Avrupa Birliği Liderler Zirvesi, Avrupa Birliği (AB) liderlerinin bir araya gelerek bölgesel ve küresel ölçekte AB politikaları ve güncel konular hakkında karar almaya yönelik düzenlenen toplantıdır. Bu zirvelerde alınan kararlar, AB'nin genel yönlendirme sürecinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu kararlar, AB Konseyi'nin resmi yaptırımları aracılığıyla uygulanarak AB üye ülkeleri tarafından yürütülür.

15 Aralık 2022 tarihinde düzenlenen Avrupa Birliği Liderler Zirvesi’nde, Avrupalı 27 lider, birçok konuyu ele alan, süreç iyileştirme ve tedbir odaklı istişareler gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiştir. Zirvenin gündeminde yer alan Rusya’ya yönelik yaptırım uygulamaları, dikkat çeken konu başlıklarından biri olmuştur.

Avrupa Konseyi bu zirvede Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik devam eden saldırılara ilişkin Rusya üzerindeki baskıyı arttırmayı amaçlayan dokuzuncu yaptırım paketini onayladı. Avrupa Konseyine göre Rusya’ya yönelik yeni yaptırım paketi, Rus ekonomisini ve saldırganlığını sürdürebilme gücünü kırmayı amaçlayan bir dizi önlem içermektedir. Avrupa Birliği Konseyi Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell yapmış olduğu açıklamada: "Yiyecek ve açlığın ardından Putin şimdi de milyonlarca Ukraynalıyı sudan, elektrikten ve ısınmadan mahrum bırakarak kışı silah haline getiriyor. Avrupa Birliği, bu son tırmanışa ve savaş suçuna, 9'uncu sert yaptırım paketimizle yanıt veriyor. Ekonomiyi ve bu vahşi savaşa alet olanları hedef almaya devam edeceğiz. " ifadelerini kullanmıştır.

Rusya’ya yönelik Dokuzuncu yaptırım paketinde neler var? [1]

Öne çıkan yaptırım maddelerinden biri ‘ihracat kontrolleri ve kısıtlamaları’ olmuştur. Bu maddeyle birlikte, Rusya'nın savunma ve güvenlik sektörünün teknolojik gelişimine katkıda bulunabilecek mal ve teknolojilerin tedariğine ilişkin kısıtlama ve ihracat kontrolleri getirildi. Bu bağlamda belirlenen 168 kuruluş, Rusya’nın kullanabileceği önemli kimyasalların, sinir gazlarının, gece görüş ve radyo-navigasyon ekipmanlarının, elektronik ve BT bileşenlerinin serbestçe alınıp satılamayacağını garanti edecektir. Bununla birlikte, havacılık ve uzay endüstrisi ile ilgili mal ve teknolojilere yönelik ihracat yasağı uçak motorları ve parçalarını da içerecek şekilde genişletilmesi kararı alınmıştır. Bu yasak hem insanlı hem de insansız hava araçları için geçerli olacak ve bu malzemeleri Rusya’ya tedarik edebilecek üçüncü ülkeye doğrudan ihracatı yasaklanacaktır.

Tahıl Satışları Kısıtlamaların Dışında Tutuldu

Avrupa Konseyi tarafından yayınlanan yaptırım bildirgesinde, Rusya'nın Ukrayna'daki durumu istikrarsızlaştıran eylemleri karşısında alınan önlemlerin üçüncü ülkeler ile Rusya arasında buğday ve gübre dahil olmak üzere tarım ve gıda ürünleri ticaretini hiçbir şekilde hedef almadığı belirtilmiştir. Bununla birlikte, Avrupa Konseyi, dünya çapında gıda güvenliğini koruma ve gıda krizi ile mücadele etme konusundaki kararlı duruşa sahip olduklarına vurgu yaparak, tarım ürünleri için ödeme kanallarında aksama olmaması için varlıkların dondurulması maddesine ilişkin yeni bir istisna getirilmesine karar verildiğini ifade edilmiştir.

