İkinci Karabağ Savaşı’nda büyük hezimete uğrayan Ermenistan’da ortaya çıkan siyasi karışıklık, erken seçim kararıyla sonuçlanmıştı. Karabağ Savaşı’ndaki yenilginin ardından sokaklara dökülen öfkeli Ermeni halkı, Başbakanlık makamını basarak Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’a istifa çağrısında bulunmuştur. Bununla beraber Genel Kurmay Başkanı ve Cumhurbaşkanıyla da ters düşen Nikol Paşinyan istifa kararı alarak ülkeyi 20 Haziran 2021’de yapılacak olan erken seçime götürmüştür.

27 Eylül 2020’de Azerbaycan ordusunun, Ermeni işgali altındaki topraklarını işgalden kurtarmak için başlattığı ve Karabağ zaferiyle sonuçlanan 44 günlük Vatan Muharebesi, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Ermenistan Cumhuriyeti Başbakanı ve Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanı'nın 10 Kasım 2020’de imzaladığı anlaşma ile sona ermiştir.

Anlaşmaya göre, Azerbaycan birlikleri tarafından bölgenin kilit şehri olan Şuşa’nın alınması dahil olmak üzere, 90'lı yıllarda Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilen Azerbaycan'ın öz topraklarını geri alışı, Ermenistan'da ulusal bir trajedi olarak algılanmış, halk ve muhalefet Başbakan Paşinyan’ı protesto etmiştir. 1992-1994 Birinci Karabağ Savaşı sonucunda, Ermeni tarafı sadece Azerbaycan'ın bir parçası olan Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi toprakları üzerinde değil, aynı zamanda Dağlık Karabağ dışındaki yedi bölgeyi daha işgal ederek Azerbaycan içlerine kadar sokulmuştu.

Üçlü Anlaşmanın İmzalanmasından Sonra Ermenistan'da Siyasi Kriz

Üçlü anlaşmanın imzalanmasının ardından muhalefet Paşinyan'ı teslim olmakla suçlamış ve istifasını istemiştir. Erivan'da protestolar ve pogromlar[1] başlamıştır. Protestolar farklı yoğunluklarda devam etmiştir. Protestolara iki farklı siyasi koalisyon öncülük etmiştir: birkaç siyasi figürün Batı ve Avrupa yanlısı ittifakı olan “Ulusal Demokratik Kutup” ve birkaç muhalefet partisinin Rusya yanlısı ittifakı olan “Anavatanı Kurtarma Hareketi.” Eski iktidardaki Cumhuriyetçi Parti, parlamentodaki en büyük muhalefet partisi, Müreffeh Ermenistan ve Ermeni Devrimci Federasyonu (ARF) “Taşnaksutyun” ve diğer 17 parti “Anavatanı Kurtarma Hareketi'ne” katılmıştır.

3 Aralık 2020'de, “Anavatanı Kurtarma Hareketi”, eski Başbakan Vazgen Manukyan'ı bir yıl süreyle geçici hükümet başkanlığına aday göstermiştir. Tüm Ermeni Partisi “Sasna Tsrer” (eskiden 17 Temmuz 2016'da Erivan'da bir polis karakolunu ele geçiren bir terörist grup) ve Ermenistan Avrupa Partisi tarafından yönetilen “Ulusal Demokratik Kutup”, yaşanan protestoların ardından bir yıllık geçici hükümet kurulmasını ve bu geçici hükümetteki başkanın kendi destekledikleri adayın olmasını teklif etmişlerdir.

Ermenistan'ın şu anki Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan, eski Cumhurbaşkanları Levon Ter-Petrosyan, Robert Koçaryan, Serj Sarkisyan, Edmon Marukyan (parlamentodaki en büyük üçüncü fraksiyona sahip Aydınlanmış Ermenistan Partisi’nin lideri), Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı, Ermeni Apostolik Kilisesi Katolikosları II. Garegin ve I. Aram, ayrıca ülkenin bazı akademisyenleri ve hukukçularının yanı sıra diğer partiler, çeşitli bölge valileri ve belediye başkanları, çok sayıda tanınmış kişi Başbakan Paşinyanı istifaya çağırmışlardır.

