Avrupa’ya göç etmek isteyen göçmenlerin yanı sıra, Afganistan ve Suriye’de yaşanmakta olan iç savaşlarla birlikte Avrupa göç trafiği yoğunlaşmıştır. Düzensiz göçmen meselesi son on yılda başta Türkiye’yi ardından İtalya’yı etkileyen muhtelif sosyolojik ve ekonomik sorunlar doğuran bir mesele haline gelmiştir.

 Avrupa Birliği’nin (AB), sınır ülkelerinden İtalya Akdeniz’e kıyısı olması ve düzensiz göçe kaynaklık eden ülkelere yakınlığı sebebiyle yoğun göç hareketine maruz kalmıştır. Bu koşullarda, İtalya'da milliyetçi muhafazakâr bir siyasi parti İtalya'nın Kardeşleri Partisinin genel başkanı olan Giorgia Meloni, 25 Eylül 2022 tarihinde seçimlerden zaferle çıkmış, Meloni liderliğinde sağ ittifakın kurduğu koalisyon hükûmeti göreve başlamıştır. Meloni’nin başbakanlığa gelmesinin ardından İtalya'da yükselen sağın Müslümanlar ve göçmenleri nasıl etkileyeceği de merak konusu olmuştur. 2008’de Avrupa’da yaşanan ekonomik buhrandan bu yana Müslüman ve göçmen karşıtlığı ile aşırı sağ söylemleri ve eylemleri artmıştır.  Burada temel problematik ve endişe bu aşırı sağ söylemlerinin ana akım haline gelme ihtimali olmuştur.

Son yıllarda Avrupa Birliği’nin iki lider ülkesi olan Almanya ve Fransa’ya baktığımızda aşırı sağ söylemlerin yükseldiği ve karşılık bulduğu görülmüştür. Almanya’da 2005-2021 yılları arasında iktidarda kalan muhafazakâr sağ parti olan Hristiyan Demokrat Birlik Partisi’nin iktidarda olması, 2021 yılında yapılan seçimlerde ise Sosyal Demokrat Parti (SPD) %25,7 ile birinci, muhafazakâr Hristiyan Birlik Partileri (CDU-CSU) %24,1 ile ikinci sırada yer alması muhafazakâr ağırlığın devam ettiğinin göstergesi olmuştur.[1]

Fransa’da ise Haziran 2022 parlamento seçimlerinde bakıldığında 577 sandalyeli Fransa Ulusal Meclisi’nde aşırı sağcı parti Ulusal Birlik (RN) 89 milletvekili çıkarmış, merkez sağdaki Cumhuriyetçiler Partisi (LR), Bağımsızlar ve Demokratlar Birliği (UDI) dahil çeşitli sağ partileri toplam 64 milletvekili çıkarabilmiştir.[2] Fransa'da aşırı sağcı bir grup en son 1986 yılında 35 milletvekili çıkararak parlamentoda grup oluşturabildiği göz önünde alındığında sağ görüşün etki alının ne derece arttığını görebilmekteyiz.

İtalya’da ise aşırı sağın iktidara gelmiş olması, bu görüşün ana akım haline gelme ihtimalini kuvvetlendirmeye başlamıştır. Bununla birlikte merak edilen konulardan biri İtalya’nın yükselen sağ görüşünün temsilcisi olan Başbakan Meloni hükümetinin mülteciler konusuna yaklaşımı olmuştur. Akdeniz’de artan düzensiz göçmenlerin durağı olan İtalya, küresel gıda sorunu ve enerji krizi çerçevesinde tedbir çalışmalarını devam ettirirken, yaşamış olduğu mülteci açmazı; sosyolojik ve ekonomik açıdan insan yükümlülüğü arttırmıştır. Hükümeti göçmenler konusunda tedbir almaya yönelik bir politikaya sevk etmiştir.

Başbakan Giorgia Meloni liderliğindeki sağ koalisyon hükümetinin mültecilerle alakalı tepkisini gösteren ilk çıkış noktası Avrupa menşeli sivil toplum kuruluşlarına ait STK gemilerinin "güvenli liman" taleplerini reddetmesi ya da göçmenleri seçerek alması olmuştur. İtalya’nın bu tutumu, düzensiz göçmenlere karşı daha geçmiş yıllarda uygulanan "kapalı liman" politikasına geri mi dönüyor sorusu gündeme gelmiştir.