Yaptırım başlıklarından bir diğeri ‘bankacılık sektörü’ olmuştur. Konsey, iki Rus bankasının varlıklarının dondurulması gerekenler listesine eklenmiş, Rusya’ya destek veren, Rusya’ya ait veya kontrolündeki kuruluşlar da bu listeye eklenerek işlem yasağı koyulmuştur.

Yaptırım paketinin diğer maddesi ‘medya’ başlığı oldu. Bu bağlamda Konsey, AB ve üye ülkeleri istikrarsızlaştırmayı amaçlayan sistematik olarak uluslararası dezenformasyon ve bilgi manipülasyonu kampanyası yürüten dört medya kuruluşunun yayın lisanslarının askıya alınması sürecini başlattı. Bu kuruluşlar: NTV/NTV Mir, Rossiya 1, REN TV ve Pervyi Kanal. Konsey almış olduğu bu kararın dayanağı olarak, bu mecraların Rusya’nın doğrudan ya da dolaylı olarak kontrolü altında olduğunu ve Rusya'nın Ukrayna’ya yönelik saldırganlığını meşrulaştırdığını belirtmiştir. Medya ile birlikte Rusya’ya yönelik ‘danışmanlık servisi’ verilmesine de yasak getirilmiştir. Konsey, reklam, pazar araştırması ve kamuoyu yoklama hizmetlerinin yanı sıra ürün testi ve teknik denetim hizmetlerinin sağlanmasına yasak getirmiştir.

Yaptırım paketi kapsamında bir diğer başlık ‘enerji ve madencilik sektörleri’ olmuştur. Konsey, belirli kritik hammaddeleri içeren madencilik ve taş ocağı faaliyetleri haricinde, Rusya madencilik sektöründe yeni yatırımlara yönelik destekleri yasaklamıştır. Ek olarak, Rusya enerji sektöründeki yeni yatırımları hedef alan yasağın genişletilmesi kararı almıştır. Bununla birlikte AB vatandaşlarının, Rusya’ya ait veya kontrolündeki tüm tüzel kişiler, kuruluşlarda herhangi bir görevde bulunmaları yasaklanmıştır.

Konsey, ekonomik yaptırımlara ek olarak, çok önemli sayıda kişi ve kuruluşu listeleyerek hem sayı hem de içerik olarak kapsamlı bir bireysel önlemler paketini kabul etme karar almıştır. Böylece, 141 kişi ve 49 kuruluşa daha kısıtlayıcı tedbirler uygulamaya karar vermiş ve kara listeye almıştır.

Josep Borrell, basın bildirisinde yaptırımlara yönelik şu ifadeleri kullanmıştır: "Rusya'nın Ukrayna'daki yasadışı savaşında son tırmanışında etkili olan yaklaşık 200 yeni kişi ve kuruluşu hedefliyoruz. Rusya hükümetindeki, Duma'daki, Federasyon Konseyi'ndeki ve yargıdaki siyasi liderler hedef alınıyor. Ukrayna tahılının yağmalanmasından, Ukrayna halkının ve özellikle çocukların zorla sınır dışı edilmesinden sorumlu olanlara ve sistematik bir bilgi manipülasyonu ile kamusal alanı zehirleyen kuruluşlara yaptırım uygulanıyor. Gerektiği sürece Ukrayna'yı desteklemek için hareket etmeye kararlıyız." şeklinde açıklamada bulunmuştur. Avrupa Konseyi’nin kısıtlayıcı önlemleri toplam 1386 kişi ve 171 kuruluş için geçerli olmuştur. Yaptırım listesine dahil edilen kurum, kuruluş ve kişiler, varlıklarının dondurulması, AB vatandaşlarının ve şirketlerinin kendilerine fon sağlaması yasaklanması, gerçek kişilerin AB topraklarına girmelerini veya bu topraklardan geçiş yapmalarını engelleyen bir seyahat yasağına tabii olmaktadır.[2]

