Cammu ve Keşmir, uzun yıllardır Hindistan, Pakistan ve Çin arasında çekişmeli bir konu olmuş, siyasi ve askeri gerilimlerin yaşandığı önemli bir bölgedir. Hindistan'ın kuzeyinde yer alan üç ülkenin de hak iddia ettiği bölge uzun yıllardır çatışmalara sebep olmaktadır. Hindistan bölgenin kontrolünü sağlamakta kararlı iken Pakistan bölge halkının demografik yapısının değiştirilmek istendiği konusunu gündeme getirmektedir. Birleşmiş Milletler (BM) ’in çözüm uygulayamadığı bölgede durumun nereye gideceği belirsizdir.

Cammu ve Keşmir’in Jeopolitik Konumu

Cammu ve Keşmir, Hindistan'ın kuzeyinde yer alan ve Pakistan ile Çin tarafından da kendilerine ait olduğu iddia edilen bir bölgedir. Bu bölge, uzun yıllardır Hindistan ve Pakistan arasında çekişmeli bir konu olmuştur ve bu nedenle bölge siyasi ve askeri açıdan önemlidir. Üç ülke arasında bölünmüş olan Keşmir bölgesinin coğrafi olarak yüzde 45'ini, nüfus olarak da yüzde 70'ini oluşturan üç bölge Cammu, Keşmir Vadisi, Ladakh'ın büyük kısmı ve Siachen buzulları Hindistan'ın kontrolü altındadır. Pakistan ise Keşmir'in Gilgit-Baltistan ve Azad Keşmir'in oluşturduğu yüzde 35'lik kısmı kontrolünde bulundururken, Çin de yüzde 20'sini oluşturan Aksai Chin 1 bölgesini kontrol etmektedir.

Keşmir Vadisi'nin yüzde 4'ü Hindu, yüzde 95'i ise Müslüman, Cammu'nun yüzde 66'sı Hindu, yüzde 30'u Müslüman, Ladakh'ın ise yüzde 50'si Budist, yüzde 46'sı Müslümanlardan oluşmaktadır. Keşmir aynı zamanda Hindistan'ın Müslümanların çoğunlukta olduğu tek bölge konumundadır. Neredeyse 1,4 milyar insanın yaşadığı Hindistan'da 210 milyon Müslüman bir nüfus da yaşıyor. Bunun diğer bir anlamı Hindistan, Endonezya ve Pakistan'dan sonra en çok Müslüman yaşadığı üçüncü ülke konumundadır.[1]

Keşmir Sorunu

Pakistan ve Hindistan'ın 1947'de İngiliz sömürgesinden ayrılarak bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Keşmir o dönem prenslik ile yönetilmekteydi. Nüfusunun büyük çoğunluğu Müslüman olan Keşmir halkı, 1947'de Pakistan'a katılmayı istese de, Hindu azınlığın da etkisiyle bölgenin lideri Maharaja Hari Singh, Hindistan ile birleşmeye karar vermiştir. Ancak bu karar Müslüman halk tarafından hoş karşılanmamıştır. 24 Ekim 1947’de “Azad Keşmir” İslam Cumhuriyeti kurarak bir de ordu oluşturdu. Yeni kurulan bu hükumetin başına da Sandar İbrahim adında bir kişi getirildi. Sonuç olarak Pakistan ve Hindistan bölgede hak iddia ederek diğer tarafı işgalci olarak nitelendirdi. Pakistan ve Hindistan'ın bölgeye asker göndermesiyle taraflar, 1947'de ilk kez savaştı.

Hindistan 1948 yılında konuyu Birleşmiş Milletler’e taşımıştır. BM 21 Nisan 1948'de aşiret savaşçılarının, Pakistan ve Hindistan askerlerinin savaş öncesi sınırlarına çekilmesi ve halkoylaması kararı aldı. BM Güvenlik Kurulu halkoylamasının gerçekleştirilebilmesi için Keşmir'de 1947 öncesi statükoya dönülmesi şartı koydu ancak statükoya dönülmedi. 1963 yılında Şaksgam Vadisi Pakistan tarafından Çin'e verildi. Bu durum halkoylamasının gerçekleştirilmesini zorlaştırdı. Pakistan, Ocak 1949'da ateşkesi kabul etti. İki ülke arasında yine aynı nedenle 1965 ve 1999'da savaş çıktı.

