Merhaba, Türkiye Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Analizler Merkezi olarak İstanbul Gelişim Üniversitesi Doktor Öğretim Üyesi Sn. Keisuke Wakizaka ile Güney Kafkasya’da güncel açmazlara ilişkin; Ermenistan’da hükümet karşıtı protestolar, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın bölgesel politikaları ve Zengezur Koridoru üzerine bir röportaj gerçekleştireceğiz. Sözü kendisine bırakıyorum.

Soru 1: Son haftalarda Ermenistan’da hızla büyüyen ve hala devam eden hükümet karşıtı protestoları görmekteyiz. Bu protestoların temel dinamikleri ve sebepleri nelerdir?

Bilindiği gibi, Karabağ sorununun çözülmesine rağmen, Azerbaycan-Ermenistan sınırlarının belirlenmesi konusunda hâlâ sıkıntılar yaşanmaktadır. Sınır belirleme süreci devam ederken, son olarak, Azerbaycan’a ait fakat Ermenistan’ın kontrolünde olan dört köy Azerbaycan’a geri verilmiştir: Bağanis Ayrım, Aşağı Eskipara, Heyrimli ve Kızılhacılı. Aslında bu köylerin bazı kesimleri de Azberycan sınıları için de yer alıyor. Bu köylerin geri verilmesi üzerine Taşnak Ermenileri ve köylüler harekete geçti ve protestolar başladı. Sınır belirleme süreci, köylerin geri verilmesi ve II. Karabağ Savaşı’ndan sonraki barış diyaloğu bu kesim tarafından Ermenistan hükümetinin tek taraflı olarak taviz verdiği şeklinde yorumlandı. Ancak, protestoların büyümesinin arkasında Taşnak Partisi, Ermeni Apostolik Kilisesi ve Rusya’nın olduğu iddia ediliyor.

Ermenistan’ın doğu kısmı, daha çok Karabağ klanı, Taşnak Partisi ve Rusya’nın etkisi altında olan bir kesimdir. Ermenistan’ın güney ve doğu kısmındakiler ağırlıklı olarak İran’dan göç etmişken kuzey ve Batı kesimindeki Ermenilerin çoğu ise Türkiye’den göç etmiştir. Bu yüzden Doğu kısmı Türkiye ile bağlantılarının zayıf olması nedeniyle, Türk karşıtı bir tutumun varlığı hissedilmektedir. Özellikle Eçmiyazin Kilisesi, Ermenistan hükümetinin dönüşümü konusunda son derece rahatsızdır; zira Paşinyan mevcut politikalarını devam ettiği sürece hem Taşnak Partisi, hem Rusya, hem de Eçmiyazin Kilisesi ile karşı karşıya kalmaktadır.

Ermeni Apostolik Kilisesi Tavuş Piskoposluğu Başpiskoposu Bagrat Galstanyan Rus yanlısı eski başbakanı ziyaret etmesi hakkında ne düşünüyorsunuz?

Ermenistan eski Başbakanı Sarj Sarkisyan ve Ermenistan eski Cumhurbaşkanı Koçaryan, Taşnakların desteklediği isimlerdir ve Rusya ile yakın ilişki içindedir. Bu nedenle Koçaryan’ın yanına gitmeleri normal karşılanmalıdır. Hatta Rusya, bu krizden faydalanarak Ermenistan-Azerbaycan sınırında kalmaya devam edebilir. Azerbaycan için de Rusya’nın varlığı rahatsız edici bir durum değildir. Sonuçta, şu anda bölgedeki Rusya’ya en yakın devlet Azerbaycan’dır. Paşinyan hükümeti ise son dönemde Rusya arasında derin bir mesafe söz konusu. Rusya, bu bölgeye askeri güçlerini konuşlandırarak Kafkasya’daki nüfuzunu devam ettirebilir. Bu nedenle, Rusya bu krizi bir fırsat olarak değerlendirebilir.

Soru 2: Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın bölgesel politikalarını ve gelecek genel seçimlerde kazanma olasılığını nasıl yorumluyorsunuz?

2028 seçimlerinden başlayalım. 2028 seçimleri muhaliflerin nasıl bir strateji oluşturacağına bağlı. Ermenistan’da yapılan yerel seçimlerde Erivan Belediye Başkan Adayı olarak Koçaryan’ın desteklediği Hayk Marutyan yeni parti kurmayı planlıyor. Genç ve dinamik biri olmakla birlikte Taşnakçılara nispeten yakın. Parti kurarsa partiler arası rekabetin durumunu değiştirebilir. Şu an için Paşinyan’ın kazanma ihtimali var. 2021’deki seçimde Paşinyan oyların %53,95’ini alarak seçilmişti. Çünkü Paşinyan savaş istemiyor ve ekonomi odaklı düşünüyor ve halkın derdi de artık Karabağ Sorunu değildi.