Değerlendirme ve Politika Önerileri

Avrupa Birliği liderleri, Rusya'nın Ukrayna’ya yönelik işgallerine karşı Rusya’ya muhtelif kısıtlamalar uygulamaktadır. Kurum, kuruluş ve kişilere yönelik yapılan bu yaptırımlar revizyonist bir çizgide ilerleyen Rusya için caydırıcı nitelikte olmadığı açıktır. Bununla birlikte Rusya’ya karşı topyekûn bir ambargo uygulanmaması ve 9’uncu ambargo paketinde gıda sevkiyatına ilişkin muafiyetler bulunması da dikkat çekicidir. AB’nin Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne verdiği önem ve Rus yayılmacılığına karşı direnç oluşturmaya yönelik alınan bu kararlar, Avrupa Birliği-Rusya arasındaki açmazları derinleştirmesi muhtemeldir.

Gıda tedarik zincirinin sürdürülebilirliği adına herhangi bir yaptırım kararı alınmamış, bununla birlikte enerji konusunda yeni yatırımları önleyici kısıtlamalar onaylanmıştır. Enerji krizi ile mücadele içerisinde olan Avrupa kıtası ülkeleri, yeni alternatifler çerçevesinde çalışmalarına devam ederken, Rusya’ya yönelik yaptırımları karşısında Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova açıklamada bulunmuş, bu yaptırım kararının AB’nin kendi içerisinde sosyal ve ekonomik sorunların artmasına neden olacağını ifade etmiştir. Zaharova, “AB liderleri kısıtlamaların döngüsünden çıkamıyor ve Rusya karşıtı tüm yaptırımlar ile Rusya üzerindeki baskı politikalarının beyhude olduğunu kabul edemiyor. Mevcut paket, öncekilerle aynı etkiye sahip olacak, AB’nin kendi içerisinde sosyal ve ekonomik sorunların şiddetlenmesine neden olacak.” ifadelerini kullanmıştır. Bu ifadelerle birlikte ‘Brüksel'in “düşüncesiz adımları”’ olarak nitelendirdiği zirvenin AB vatandaşlarının zor duruma düşürecek kararlar aldığına dikkat çekerek, Avrupa’nın enerji kesintileri ve benzeri görülmemiş “yaptırım enflasyonu” ile karşı karşıya kaldığını belirten Zaharova, Avrupa sanayisinin tehdit altında olduğunu ifade etmiştir.[3]

Rusya’ya yönelik yaptırımların, Rusya için caydırıcı olmasa bile Avrupa Birliği Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne yönelik yaptırım ve tedbirlere devam etmesi beklenilmektedir. Avrupa ile Rusya arasında tampon bir bölge konumda olan Ukrayna’nın toprak bütünlüğü Avrupa açısından kritik bir öneme sahiptir. Rusya’nın Ukrayna’nın tamamını işgal etmesi halinde Rusya, Avrupa’ya sınır olacaktır. Balkan Harbinde yükselen Germen-Slav milliyetçiliği sonucunda yaşanan açmazlar ve Rusya’nın sıcak denizlere inme ideası göz önünde bulundurulduğunda, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünün korunması oldukça önem taşımaktadır. Bu sebeple AB’nin, Rusya’nın Ukrayna topraklarını işgaline karşı mevcut politikası ileri seviyelere taşınarak devam edecek, yakın gelecekte uzlaşı temelinde bir diplomasi yürütülemeyecektir.

[1] ‘Press Releases’, Europen Council, https://www.consilium.europa.eu/en/european-council/, 19.12.2022

[2] ‘Press Releases’, Europen Council, https://www.consilium.europa.eu/en/european-council/, 19.12.2022

[3] ‘Rusya: AB’nin yeni yaptırım paketi kendi sorunlarını artıracak’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-ab-nin-yeni-yaptirim-paketi-kendi-sorunlarini-artiracak/2766368, 19.12.2022