İkinci Karabağ Savaşı'nın sona ermesinden sonra, bazı milletvekillerinin Paşinyan'ın parlamento grubu “Benim Adımım”dan ayrıldığını belirtmek gerekmektedir. Lusine Badalyan ve Taguhi Tovmasyan 16 Kasım 2020'de bağımsız milletvekili olarak ayrılmışlardır. Aynı gün Gayane Abrahamyan da görevinden istifa etmiştir. Gor Gevorgyan 1 Aralık 2020'de gruptan ayrılmıştır ve Ulusal Meclis'teki faaliyetlerine bağımsız bir milletvekili olarak devam etmiştir. 4 Aralık 2020'de Argişti Mehakyan istifa ederek Armavir Vali Yardımcılığı görevini üstlenmiştir. 8 Aralık 2020'de Aram Haçatryan parlamento yetkilerinden istifa etmiştir ve daha sonra Lori bölgesinin valisi olarak atanmıştır. 18 Aralık 2020'de "Benim Adımım" grubunun milletvekili Tigran Karapetyan görevinden istifa etmiştir. Anna Karapetyan ve Anna Grigoryan, “Benim Adımım” grubundan ayrılarak bağımsız milletvekili olmuşlardır. Daha sonra Grigoryan, ülkenin eski Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan başkanlığındaki "Ermenistan" bloğunun seçim listesine dahil edilmişlerdir.

Siyasi çatışmanın bir başka nedeni de, Başbakan Nikol Paşinyan'ın "çalışmayan Rus İskenderleri"[2] açıklamasını sert bir şekilde eleştiren Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Birinci Başkan Yardımcısı Korgeneral Tiran Haçatryan'ın görevinden alınmasıydı. 25 Şubat 2021'de, Paşinyan'ın Haçatryan'ı görevden almasına cevaben Genelkurmay, siyasi liderliğin mesleki faaliyetlerini yeterince yerine getiremediğini belirterek, başbakanın istifasını yazılı olarak talep etmiştir. Paşinyan'ı görevden alma girişimi bizzat Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan tarafından yapılmıştır ve görevden alma teklifi de kısa süre sonra Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan'ın masasına gelmiştir. Ancak Cumhurbaşkanı, Başbakanın önerisini desteklemeyi reddetmiştir. 9 Mart 2021'de ise Genelkurmay Başkanı'nın görevden alınmasına ilişkin kararname yürürlüğe girmiştir. Kararname, Ermenistan Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan'ın imzalamadığı, ancak zamanında itiraz etmediği için yürürlüğe girmiştir. 10 Mart 2021'de Onik Gasparyan, görevden alınmasına ilişkin kararı anayasaya aykırı bulsa da istifa etmeyi kabul ettiğini belirten bir bildiri yayınlamıştır. Bundan sonra, olağanüstü bir seçim kampanyası düzenlenmesi konusu yeniden Ermeni siyasi gündeminin ana konularından biri haline gelmiştir.

Ermenistan'da Seçimlere Hangi Güçler Katılıyor?

Başbakan Nikol Paşinyan, istifasını talep eden protestoların ortasında 18 Mart'ta erken parlamento seçimlerinin tarihini 20 Haziran 2021 olarak açıklamıştır. Paşinyan, erken seçim kararını “Müreffeh Ermenistan” muhalefet fraksiyonu lideri Gagik Tsarukyan ile yaptığı görüşme, “Aydınlanmış Ermenistan” fraksiyonu lideri Edmond Marukyan ile istişareler ve ülkenin Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan'ın pozisyonu dikkate alınarak verildiğini söylemiştir. Bundan önce, Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan'ın moderatörlüğünde, yetkililerin, meclis gruplarının ve parlamento dışı muhalefetin katılımıyla aylardır karmaşık müzakerelere devam edilmiştir.

Ermenistan Ulusal Meclisi için erken seçim kampanyası resmen 7 Haziran 2021'de başlamıştır. Seçim kampanyalarına katılmak için, ülkenin Merkez Seçim Komisyonu 22 parti ve dört blok kaydetmiştir:

Adil Ermenistan Partisi, Ermeni Ulusal Kongresi, Medeni Sözleşme Partisi, Ulusal Hıristiyan Partisi "Zartonk" (Uyanış), Özgürlük Partisi, “Onur bende" bloğu, Birleşik Vatan Partisi, Tüm-Ermeni Ulusal Devleti Partisi, Aydınlanmış Ermenistan Partisi, Evimiz Ermenistan Partisi, Cumhuriyet Partisi, Ermeni Anavatanı Partisi, "Özgür Anavatan" bloğu, Müreffeh Ermenistan Partisi,  Ermenistan Demokrat Partisi, "Ulusal Muhafazakar Hareket 5165" Partisi, Sosyal Demokrat Parti "Vatandaş Kararı", Demokratlar İttifakı Şirinyan-Babajanyan bloğu, Ulusal Gündem Partisi, Yükseliş Partisi, Liberal Parti, "Ermeni Kartalları - Birleşik Ermenistan" Partisi, Ermenistan Avrupa Partisi, "Ermenistan" bloğu,  Ulusal Demokratik Kutup Partisi, Egemen Ermenistan Partisi.