İtalya İçişleri Bakanı Matteo Piantedosi, Akdeniz'de düzensiz göçmenleri kurtarma operasyonlarında faaliyet gösteren Norveç bayraklı "Ocean Viking", diğeri Almanya bayraklı "Humanity 1" isimli iki STK gemisinin mevzuatlara uygun hareket etmediklerini açıklamıştır. Bu konuya ilişkin bir yönerge hazırlanmıştır. İtalya basınındaki haberlere göre, yönergede, bu gemilere İtalyan karasularına giriş yasağının da getirilmesinin değerlendirildiği belirtilmiştir. İtalya, kapalı liman politikasının 2018-2019 yıllarında uygulanmıştır. 14 ay boyunca uygulanan bu politika ile düzensiz göçmen taşıyan teknelerin ve onları kurtaran STK gemilerinin İtalya’ya yanaşmasına izin verilmemiş, gemiler denizde bekletilmiştir.[3]

STK gemilerine yönelik bu politika, İtalya’yı öncelikli olarak Almanya sonrasında Fransa ile karşı karşıya getirdi. İçişleri Bakanı Matteo Piantedosi, 23 Ekim'de Alman bayraklı "Humanity 1" ve Norveç bayraklı "Ocean Viking" gemisinin kurtardıkları göçmenleri bayrak ülkelerine götürmeleri yönünde nota vermiştir. Alman hükümeti ise İtalya hükümetine cevaben, denizde hayat kurtarmanın önemini vurgulayarak, tıbbi müdahaleye ihtiyaç duyan göçmenlere ivedi olarak yardım edilmesine ilişkin nota vermiştir.[4]

Bu gelişmelere, İtalya’nın sınır komşusu Fransa da tepki göstermiştir. İtalyan basınında yer alan haberlere göre, Fransa İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, olaylara ilişkin yaptığı açıklamada, İtalya’nın sorumlu bir Avrupa devleti gibi davranmadığını ifade etmiştir. Bakan Darmanin, göçmen dağıtım programı kapsamında İtalya’dan alacağı 3 bin 500 göçmenin alımını da askıya aldığını belirtmiştir.[5] İtalya Dışişleri Bakanı Antonio Tajani, Fransa İçişleri Bakanına cevaben, Fransa’nın tepkisinin orantısız olduğunu belirterek, Avrupa Birliği’nin göçmenlerin yeniden dağıtılması programında da diğer ülkeler tarafından bir şey yapılmadığını ifade etmiş, İtalya’dan 8 bin kişinin dağıtılması gerektiğine değinerek bu sayının yalnızca 117’de kaldığını ifade etmiştir.[6] Böylece STK gemilerini limanına yanaştırmak istemeyen İtalya, çeşitli eleştirinin odağında kalmıştır.

İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, düzensiz göçmen gemilerine yönelik izlediği bu politikaya karşı aldığı Fransa’nın eleştirilerini anlaşılmaz, haksız ve agresif bulduğunu ifade etmiştir. Başbakan Melano Ocak 2022’den bu yana 90 bin göçmenin ülkeye giriş yaptığına dikkat çekerek şu ifadelerde bulunmuştur: "Yeniden yerleştirme anlaşmasının durdurulacağından bahsediliyor. Ulusal topraklarımıza bu yıl 90 bin insan girdi. 13 ülkenin parçası olduğu yeniden yerleştirme anlaşmasına göre bunun yüzde 10'dan daha azı 8 bin kişinin (13 ülke arasında) yeniden yerleştirilmesi gerekiyor. Şu ana dek 117 kişi yeniden yerleştirildi, bunun 38'i Fransa'da. O zaman bu mekanizmada bir şeylerin yürümediğini anlıyorsunuz."

 Meloni, sözlerine şöyle devam etmiştir: "İtalya'nın Akdeniz'deki göçmenler için tek liman olması gerektiği gerçeği mi? Böyle bir şey hiçbir anlaşmada yazmıyor. Bunu ortaklarımıza sormak istiyorum. İtalya'nın, Afrika'dan gelen göçmenlerin karaya çıkacağı ilk yer olması gerektiğine mi inanılıyor? Ben bunun doğru olduğunu düşünmüyorum. Göç sorununun, şimdiye kadar yönetildiği gibi idare edilemeyeceğine inanıyorum." [7] Meloni ifade etmiş olduğu sözlerle göçmenlere ilişkin İtalya’ya biçilen fakat hiçbir yerde yazılı olmayan misyona karşı çıkmıştır.

