Fransa ve Ermeniler arasındaki ilişkiler tarihsel olarak derin bir bağa sahiptir. Bu ilişkilerin temelinde, Ermeni diasporasının Fransa'ya uzun süredir yerleşmiş olması ve Fransa'nın Ermeni kültürüne ve topluluğuna verdiği destek yer almaktadır. Bu destek Ermenistan ve Fransa ilişkilerini şekillendirmekte, Fransa’nın desteği Ermenistan’ın bölgesel politikalarını da etkilemektedir.

Tarihsel arka plana bakıldığında, 19’uncu yüzyılın ortalarından itibaren Ermenilerin yoğun bir şekilde Fransa’ya göç ettiği görülmektedir. Bu yoğun göçle birlikte Fransa, Avrupa'daki en büyük Ermeni diasporasına ev sahipliği yapmaktadır. Fransa'daki Ermeni topluluğu, birçok siyasi faaliyetlerde bulunmuş, Ermeni kimliğini korumuş ve yaşatmıştır. Fransız hükümeti de genellikle Ermeni topluluğuna destek vermiş ve Ermenilerin sözde soykırım iddialarının tanınmasına destek olmuştur. Sözde soykırımı tanıyan ülkeler arasında bulunan Fransa'da, soykırımın inkarını suç sayacak "Ermeni Soykırımı'nı inkâr yasası" bulunmaktadır. Bu yasa, sözde soykırımın tanınması ve anılması için yapılan çabalara resmi bir destek sunmaktadır. Bu durum tarihten günümüze Fransa'da Ermeni topluluğu ile hükümet arasında yakın bir iş birliği ve dayanışma yaratmıştır.

II. Dünya Savaşı’nda Fransa’da Ermeni Topluluğu

1939'da Almanya'nın Polonya'ya saldırmasıyla başlayan II. Dünya Savaşı'na Fransa da katılmıştır. Uzun yıllar süren savaşta 1940 yılında Almanya'nın Blitzkrieg (çok hızlı hareket eden savaş taktiği) saldırısı sonucunda Fransa büyük bir yenilgi yaşamıştır. 1940 yılının Haziran ayında Alman birlikleri Paris'e girmiş ve kısa sürede Fransa'nın büyük bir kısmını işgal etmişlerdir. Bunun üzerine Fransız hükümeti, Almanların taleplerini kabul etmek zorunda kalmış ve Vichy Fransası olarak bilinen işbirlikçi bir rejim kurulmuştur. Ancak, Almanlara karşı Fransız direnişi bu süreçte de devam etmiş ve savaş boyunca direnişçiler Alman işgaliyle mücadele etmiştir.

Fransa'nın II. Dünya Savaşı'ndaki rolü ve kaderi, Avrupa'nın genel savaşın seyrini önemli ölçüde etkilemiştir. Fransa'nın Almanya tarafından işgal edilmesi, müttefikler için stratejik bir kayıp olmuş ve Nazi Almanyası'nın güçlenmesine ve Avrupa'da egemenliğinin artmasına yol açmıştır. Bununla birlikte Fransa'nın savaş boyunca direnişçiler aracılığıyla Alman işgaline karşı gösterdiği direniş, müttefiklerin savaşa yönelik motivasyonunu yükseltmiştir.

II. Dünya Savaşı döneminde Fransa’daki Ermeni topluluğu da çeşitli roller üstlenmiştir. Fransa'daki Ermeni topluluğu, Nazi işgaline karşı direnişte aktif bir rol oynamıştır. Missak ve Mélinée Manuşyan liderliğindeki Manuşyan Grubu gibi Ermeni direnişçi gruplar, Nazi işgaliyle mücadele etmiş ve sabotaj eylemleri gerçekleştirmiştir.

Bu gelişmeler, Fransa ile Ermeniler arasındaki ilişkilerin tarihsel bağlamını önemli ölçüde şekillendirmiştir. Fransa, Ermeni topluluğuna geçmişten günümüze kadar destek vermiş ve Ermeni kimliğinin korunması ve anılması konusunda önemli bir rol oynamıştır.

Bu tarihi bağlar uluslararası politika bağlamında değerlendirildiğinde, Ermenistan’ın dış politikasına etki ettiği görülmektedir. Fransa, eğitim ve kültürel alanda Ermenistan’a destek olmakta ve Fransız şirketleri Ermenistan’da faaliyet göstermektedir; Ermenistan'a askeri eğitim, donanım ve teknoloji transferi gibi alanlarda destek sağlamaktadır. Aynı şekilde Fransa Ermenistan'a politik destek sağlaması ve askeri destek sağlayarak, Ermenistan’ın pozisyonunu uluslararası alanda güçlendirmeye çalışmaktadır. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da Fransa ve dolayısıyla Avrupa Birliği de Güney Kafkasya’da Ermenistan üzerinden etki alanı oluşturmaya çalışmaktadır.

