Ermenistan, I. Karabağ Savaşı sırasında işgal ettiği 4 köyü Azerbaycan’a iade etmeyi kabul etti. Azerbaycan Başbakan Yardımcısı Şahin Mustafayev ve Ermenistan Başbakan Yardımcısı Mher Grigoryan başkanlığındaki sınır belirleme komisyonlarının 8. toplantısı iki ülke sınırında yapıldı. Görüşmeye ilişkin Azerbaycan’dan yapılan yazılı açıklamada, komisyonların bazı konularda anlaşmaya vardığı belirtildi. Anlaşmaya göre, Azerbaycan’ın Gazah vilayeti yönündeki sınır, Sovyetler Birliği’nin dağılması sırasında var olan sınıra uygun olarak belirlenecek. Hat, Bağanis (Ermenistan)-Bağanis Ayrım (Azerbaycan), Voskepar (Ermenistan)-Aşağı Eskipara (Azerbaycan), Kirants (Ermenistan)-Heyrimli (Azerbaycan) ve Berkaber (Ermenistan)-Kızılhacılı (Azerbaycan) köyleri arasından geçecek. Bu, Ermenistan’ın I. Karabağ Savaşı sırasında işgal ettiği Baganis Ayrim, Aşaği Eskipara, Heyrimli ve Kızılhacılı köylerini Azerbaycan’a iade edeceği anlamına geliyor. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ayhan Hacızade, konuya ilişkin X sosyal medya platformundan yaptığı açıklamada, ‘‘Uzun zamandır beklenen tarihi olay. Ermenistan, Azerbaycan’ın 1990’lı yılların başından beri işgal altında olan 4 köyünü iade etmeyi kabul etti’’ ifadesini kullandı.

Söz konusu bölgedeki sınır hattının koordinatları, arazide yapılan jeodezik ölçümler dikkate alınarak hazırlanacak, protokol haline getirilecek ve 15 Mayıs’a kadar imzalanacak. Toplantıda taraflar ayrıca komisyonların ortak faaliyetlerine ilişkin taslak yönetmeliğin 1 Temmuz 2024 tarihine kadar hazır olması konusunda mutabık kaldı. Taraflar ayrıca sınır belirleme sürecinin 1991 yılında imzalanan Almatı Deklarasyonu temelinde yürütülmesi ve sınır belirleme sürecinin ‘‘enklavlar ve eksklavlar’’ da dâhil olmak üzere sınırın diğer tüm bölgelerinde devam ettirilmesi konusunda mutabık kaldılar.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Erivan’da düzenlediği basın toplantısında Azerbaycan ile sınırın yeniden çizilmesine yönelik çalışmalar hakkında bilgi verdi ve Bakü ile Kasım ayından önce bir barış anlaşması imzalanabileceğini söyledi. 2023 Eylül ayında Azerbaycan güçlerinin, Ermenilerin on yıllardır işgal ettiği Dağlık Karabağ bölgesini geri almasıyla Ermenistan sarsılırken, Paşinyan, Azerbaycan ile sınırın yeniden çizilmesini durdurmaları halinde Bakü ile savaş çıkacağı iddiasını tekrarladı. Tovuz sınır bölgesindeki yerleşim olmayan 4 köyü Bakü’ye iade etmeye hazırlandığı için Ermenistan’da protestolarla karşılaşan Paşinyan, sınırın yeniden çizilmesinin SSCB’nin son haritalarına göre yapıldığını söyledi.

Paşinyan’a göre bu anlaşmanın uygulanması Ermenistan’ın egemenliğini her açıdan bir ölçüde arttıracaktır. Ermenistan’ın uluslararası prestiji, bölgesel prestiji ve Ermenistan-Azerbaycan ilişkileri açısından çok şey değişecek. “Elbette Ermenistan’ın egemenliğinin gelişmesini istemeyen güçler var. Ermenistan’ın kimliğinin ya da devlet yapısının ileri karakol mantığına göre gelişmesini istiyorlar, bu nedenle Ermenistan’ın egemenlik kararını hayata geçirmesini engellemek için halkın duygularıyla oynamak da dahil olmak üzere her şeyi yapacaklar” dedi. Başbakan Paşinyan bu konuda sakin olduğunu ve hem Voskepar hem de Kirants yerleşimlerinin sakinleriyle konuştuğunu söyledi.

Türkiye, Azerbaycan ve Ermenistan arasından 4 köyün iadesi konusunda uzlaşıya varılmasından memnun olduğunu belirtirken, Türkiye Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada ‘‘Doğrudan görüşmeler aracılığıyla kaydedilen bu olumlu gelişme, nihai barış anlaşmasının imzalanması yolunda önemli bir adımdır’’ ifadeleri kullanıldı. Diğer taraftan ise Erivan yönetimin almış olduğu kararı protesto eden bazı Ermeniler Tovuz’da günlerce süren protestoların ardından 4 Mayıs’ta bir grup 9 Mayıs’ta başkente ulaşma hedefiyle Erivan’a yürüyüşe geçti. Tovuz Başpiskoposu Bagrat Galstanyan’ın liderliğinde yürüyen ‘‘Vatan için Tovuz’’ hareketi, Erivan’a vardığında sınır köylerinin iadesi sürecinin durdurulmasını talep edecek.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan ile barış sürecine ilişkin yaptığı açıklamada ‘‘barış anlaşmasına her zamankinden daha yakın olduklarını’’ ifade ederek, iki ülke sınır belirleme çalışmalarına da başlayacağını ve iki ülkenin barışa her zamankinden daha yakın olduğunu söyledi. Öte yandan Aliyev, Kazakistan’ın iki ülkenin Dışişleri bakanlarının bir araya geleceği bir toplantıya ev sahipliği yapma teklifini kabul etti. Üçüncü taraf gözlemci konusunda ise Aliyev, “Herhangi bir arabuluculuktan bahsetmiyoruz. Çünkü şu anda sınırda yaşananlar gösteriyor ki, eğer yalnız bırakılırsak er ya da geç bir anlaşmaya varabiliriz” dedi.

Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki sınır belirleme sürecinin bu siyasi belge temelinde gerçekleşmesi gerektiğini bir kez daha teyit etmeleri, iki ülke arasındaki sınır belirleme sürecinin Sovyetler Birliği’nin dağıldığı dönemde var olan sınırlar çerçevesinde belirleneceği anlamına geliyor. 19 Nisan 2024’te Azerbaycan-Ermenistan sınırının belirli bir bölümünün sınırlandırılması sürecinin başlatılmasını öngören bir protokol imzalanırken bu protokol hükümlerine uygun olarak belirlenen zaman dilimleri ve çerçeveler dahilinde yürütüyor. Bu bölgede sınır karakollarının kurulumu neredeyse tamamlanmış gözüküyor.

Sonuç olarak Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki barış görüşmelerine ve sınır belirleme çalışmaların büyük önem veriliyor. Bu bakımdan Almatı’daki müzakerelerin çok faydalı olacağı ve önümüzdeki günlerde gerçekleşecek olan görüşmeler hala var olan sorunlara çözüm bulmak için ve Güney Kafkasya’da barış ve istikrarın tesisi için olumlu bir şekilde çalışabileceğini gösteriyor.