Tüm bu gelişmeler bağlamında, Akdeniz’deki göçmen sorunsalına ilişkin, İtalya, Malta, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ortak bir açıklamada bulunmuştur. Bu açıklamada, dört ülkenin Akdeniz’den gelen düzensiz göçmenlerin ilk varış noktaları olduğunu vurgulayarak, yeniden yerleştirme konusunda diğer üye ülkelerin üstlendiği taahhütlerin, varışlara nazaran düşük kaldığı belirtilmiştir.[8]

Düzensiz göç meselesi problem sarmalına dönüşürken 14 Kasım’da İtalya Cumhurbaşkanı Sergio Mattarella ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un telefon görüşmesi yaptıkları bildirildi. Roma Quirinale Sarayı'ndan görüşme hakkında yapılan yazılı açıklamada, "Liderler, iki ülke arasında hem ikili düzeyde hem Avrupa Birliği'nde olmak üzere her alandaki ilişkilerin büyük önem taşıdığını teyit etti ve bunun uygulamaya da yansıtılmasının gerekliliğini paylaştı." ifadesi kullanılmıştır.[9]

Değerlendirme ve Politika Önerileri

İtalya, jeopolitik konumu sebebiyle Akdeniz rotasını kullanarak Avrupa’ya gelmeye çalışan göçmenlerin öncelikli durağı olmuştur. Fransa gibi büyük ülkelere kara sınırı olan İtalya düzensiz göçmenlerin Avrupa’ya geçişinde büyük önem arz etmektedir. Bölgede deniz ve hava koşullarının iyi olmasına paralel olarak göçmen hareketliliği oldukça yoğun olmaktadır. İtalya, aynı zamanda jeopolitik konumu sebebiyle STK gemilerinin ihtiyaç duyduğu güvenli liman ihtiyacına yönelikte avantajlı bir duruma sahiptir.

İtalya İçişleri Bakanı tarafından "artık yük" olarak tanımlanan mültecilere yönelik, İtalya’nın tedbirlerini daha da sıkılaştıracağı ön görülmektedir. Covid-19 süreci ve Rusya-Ukrayna Savaşı Dünyanın içinden geçtiği ekonomik açmazlar ve gıda tedariğinde yaşanan sıkıntılar, ülkelerin kendi vatandaşlarının korunmasında öncelik arz ederken, göçmenler artı bir yük olarak değerlendirilmiştir. Avrupa’da genç nüfusun azalması ve iş gücü açısından genç insan kaynağına ihtiyaç olmasına rağmen, yükselen aşırı sağ ve artan maliyetler sebebiyle göçmenler konusunda tedbirli bir yaklaşım söz konusu olmuştur. Bu şartlar çerçevesinde İtalya’nın göçmenlere yönelik politikaları daha da sertleştirmesi beklenmektedir. Buna karşılık AB ülkeleri arasında yeni açmaz ortaya çıkabilir.

[1] ‘Almanya seçimleri: Sosyal Demokratlar seçimleri kazandı, Merkel'in partisi tarihinin en düşük oyunu aldı, gözler koalisyon pazarlıklarında’, BBC Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58702421, 15 Kasım 2022

[2] ‘Fransa'da seçim sonuçları: Macron salt çoğunluğu kaybetti, Le Pen tarihi başarı elde etti’, Euronews, https://tr.euronews.com/2022/06/19/fransa-secimleri-macron-parlamentoda-cogunlugu-kaybetti-le-pen-tarihi-basari-elde-etti, 15 Kasım 2022

[3] ‘İtalya'da sağ hükümetten düzensiz göçte "kapalı liman" politikasına geri dönüş sinyali’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/italyada-sag-hukumetten-duzensiz-gocte-kapali-liman-politikasina-geri-donus-sinyali/2721638, 15 Kasım 2022

[4] ‘İtalya ve Almanya düzensiz göçmen konusunda karşı karşıya geldi’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/italya-ve-almanya-duzensiz-gocmen-konusunda-karsi-karsiya-geldi/2728841, 15 Kasım 2022

[5] ‘İtalya-Fransa ilişkileri düzensiz göç meselesi nedeniyle gerildi’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/italya-fransa-iliskileri-duzensiz-goc-meselesi-nedeniyle-gerildi/2734906, 15 Kasım 2022

[6] ‘İtalya-Fransa ilişkileri düzensiz göç meselesi nedeniyle gerildi’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/italya-fransa-iliskileri-duzensiz-goc-meselesi-nedeniyle-gerildi/2734906, 15 Kasım 2022

[7] ‘İtalya Başbakanı Meloni'den Fransa ve Avrupa'ya düzensiz göç tepkisi’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/italya-basbakani-meloniden-fransa-ve-avrupaya-duzensiz-goc-tepkisi/2735568, 15 Kasım 2022

[8] ‘AB'de dört ülke göçmenleri yeniden yerleştirme programından hayal kırıklığı duyuyor’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abde-dort-ulke-gocmenleri-yeniden-yerlestirme-programindan-hayal-kirikligi-duyuyor/2736429, 15 Kasım 2022

[9] ‘Düzensiz göç sorununda ilişkileri gerilen İtalya ve Fransa'nın liderleri görüştü’, Anadolu Haber Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/duzensiz-goc-sorununda-iliskileri-gerilen-italya-ve-fransanin-liderleri-gorustu/2737539 , 15 Kasım 2022