükümet başkanları kurduğu iletişimle zirveyi kurumsallaştırmıştır. İlk zirve 1986 yılında gerçekleşmiş, dönemin Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand’ın daveti üzerine Paris’te gerçekleştirilmiştir. 42 devletin temsil edildiği zirve toplam 17 kez gerçekleştirilmiştir. Zirve yılları ve ev sahibi ülkeler şöyledir: 1987- Québec (Kanada), 1989- Dakar (Sénégal), 1991-Paris (Fransa), 1993- Grand-Baie (Maurice), 1995- Kotonu (Bénin), 1997- Hanoi (Vietnam), 1999 Moncton (Kanada), 2002- Beyrut (Lübnan), 2004- Vagadugu (Burkina Faso), 2006- Bükreş (Romanya), 2008- Québec (Kanada), 2010- Montreux (İsviçre), 2012- Kinşasa (RDC), 2014- Dakar (Sénégal), 2016- Antananarivo (Madagaskar), 2018-Erivan (Ermenistan), 2022'de Djerba'da (Tunus). Bu yıl Frankofoni Zirvesi’nin Ekim 2024'te Fransa'da Villers-Cotterêts ve Paris'te yapılması planlanıyor.[6]  

Zirve düzenlenen ülkeler arasında, Fransızcanın anadil yahut resmi olarak ikinci bir dil olmadığı Ermenistan dikkat çekmektedir. Bu durum Fransa ve Ermenistan arasındaki kuvvetli bağların ve Fransa’da ki Ermeni diasporasının nüfuzunun etkinliğinin göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Fransa’da Frankofoni Zirvesi

Frankofoni Zirvesi 1986 ve 1991 yıllarında Fransa’da düzenlenmiştir. Zirve 33 yıl aradan sonra tekrar Fransa’nın başkenti Paris’te düzenlenecek.  Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron 20 Mart’ta ‘Frankofoni Festivali’nin başladığını duyurdu. Altı aydan fazla sürecek olan bu festivalin sloganı ‘Fransızca yarat, yenilik yap, üstlen’ oldu. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron 20 Mart’ta Uluslararası Frankofoni Günü münasebetiyle Élysée'de Uluslararası Frankofoni Örgütü Genel Sekreteri ile bir araya gelerek 4-5 Ekim 2024 tarihinde düzenlenecek olan zirveye dair görüşme yaptı. Bununla birlikte 6 aydan fazla sürecek olan Frankofoni Festivali’nin programı için de görüşme yapıldı. Frankofoni Festivali’nde Fransa'da ve uluslararası alanda 40 ülke ve 400'den fazla kurumla ortaklaşa yaklaşık yüz projenin planlandı.[7]

Değerlendirme

OIF tarafından yapılan araştırmalara bakıldığında örgüt içerisinde en fazla temsil hakkının eski Fransız sömürgeleri olan Afrika devletlerinin olduğu gözlemlenmektedir. Bu ülkelerde Fransızcaya ilk ya da ikinci resmi dil statüsündedir. Fransızların kolonyal dönemde, büyük bir önemle yürüttükleri dil ve din asimilasyonu politikalarının bir sonucu olarak Afrika kıtasında Fransızca en çok konuşulan diller arasında ilk sıralardadır. Bu nedenle, bugün, Fransızca konuşan Fransızların sayısı, Fransızca konuşan Afrikalıların sayısından azdır. Fransa zamanında yürüttüğü asimilasyon politikalarını, günümüzde, Fransızcanın kıtada eğitim/öğretim dili olarak kullanılmasıyla devam ettirmektedir. Bu nedenle birçok yerel ve köklü dilin varlığına rağmen Fransızcanın önemini yitirmemesi ve kültürel değerlerinin korunması amacıyla farklı yöntemler benimsenmektedir. Dil temelinde inşa edilmiş bir hükümetler arası örgüt olarak Frankofoni’nin kurumsallaşma süreci ve faaliyetleri de karşılıklı iletişim kuran bir diplomatik yöntemdir. Her ne kadar örgütün Afrika ülkeleri dışında da birçok üyesi olsa da benimsediği misyon itibariyle hitap ettiği yer Afrika kıtasıdır.

Frankofoni Zirvesi ve Frankofoni Festivali, Fransa'nın kültür ve kamu diplomasisinde önemli etkinlikler olarak öne çıkmaktadır. Bu tür organizasyonlar, Fransa'nın uluslararası alandaki imajını ve etkisini pekiştirme açısından stratejik öneme sahiptir.

Frankofoni etkinlikleri, Fransa'nın uluslararası ilişkilerdeki "yumuşak gücünü" kullanmasına olanak tanır. Yumuşak güç, bir ülkenin kültürü, siyasi değerleri ve dış politikası aracılığıyla diğer ülkeleri etkileme kapasitesini ifade eder. Frankofoni Zirvesi ve Festivali, Fransa'nın kültür ve kamu diplomasisi çabalarında önemli kilometre taşları olarak değerlendirilebilir. Bu etkinlikler, Fransa'nın küresel bir aktör olarak etkisini artırma ve uluslararası ilişkilerde yumuşak gücünü kullanma stratejilerinin bir yansımasıdır.

[1] https://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/Kamu_Diplomasisi_Nedir.pdf   s. 12

[2] https://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/Kamu_Diplomasisi_Nedir.pdf s. 20

[3] https://www.francophonie.org/index.php/la-francophonie-en-bref-754

[4] https://onu.delegfrance.org/Celebrons-la-francophonie

[5] https://www.culture.gouv.fr/fr/Nous-connaitre/Evenements-nationaux/Semaine-de-la-langue-francaise-et-de-la-Francophonie3/Actualites/29eme-edition-de-la-Semaine-de-la-langue-francaise-et-de-la-francophonie

[6] https://www.francophonie.org/index.php/une-histoire-de-la-francophonie-23

[7]  https://www.leparisien.fr/societe/francophonie-la-france-lance-un-festival-ce-mercredi-un-sommet-prevu-les-4-et-5-octobre-prochain-20-03-2024-VFDZRLRKFJDPPKVHC6SH6CGUTA.php