15 Temmuz tarihinde Ermenistan Savunma Bakanlığı’na bağlı ‘‘Vazgen Sarkisyan Askeri Akademisi’’ Amerikan-Ermeni ortak tatbikatı ‘‘Eagle Partner 2024’’ün başladığı duyurdu. Tatbikatın açılış törenine Ermenistan Savunma Bakanı Suren Papikyan, ABD’nin Ermenistan Büyükelçisi Kristina Kvien ve diğer yetkililer katıldı.

Eagle Partner 24 tatbikatı 24 Temmuz’a kadar Ermenistan’da gerçekleşecek, Avrupa ve Afrika’daki ABD Ordusu ile Kansas Ulusal Muhafızları’ndan askerler de katılacak. Tatbikatlar, Ermenistan’ı ikili barışı koruma operasyonlarına katılmaya hazırlamayı amaçlıyor. ABD ordusu tarafından açıklanan bildiride, ‘‘Bu eğitimin yürütülmesi, her iki ülkeden birliklerin birbirlerinin ekipmanlarına aşina olmasını sağlıyor.’’ şeklinde açıklama yapıldı. Washington ile Erivan arasındaki askeri bağlar zayıf olsa da son aylarda tatbikatların ve iş birliğinin hızı arttı. ABD ordusundan yetkili bir isim Al Arabiya English’e, ‘‘ABD’nin tutarlı hedefi, ortaklarla eğitim ve iş birliği yapmak, hazırlıklı olmayı sağlamak ve ortaklık içindeki askeri güçler arasında birlikte çalışabilirliği arttırmaktır.’’ dedi.

ABD ile Ermenistan’ın 15 Temmuz 2024 tarihinde ortak askeri tatbikatlara başlaması Paşinyan iktidarının Batı’ya yönelme politikaları, Erivan ile Rusya ilişkilerinin gergin olduğu bir dönemde paralel seyrediyor. Rusya uzun zamandır müttefiki ve komşusu olan Ermenistan’ın ‘‘düşmanca’’ olarak algıladığı kararlara öfkeli. Erivan yönetimi Rusya ile Ukrayna arasında devam eden savaşta Ukrayna’nın yanında yer aldığını her fırsatta vurgulayarak Kiev’e insani yardım gönderdi. Geçtiğimiz hafta Ermenistan, ittifakın bir üyesi olmamasına rağmen Washington’daki NATO zirvesine katıldı. Bu yılki askeri tatbikatlar, Ermenistan’ın Batı ile ilişkilerini güçlendirme umutlarından vazgeçme niyetinde olmadığını gösteriyor.

ABD ile Ermenistan arasındaki iş birliği kapsamında, Eylül 2023 tarihinde benzer bir tatbikat olan ‘‘Eagle Partner 2023’’ düzenlendi. Bu tatbikat, uluslararası barışı koruma misyonlarına katılan birliklerin birlikte çalışabilirlik düzeyini artırmayı amaçlıyordu. ‘‘Eagle Partner 2024’’ tatbikatı, iki ülke arasındaki askeri iş birliğini geliştirmek için atılmış bir adım olarak değerlendiriliyor.

Kansas Ulusal Muhafızları, Pentagon’un ‘‘Barış İçin Devlet Ortaklığı Programı’’ kapsamında 2003 yılından bu yana Ermenistan’la ortaklık yapıyor. Kansas Genelkurmay Başkanı Tuğgeneral Michael Venerdi, ‘‘Eagle Partner gibi tatbikatlarda Ermeni ortaklarımızla yan yana çalışmak, uluslarımızın erkekleri ve kadınları ile askeri hizmetlerimiz arasındaki güven ve dostluğu güçlendiriyor.’’ dedi. Ermenistan Savunma Bakanı, iki ülke arasındaki ikili iş birliğinden duyduğu memnuniyeti dile getirerek, ‘‘Barışı koruma operasyonları çerçevesinde uluslararası barışı koruma misyonlarına katılan birlikler arasındaki birlikte çalışabilirlik düzeyini artırmayı amaçlıyor’’ açıklaması yaptı.

ABD ile Ermenistan arasındaki askeri tatbikat amacı nedir?

Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri Güney Kafkasya’ya yönelmeye başladı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Batı dünyası hem renkli devrimler hem de dondurulmuş meseleler yoluyla Rusya’yı sınırlama politikasını sürdürdü. Bu süreç, Gürcistan’daki olaylar ve Rusya-Ukrayna Savaşı’yla birlikte bölge ülkeleri üzerinde önemli izler bırakırken, birçok yeni sorunun da ortaya çıkmasına neden oldu. Zira Rusya-Ukrayna Savaşı’yla yaşanan gelişmeler tüm dünyayı etkilediği gibi Kafkasya’yı da etkiledi. Bu durum bölgenin stratejik önemini daha da artırdı. Güney Kafkasya’nın tarihi, kültürel ve enerji açısından öneminin yanı sıra stratejik ve jeopolitik konumu da bölgenin parlayan bir yıldız haline gelmesine neden oldu. Bölge, geçmişte olduğu gibi bugün de Batı dünyasının hem uluslararası hem de bölgesel olarak, öncelikle dış politika, enerji ve güvenlik politikaları açısından dikkatini çekiyor.