Savaşların ardından sağlanan geçici ateşkes sonucunda Cammu Keşmir'in yüzde 45'i Hindistan'ın, yüzde 35'i Pakistan'ın kontrolünde kaldı. Bölgenin doğusundaki yüzde 20'lik kısım ise sınırdaş Çin'in hâkimiyetine verildi. BM Keşmir bölgesinin askerden arındırılmasını ve halkoylaması ile belirlenmesini istese de Hindistan yönetimi halk oylaması taraftarı değil. Bunun nedeni halkın çoğunluğunun Müslümanlardan oluşuyor olmasıdır.

Son yıllarda Cammu Keşmir Hindistan idari yapısı içerisinde otonom bir statüye sahipti. Ancak Hindistan Merkezi Hükümeti 5 Ağustos 2019'da 370. Madde gereğince Hükümet Kararı ile Cammu Keşmir'e tanınan özel statüyü iptal etti. Bu otonom statü Cammu Keşmir'de Hindistan merkezi yönetiminin sadece iletişim, savunma ve dış politika konularından sorumlu olduğu anlamına geliyordu. Ancak yeni statü ile bölge Hindistan anayasasına bağlı olarak diğer bölgeler ile eşit hale geldi. Cammu Keşmir ve Ladakh olmak üzere iki bölgesel idari yönetime ayrıldı.

Özel statünün kaldırılmasının ardından karşı çıkan şahin liderler, eski Cammu Keşmir başbakanları, parti liderleri ve siyasetçiler tutuklandı. Elbette Pakistan'da hak iddia ettiği Cammu Keşmir'in özel statüsünün kaldırılmasına tepki gösterdi. Ancak sonuç değişmedi, Keşmir’in statüsü değişti.

Keşmir günümüzde hala Pakistan-Hindistan ve Çin arasında gerginlik yaratmaktadır. Keşmir halkı ile Hindistan Güvenlik Güçleri arasında çatışmalar yaşanmaktadır. Pakistan Cumhurbaşkanı Arif Alvi, Cammu Keşmir meselesinin BM kararları ve halkın istekleri doğrultusunda çözülmesi için destek verdiklerini belirtmektedir. Pakistan, Hindistan’ı Keşmir halkının demografik yapısını değiştirmek istediğini düşünmektedir. Pakistan'ın başkenti İslamabad'da "5 Şubat Keşmir Dayanışma Günü" olarak kutlanmaktadır. Keşmir halkının durumdan memnun olmadığını belirtmektedir. Hindistan ise Keşmir’in statüsünün değiştirilmesini bölgeye daha kaliteli ve hızlı hizmet ulaştırmak ve bölgenin mahrum kalmamasının amaçlandığını vurgulamaktadır.

Sonuç

Keşmir sorunu, yıllardır devam eden çok taraflı bir mesele olmuştur. Pakistan, Hindistan ve Çin arasında bölünen Cammu ve Keşmir’in statüsü bir problem haline gelmiştir. Asıl problem halkının çoğunluğunun Müslümanlardan oluşmasına rağmen Keşmir’in Hindistan tarafından yönetilmesidir. Günümüzde, Hindistan'ın Cammu ve Keşmir'e tanıdığı özel statünün kaldırılması ve bölgenin Hindistan'ın diğer bölgeleri gibi yönetilmesi, bölgedeki gerilimi artırmıştır. Pakistan ise bu değişikliği kabul etmemekte ve Keşmir halkının demografik yapısının değiştirilmek istendiğini iddia etmektedir. BM çözüm olarak halkoylamasını önerse de henüz gerçekleşmemiştir. Olası bir halkoylaması sonucu halkın çoğunun Müslümanlardan oluşması sebebiyle bölgenin kontrolünün Pakistan’a devredilmesi muhtemeldir. Bu nedenle Hindistan tarafından halkoylamasına sıcak bakılmamaktadır. Bölgedeki istikrar ve barış için uzun vadeli ve kapsamlı bir çözüm bulunması elzemdir. Birleşmiş Milletler ’in halkoylaması konusunda ısrarcı olması ve kararın bölge halkına bırakılması en adil çözüm olacaktır.

[1]‘Hindistan'ın yeni Cammu Keşmir politikası’, (6 Şubat 2024). Erişim Adresi: https://www.indyturk.com/node/466011/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/hindistan%C4%B1n-yeni-cammu-ke%C5%9Fmir-politikas%C4%B1