Tarihte ilk kez tüm eski Cumhurbaşkanları ve ülkenin mevcut devlet başkanı bu seçimlere katılmıştır. Ermenistan'ın ilk Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, "Ermeni Ulusal Kongresi" partisinin listesinin başında, ikinci Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan ise "Ermenistan" bloğunun listelerinde 1 numarada yer almıştır. Sivil Sözleşme partisinin lideri Başbakan Nikol Paşinyan'dır. Ermenistan'ın üçüncü Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan parti listelerinde yer almamış, ancak başkanı olduğu Cumhuriyetçi Parti, “Onurum Var” bloğunun bir parçası olarak seçimlere katılıp, eski Cumhurbaşkanı rolünde aktif olarak kampanya yürütmüştür.

Genel olarak, Ermenistan'daki seçimler, önceki veya mevcut makamlarla hiçbir ilişkisi olmayanlar da dahil olmak üzere birçok başka adayın katılmasına rağmen asıl rekabetin Robert Koçaryan ve Nikol Paşinyan arasındaki geçmesi beklenmektedir.

26 Mart 2021'de, Ermenistan Anayasa Mahkemesi, Koçaryan'ın ve Erivan'ın ilk derece mahkemesinin genel yargı mahkemesinin temyizlerine dayanarak, ülkenin anayasal düzenini devirmeye ilişkin Ceza Kanunu'nun 300.1. Maddesini temel yasaya aykırı olarak kabul etmiştir. Suçlamalar sadece eski Cumhurbaşkanına değil, aynı zamanda eski Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) Genel Sekreteri Yuri Haçaturov, eski Savunma Bakani Seyran Ohanyan ve Cumhurbaşkanlığı idari işler eski başkanı Armen Gevorgyan'a da yöneltilmiştir. Koçaryan'ın avukatları, aleyhindeki suçlamaları uydurma ve siyasi zulüm olarak değerlendirmiştir.

Seçim kampanyası sırasında iktidar muhalifleri, savaştaki yenilginin yanı sıra, Azerbaycan'da terörizm suçlamasıyla tutulan Ermeni "savaş esirlerinin" ve Azerbaycan ordusunun ülkenin Syunik ve Gegharkunik bölgelerindeki sınırların netleştirilmesi sırasında "işgal" kartını şiddetle oynamışlardır. Özellikle Koçaryan, Serj Sarkisyan ile oy birliğiyle Nikol Paşinyan'ı ordunun imhası, Rusya'nın stratejik bir müttefikinin kaybı ve Karabağ müzakerelerinin başarısızlığı ile suçlamış, bunun sonucunda ise Ermenistan’ın geniş toprakları kaybettiğini iddia etmişlerdir. Buna karşılık Nikol Paşinyan, önceki yetkililerin son 25 yılda yaptığı hataların Ermenistan'ın askeri yenilgisine yol açtığını iddia etmiştir.

Savaş Öncesi ve Sonrası Sosyo-Ekonomik Durum

Ermenistan'da siyasi çatışmalar, seçmenlerin ruh halini derinden etkileyen  ve son derece zayıf bir ekonominin arka planında yaşanmaktadır. Son üç yılda yaşanan durgunluğun, İkinci Karabağ Savaşı'nın ardından toprak kayıplarının ve koronavirüs pandemisinin yol açtığı zararın geçen yıl daha da kötüleşmesinin mantıklı bir sonucu olarak, Ermenistan'da Mayıs 2021'de tüketici fiyatları Mayıs 2020'ye kıyasla %5,9 artmıştır. Bu rakamlar Ermenistan Ulusal İstatistik Komitesi'nin raporundaki verilere dayanılarak hazırlanmıştır. Aynı zamanda, bu yılın Ocak-Mayıs döneminde, 2020'nin aynı dönemine göre tüketici fiyatlarındaki artış %5,5 olmuştur.