Ukrayna’daki gelişmelerden sonra ABD’nin Ermenistan’da da benzer bir sorun yaratmaya çalıştığı yönünde kamuoyunda büyük bir algının olduğu unutulmamalıdır. Özellikle Ermenistan’ın NATO’ya katılması çağrısı ve NATO’nun Avrupa Genişleme Komitesi Başkanı Gunther Fehlinger’in yaptığı ‘‘Ermenistan’ı Koruyun’’ açıklamaları Rusya’yı kışkırtma amaçlı açıklamalar olarak görülebilir. Fehlinger’in ‘‘Ermenistan’ı NATO’ya katılmaya çağırıyorum’’ gibi açıklamaları ve ABD Başkanı Joe Biden’a yönelik ‘‘Ermenistan’ı Koruyun’’ şeklindeki açıklamaları Ermenistan üzerinden Doğu-Batı kutuplaşmasının yeni adımları olarak görüldü. Ayrıca Batı dünyasının alternatif enerji arayışının ABD’nin bu adımında etkili olduğunu da belirtmekte fayda var.

Rusya’nın tepkisi ne oldu?

Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova, 15-24 Temmuz tarihleri ​​arasında yapılacak olan Eagle Partner-2024 Tatbikatı’nın Ermenistan’ın Moskova ile güvenlik iş birliğini baltaladığını söyledi. Zakharova, ‘‘NATO silahlı kuvvetleri standartlarını Ermenistan’a dayatmak için kendi himayesindeki manevralara ve eğitim programlarına katılımı kullanıyor. Bu da Batı’ya Ermenistan’ın iç ve dış politikası üzerinde ek bir kaldıraç sağlıyor. Erivan’ın sistemsel hale gelen bu tür adımları, bu alanda kanıtlanmış etkileşim mekanizmalarının işleyebilme olasılığını zayıflatıyor.’’ ifadelerini kullandı.

Rusya, Ermenistan’ın ABD ile yakınlaşmasını ve ortak askeri tatbikatı ‘‘endişe verici’’ olarak değerlendiriyor. Çünkü Ermenistan’ın ortak askeri tatbikata ek olarak ‘‘Rusya’ya bağımlı olmak stratejik bir hatadır’’ demesi, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın Batı’ya yöneldiğini ilan etmesine yol açtı. Dolayısıyla Rusya’nın şimdilik sessiz kalacağı ve rahatsızlığını dile getirmekle yetineceği söylenebilir. Çünkü Rusya-Ukrayna savaşı Rusya’yı yeterince yıprattı, Moskova en azından şimdilik daha fazla cephede savaşmayı tercih etmiyor.

ABD’nin NATO aracılığıyla bölgede genişleme çabalarından İran’ın rahatsız olduğu görülüyor. Bölgedeki birçok sorunda tarihsel bağlara dayanarak Ermenistan’ın yanında olduğunu gösteren İran, Batı’ya karşı Rusya’nın yanında ve Ermenistan’la müttefik pozisyonunda konumlanıyor ve bölgesel bir aktör olarak varlığını her platformda dile getirmeye devam ediyor. Çünkü İran, Batı’nın desteklediği bölgede atılan her adımı kendisi için bir tehdit olarak algıladığı için son gelişmeler konusunda da Rusya’nın yanında konumlanıyor.

Değerlendirme

Ermenistan’ın ‘‘Bağımsız Devletler Topluluğu’’na ve ‘‘Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’’ne üyesi olmasına rağmen, bu örgütün son dönemdeki hiçbir etkinliğine katılmadığını da belirtmek gerekir. Buna karşılık Erivan, başta ABD ve Fransa olmak üzere bir dizi NATO ülkesiyle ikili askeri ortaklığı, ilişkileri ve temasları hızlandırıyor. Son dönemde ABD ile Ermenistan arasındaki temaslar aktif hale geldi. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın üst düzey üyeleri Erivan’a sık sık ziyaretlerde bulunuyordu. ABD-Ermenistan arasında üst düzey diyalog gerçekleştirildi ve taraflar, karşılıklı ilişkilerin stratejik ortaklık düzeyine çıkarılmasına karar verdi. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, son iki yıldır istikrarlı, kararlı ve planlı bir şekilde ülkesinin Rusya’nın öncü olduğu tüm kurumlara katılımını zayıflatmaktadır.

Nikol Paşinyan, komşu ülkelerle ilişkileri normalleştirmek yerine NATO ve ABD ile iş birliğini geliştirme yoluna gitmektedir. Bunun içinde Ermenistan’ın bölgede ABD ve Batı için askeri üs haline gelmesi için politikalarını sürdürmektedir. Bu durum Rusya’nın yanı sıra İran dahil bölgedeki diğer devletleri de endişelendirmektedir. Hatta İran’ı daha da rahatsız etmektedir. Çünkü bölgeye getirilen Avrupa Birliği ve NATO ülkeleri temsilcilerinin ‘‘gözlemci’’ adı altında İran sınırına yerleştirilmesi İran açısından ciddi bir tehdit oluşturuyor. Böylece Paşinyan bir yandan İran’ı dost ve kardeş olarak nitelendirirken, diğer yandan da ‘‘İran’ın kırmızı çizgilerini’’ ayaklar altına alıyor. Ermenistan, Azerbaycan’a karşı yıllarca sergilediği politikaları şimdi aynı tavırla Rusya ve İran’a karşı da gösteriyor.

Ermenistan, Rusya’nın Güney Kafkasya politikasından ve özellikle Karabağ bölgesinde oluşan jeopolitik gerçekliklerden devletlerarası düzeyde hoşnutsuzluğunun bir göstergesi olarak da Moskova ile ilişkilerini kararlı bir şekilde zayıflatma konusunda ısrar gösteriyor. ABD ve Fransa’nın vaatleri karşısında Amerikalı ve Fransız siyasetçilerin Erivan’a sayısız ziyaretleri, imtiyazlı krediler ve yardımlarla ilgili sözleri tüm Ermeni yetkililerde ‘‘Batı bizimle’’ yanılsamasını yarattı. ABD ve Fransa, Güney Kafkasya bölgesinde Ermenistan ile yakın ilişkiler kurmasının ardında Rusya’yı çevreleme politikası olduğu açıkça görülüyor.