Fransa'nın Ermenistan'a desteği, stratejik olarak Güney Kafkasya bölgesinde ne anlama geliyor?

Güney Kafkasya'da Rusya'nın etkisi oldukça derindir. Fransa'nın Ermenistan'a desteğinin temek amacı, bölgede Rusya'nın nüfuzuna karşı bir denge unsuru olarak Ermenistan’ı ve dolayısıyla Fransa’yı işlevsel hale getirmektir. Ermenistan bilhassa Karabağ meselesinde Azerbaycan’a karşı destek bulamadığı Rusya’ya karşıt bir politika yürüterek Avrupa ile daha fazla yakınlaşmaktadır. Fransa'nın Ermenistan'a desteği, ülkenin Avrupa entegrasyonunu teşvik etmekte ve Paşinyan yönetimi bunu stratejik bir araç haline getirmektedir. Böylece Ermenistan Azerbaycan’a karşı siyasi ve askeri politikalarını güçlendirebilmek için alternatif bir kanal açma gayreti içindedir. Avrupa-Ermenistan yakınlığını, geçtiğimiz yıllarda AGİT’in Karabağ meselesinde çözüm üretememesinden ve Fransa’nın Ermenistan’ı yoğun bir şekilde silahlandırmasından tespit edebilmekteyiz. Bu faktörler, Fransa'nın Ermenistan'a desteğinin Güney Kafkasya bölgesinde stratejik önemini açıklayan önemli unsurlardır.

Paşinyan’ın Paris Ziyareti ve Missak ve Mélinée Manuşyan Pantheon’a Nakli

21 Şubat 2024 tarihin Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Fransa’ya gitti. Bu ziyaret, yukarıda bahsedilen Missak ve Mélinée Manuşyan’ın mezarlarının Fransız ulusal anıtı olarak adlandırılan, Fransız kültür ve tarihine önemli katkıları olan kişilerin mezarına ev sahipliği Pantheon’a taşınması vesilesiyle gerçekleşti. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 21 Şubat’ta Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın Fransa ziyareti vesilesi ile X platformunda fotoğraflı Ermenice paylaşım yaptı. Yapmış olduğu paylaşımda: “Fransa'nın Missak ve Mélinée Manuşyan’ı onurlandırdığı, Fransız milletinin yararına yaptıkları katkılardan, direniş ruhundan, özgürlük mücadelesinden dolayı Ermenilere minnettar olduğu bugün, sizin varlığınız bizim için önemlidir. Fransa'nın size desteğini bir kez daha teyit ediyorum.” demiştir.

Genel olarak Pantheon’a defnedilen kişiler genellikle Fransız edebiyatı, bilimi, sanatı ve siyaseti gibi çeşitli alanlarda önemli roller üstlenmiş olan kişilerdir.  Bunlar arasında Fransız ulusal kimliğinin ve kültürünün temsilcileri olarak kabul edilen Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, Victor Hugo, Émile Zola ve Marie Curie gibi isimler yer almaktadır. Missak ve Mélinée Manuşyan’ın defin yerinin değiştirilmesi ulusal kahraman ilan edilmelerinin resmi bir göstergesi olup, Fransa’daki Ermeni diasporası ve Ermenistan ile ilişkilerinin derinliğinin de göstergesi olmuştur.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Elysee Sarayı'nda "Fransa'nın Ermenistan'ın bağımsızlığına, toprak bütünlüğüne, demokratik gidişatına ve temelde barış arzusuna verdiği desteğe güvenebilirsiniz." açıklaması önemlidir. Paşinyan ise Fransa ve Ermenistan arasındaki ilişkilerin sadece tarihi ve ekonomik olmadığını, iki ülkenin "daha derin duygusal bağlar" ile bağlı olduğunu belirtmiştir.[1]