Mevcut istatistiklere göre 2021 Mayıs ayında gıda dışı ürünlerin fiyatları geçen yılın Mayıs ayına göre %9 artmıştır. Buna ek olarak, yıllık bağlamda Mayıs ayında hizmetler için tarifelerdeki artış %2,2 ve ay için %0,2'lik bir düşüş olmuştur.[3] Dünya Bankası tahminlerine göre, Ermenistan'daki yoksulluk oranı 2020'de %51'in üzerine çıkmıştır. "Avrupa ve Orta Asya Bölgesinin Ekonomik Gelişimi, 2021 Baharı" (Avrupa ve Orta Asya Ekonomik Güncellemesi, 2021 Baharı) raporunda da belirtildiği gibi, ülkedeki işsizlik oranı yıllık bazda %, 1 artarak Eylül 2020’de %18,1'e ulaşmıştır.

“COVID-19 salgınının savunmasız haneler üzerinde yıkıcı bir etkisi olduğu tahmin edilmektedir. Raporda, nüfusun %48'inin, 2020'de %51 olan gelir kaybı nedeniyle 2021'de 2011 Satın alma gücü paritesi yoksulluk sınırının altında kalacağı tahmin ediliyor” demiştir.[4] Bu sosyo-ekonomik durum da toplumun ruh halini doğrudan etkilemektedir. Gallup International Association'ın Ermeni temsilcisi MPG tarafından yapılan bir ankete göre, ankete katılanların %22,4'ü Paşinyan'ın “Sivil Sözleşme” partisine ve %20,6'sı Koçaryan'ın “Ermenistan” bloğuna oy vermeye hazır durumdadır. Hatırlatmak gerekir ki, geçen yıl Temmuz ayında Paşinyan'ın halktaki karşılığı %80 civarındaydı.[5]

Değerlendirme ve Politika Önerileri

Genel kabule göre, mevcut belirsizlik ortamında seçimlerin sonucunu tahmin etmek son derece zor. Nikol Paşinyan'ın muhtemelen bir koalisyonun parçası olarak iktidarda kalabileceği konusunda uzmanlar hemfikir durumdadır. Bu bağlamda, aralarındaki uzlaşmaz çelişkiler göz önüne alındığında, Robert Koçaryan ile bir parlamenter koalisyon oluşturulması konusunda bir anlaşmaya varılması olası değildir. Gagik Tsarukyan kendisini başbakandan açıkça ayırmıştır, Levon-Ter Petrosyan ise koalisyon kurmayı reddetmemiş, ancak böyle bir koalisyon oluşturma olasılığını da doğrulamamıştır. Paşinyan’ın oylarının yetmeyeceği ve eski Cumhurbaşkanlarından olan, Türkiye ile de barışmak gerektiğini sürekli vurgulayan Levon-Ter Petrosyan’ın yeterli oy alması durumunda Paşinyan’la en yakın ittifakı yapabilecek aday olarak görülmektedir.

[1] Pogrom; dinsel, etnik veya siyasi nedenlerle bir gruba karşı yapılan şiddet hareketleridir.

[2] “Paşinyan'dan Rusya'ya salvo! "İskender'ler patlamıyor!"” 25 Şubat 2021.
https://www.haberturk.com/rus-fuzeleri-patlamiyor-son-dakika-pasinyan-dan-rusya-ya-salvo-iskender-ler-patlamiyor--2984887 (Erişim Tarihi): 17 Haziran 2021.

[3] “Индекс потребительских цен в Армении в мае повысился на 5,9%”, 9 Haziran 2021.

https://arka.am/ru/news/economy/indeks_potrebitelskikh_tsen_v_armenii_v_mae_povysilsya_na_5_9/  (Erişim Tarihi): 17 Haziran 2021.

[4] “Уровень бедности в Армении превысил 51% в 2020 году – ВБ”, 31 Mart 2021.

https://arka.am/ru/news/society/uroven_bednosti_v_armenii_prevysil_51_v_2020_godu_vb/ (Erişim Tarihi): 17 Haziran 2021.

[5] “Опрос показал, сколько людей поддерживают Пашиняна и Кочаряна”, 5 Haziran 2021

https://ria.ru/20210605/opros-1735832861.html?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop (Erişim Tarihi): 17 Haziran 2021.