Paşiyan hükümeti Ruslara daha mesafeli, Avrupa’ya daha yakın bir politika izliyor. Son dönemde Avrupa Birliği adaylık başvurusuna ilişkin söylemler mevcut. Genç aydınlarda şu söylemi duyuyoruz: ‘Asıl düşman Ruslar. Ruslar Ermenileri korur gibi görünse de Ermeniler ile Türklerin arasındaki düşmanlığı körüklüyor.’

Aslında şöyle bir durum var. Rusya bölgede hala etkin konumunu sürdürüyor. O yüzden Ermenistan aniden NATO veya AB yapılanmalarına dahil olması tabi ki zor. O yüzden bunun için aşamalı olarak ilerleyecek. Burada da değinilmesi gereken aynı zamanda Ermenistan batıya tamamen entegrasyonunu sağlaması için ilk önce Türkiye ile ilişkilerini iyileştirmek zorunda. Mevcut Ermenistan hükümetinin milliyetçilik anlayışına bakıldığında Taşnakçılardan farklı olarak idealizmden ziyade, pragmatist ve modern bir milli kimlik geliştiriyor. Bu da Ermenistan komşu ülkeleri ile ilişkilerinde belirleyici bir faktör olarak karşımıza çıkıyor.

Soru 3: Zengezur Koridoru’nun açılması mümkün mü? Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Zengezur Koridoru’nun açılması oldukça önemli. İran ve Batı açılmasını istemiyor. Çünkü Koridorun açılmasıyla birlikte ulaşım ve iletişim kontrolü Rusya Sınır Güvenlik Kurumları tarafından sağlanacak. Rusya Ermenistan’da hala etkin durumda. Mesela normalde Erivan’daki uluslararası havalimanında Rusya Federal Servisi’ne bağlı görevliler bulunuyor ve ancak bu yazın ayrılacak. Erivan yönetimi Rus ordusu ve istihbarat servisini peyder pey çıkarmayı planlıyor ancak yine de bu kolay süreç değil. Ermenistan’ın alt yapısını sağlayan birçok mekanizma Ruslara ait, telefon, su, elektrik vs. Şu an kısa vadede Rusya’dan kopması imkânsız.

Bir diğer noktaya değinmek gerekir ki, Zengezur Koridoru’nun Azerbaycan’ın istediği şartlara göre açılması çok zor. Onun yerine şöyle bir teklif var: Ermenistan Barış Kavşağı Projesi. Kars ve Gümrü’den yolu bağlayarak Azerbaycan sınırına uzanan koridorlardan oluşuyor. Tabi Zengezur Koridoru da buna dahil ama bu yollar Ermenistan’ın kontrolünde olacak. Böylece Ermenistan da ortak ekonomi alanını oluşturarak onun üzerinde kendi kimliğini güçlendirmeyi planladığını görebiliyoruz. Ermenistan hükümeti Taşnak milliyetçiliği değil daha çok pragmatist modeline göre kendi kimliğini geliştirmeyi planlıyor. Zaten Paşinyan, 24 Nisan’daki açıklamada; ‘SSCB döneminde belirli Ermenistan sınırı varken büyük Ermenistan’ı düşünmek hayal etmek mantıksız. Bir de önemli olan şu ki sadece Türkiye’ye sıçramak yanlıştır, kendi içimizdeki sorunlara da bakmamız gerekir.’ dedi. İşte bu arada Paşinyan yönetiminin modernist ve pragmatist yaklaşımla milli kimliğini geliştirme planı olduğunu görebiliyoruz ve zaten bölge içindeki iletişim ve ulaşımı daha çok sıkılaştırmak amacıyla bölgesel iş birliği planlarını sürekli sunduğunu görüyoruz. Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye arasında Şengen gibi bir uygulama olursa transit konusundaki sorunlar hafifleyebilir ve Zengezur Koridoru kullanılabilir. Ulaşım engeli ortadan kalkar. Tarihte Türkler ve Sırplar arasındaki sıkıntılara rağmen  pasaportsuz geçiş bulunuyor. Ermenistan ile neden olmasın? Barış Kavşağında Ermenistan kontrolü olacak ama Şengen gibi bir anlaşması yapılırsa bölgede Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan arasında 3’lü kontrol sağlanabilir, ancak bu durumda Rusya devreden çıkabilir.