Paşinya’nın Fransa ziyareti, tarihsel ve kültürel bağların derinleştirme amacı taşısa da madalyonun bir diğer yüzüne önemle değinmek gerekir. Bu ziyarette kapsamında Fransa’nın Ermenistan’ı silahlandırmaya devam edeceğini açıklanmış oldu. İki devlet arasındaki ilişkinin tarihsel bağlılık ile ortak bir zemine oturtulmaya çalışılması bu iş birliğinin duygusal bir yön yaratma gayesidir. Esas olan Fransa’nın Ermenistan aracılığı Güney Kafkasya’da etkin olması ve AB’nin Rusya’yı çevreleme politikasına katkı sunmasıdır. Bu ziyaretle birlikte, 23 Ekim 2023 tarihinde anlaşmaya istinaden aynı gün Ermenistan'a Fransız gece görüş cihazları, 250 km mesafedeki bir düşman uçağını tespit etmeyi mümkün kılan üç Ground Master (GM200) radarının sevkiyatı yapılacağı bildirilmiştir.

Fransa Savunma Bakanı Sébastien Lecornu’nun 22-23 Şubat tarihlerinde Ermenistan’a seyahat etmiştir. Ayrıca Fransız ordularının Ermeni askerlerine bu yıl üç dağ muharebesi eğitim kursu düzenlemesine dair karar alınmıştır. Bununla birlikte, Fransa ve Ermenistan arasında savunma iş birliğini kuvvetlendirmek amacıyla gerçekleşen bu ziyaret Fransız Bakanın da ilk ziyareti olmuştur.[2] Bu ziyarette savunma konusundaki iş birliğinin derinleştirilmesi için önemli bir belgeye imza atılmıştır.

Saint-Cyr Coëtquidan Askeri Akademisi'nde beş Ermeni askeri yetiştirme sözü verilmiştir. Saint-Cyr Coëtquidan Askeri Akademisi, Fransa'nın en önemli askeri eğitim kurumlarından biridir ve oldukça köklü bir tarihe sahiptir. Fransız Silahlı Kuvvetleri'nin subaylarını eğitmek için önemli bir merkezdir. Akademi, hem askeri liderlerin yetiştirilmesine hem de Fransız ordusunun değerlerini ve kültürünü aktarmaya odaklanmaktadır. Askeri lider yetiştirme konusunda öncül bir konumda olan bu kurum beş Ermeni askeri yetiştirme kararı da önemli bir detaydır. Savunma iş birliğinin derinleştirilmesi kapsamında, Ermenistan ile Fransız şirketi PGM arasında miktarı belirtilmeyen keskin nişancı tüfeklerinin satın alınması için bir sözleşme imzalanmıştır. Diğer çarpıcı gelişme de Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Ermenistan'ın Moskova ağırlıklı bir diplomatik-askeri ittifak olan Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü'ne (KGAÖ) katılımını askıya aldığını açıklaması olmuştur.[3]

Sonuç

Fransa’nın Minsk Grubu çerçevesinde arabuluculuk misyonunun yön değiştirdiği, hem Azerbaycan hem de Rusya’ya karşı Ermenistan’ı desteklediği açıktır. Avrupa'nın en büyük Ermeni topluluğunun beşiği olan Fransa ile zaten güçlü bir kültürel ilişkiye sahip olan Ermenistan’ın askeri bağlarını güçlendirmesi şaşırtıcı bir durum değildir. Ancak Fransa’nın arabuluculuk misyonuyla meselelere müdahil olmasından kaynaklı pozisyonu ile ters düşmesi ilkesiz bir politika olarak karşımıza çıkmaktadır. Ermenistan’ı silahlandırarak bölgesel barış sağlanamayacağı olgusal bir gerçeklik haline gelmiştir. Ermenistan’ın Azerbaycan ile barış anlaşmasını imzalamaması ve belirsiz aralıklarla çatışma ve sınır ihlali gibi provokasyonlara devam etmesi meseleleri çözümsüzlük sarmalı haline getirmektedir. Rusya açısından bakıldığında ise Ermenistan’ın Batı yanlısı politikalarının Moskova yönetimini hoşnutsuzluktan öte bir seviyeye taşıyacaktır. Bu gelişmeler zemininde Rusya-Ukrayna Savaşı sebebiyle birçok açıdan ambargoya tabi tutulan Rusya, kendisini askeri ve ekonomik açıdan doğru bir zaman bulduğunda gelecek yıllarda Ermenistan’a müdahalesi kaçınılmaz olacaktır.

[1] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/fransa-ermenistana-silah-saglamayi-surdurecek/3144288

[2] La France livrera un lot d’armes de défense à l’Arménie aujourd’hui 22 février (...) - Nouvelles d'Arménie en Ligne (armenews.com)

[3] https://www.armenews.com/spip.php?page=article&id_article=113046