Mahsa Amini’nin 16 Eylül’de hayatını kaybetmesinin ardından başlayan protestolara karşı, İran devlet yetkililerinin tutumu dünya gündeminde tartışma konusu.

ABD ve Avrupa Birliği, İran’ın protestolara karşı tutumunu ‘insan haklarının ihlal edildiği ve ifade özgürlüğünün kısıtlandığı’ şeklinde değerlendirmektedir. Bir süredir İran’a karşı yaptırım uygulanması hem ABD hem de Avrupa’nın gündeminde. 17 Ekim’de Avrupa Konseyi, Mahsa Amini’nin hayatını kaybetmesinde rolleri olduğunu ileri sürdüğü kişilere ve İran’daki protestoculara orantısız güç gösterenlere karşı kısıtlayıcı tedbirler uygulama kararı aldı.

Kısıtlayıcı önlemler kapsamında Avrupa Konseyi tarafından Amini’nin hayatını kaybetmesinden sorumlu tutulan, İran Ahlak Polisi ve onun önemli figürlerinden Muhammed Rüstemi ve Haj Ahmad Mirzai; İran Kolluk Kuvvetleri ve bir dizi yerel şef.  Bunlara ek olarak, internet kısıtlaması nedeniyle İran Bilgi ve ve İletişim Teknolojileri Bakanı İsa Zarepour da listede yer alıyor.17 Ekim’de açıklanan sayıya göre, listede toplam 97 kişi ve 8 kuruluş bulunmakta.

Avrupa Birliği ve üye devletleri, protestocuları barışçıl olarak değerlendirdi. Her yerde olduğu gibi İran’da da insanların barışçıl protesto yapma hakkına sahip olduğu ve bu hakkın her koşulda sağlanması gerektiğini savunarak, protestoculara karşı orantısız güç kullanımını yapıldığı gerekçesi İranlı yetkilileri kınadı. Avrupa Birliği yetkilileri, protestoculara yönelik uygulanan şiddetli baskıyı derhal durdurmasını, gözaltına alınan protestocuların serbest bırakılmasını ve internet erişimiyle birlikte ücretsiz bilgi akşının sağlanmasını talep ediyor. Bununla birlikte, ölü ve tutuklu sayısının netleştirilmesi de beklentiler arasında. Amini’nin hayatını kaybetmesine ilişkin soruşturmanın ‘usulüne uygun’ olarak soruşturulması ve vefatından sorumlu olduğu kanıtlanan herkesin hesap vermesi de AB’nin talepleri arasında yer alıyor.

Avrupa Birliği’nin hazırladığı listedeki kişi ve kurumlar için kısıtlayıcı önlem olarak uygulamaya soktuğu yaptırımlar şu şekildedir: Seyahat yasağı, mal varlıklarının dondurulması, Avrupa Birliği vatandaşları ve şirketlerinin konu listede yer alan kişi ve kurumlara fon sağlanmasının yasaklanması, İran’ın protestoları bastırmak için kullanabilecek teçhizatın ihraç edilmesinin yasaklanması.

İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Avrupa Konseyi’nin yaptırımlara ilişkin açıklamalarının ardından Avrupa Birliği’nin İranlı kişilere gereksiz ve etkisiz yaptırım uyguladığını ifade ederek, sosyal medya hesabından şu açıklamada bulundu: ‘Yaygın dezenformasyona dayalı, yanlış hesaplamadan kaynaklanan yapıcı olmayan bir eylem. İsyanlara ve vandalizme hiçbir yerde müsamaha gösterilemez. İran istisna değildir.

17 Ekim’de Avrupa Konseyi’nin almış olduğu kısıtlama kararları şu an için Mahsa Amini dosyasının failleri olduğu düşünülen kişilere ve protestoculara yönelik yapılan baskıların sorumlularını kapsamaktadır. Avrupa Konseyi’nin İran’dan talep etmiş olduğu hususlar yerine getirilmezse, yaptırımların kapsamını ‘genel bir yaptırım’ olarak değiştirileceğine dair bir açıklama bulunmuyor. Avrupa Konseyi, İran’la devam eden nükleer müzakereler sebebiyle yaptırım uygulamalarının kapsamını genişletilmesi konusunda temkinli yaklaşabilir. İran, protestoları terörizm ve isyan zemininde değerlendirmektedir. Bu sebeple dış politikada revizyonist bir tutum sergileyen İran, Avrupa Birliği’nin talepleri doğrultusunda iç politikasını şekillendirme ihtimalinden oldukça uzak.